رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که تمایلی به رویارویی با روسیه ندارد، در تلاش است راهی برای بازگرداندن مسکو به توافق کریدور غلات و جلوگیری از تشدید تنش در دریای سیاه بیابد.
به گزارش جماران، تلاش اوکراین برای دور زدن روسیه و صادرات غلات، ترکیه را به عنوان کشوری عضو ناتو در تنگنا قرار داده است. سایت خبری – تحلیلی المانیتور در گزارشی به چالش های پیش روی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه برای ایجاد توازن در رابطه با روسیه و اوکراین پرداخته و نوشته است:
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه که تمایلی به رویارویی با روسیه ندارد، در تلاش است راهی برای بازگرداندن مسکو به توافق کریدور غلات و جلوگیری از تشدید تنش در دریای سیاه بیابد. خروج روسیه از توافقی با میانجیگری سازمان ملل و ترکیه که به اوکراین امکان داد غلات را از بنادر دریای سیاه خود از طریق تنگه ترکیه در سال گذشته صادر کند، ترکیه را در شرایط سختی قرار داده است. روسیه با این ادعا که همه کشتی‌های به مقصد اوکراین حامل محموله‌های نظامی هستند، عملاً ضمانت‌های ایمنی کشتی‌های باری را لغو کرد.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین در ابتدا پیشنهاد کرد که کشورش، سازمان ملل و ترکیه می توانند امنیت کریدور غلات را بدون روسیه حفظ کنند. یکی از دستیاران زلنسکی در این باره گفته بود که اوکراین همچنین برای گشت زنی نظامی تحت اجبار سازمان ملل که شامل کشورهای دریای سیاه مانند ترکیه و بلغارستان می شود، فشار می آورد. اما سخنگوی سازمان ملل متحد در پاسخ به چنین اظهار نظرهایی گفت هیچ کس نمی تواند از دبیرکل بخواهد تضمین های امنیتی را در یک منطقه جنگی ارائه کند. زلنسکی دو روز بعد تلفنی با اردوغان در مورد کریدور غلات گفتگو کرد، اما جزئیات کمی از این تماس به دست آمده است.
پیشنهاد دیگر این است که کشتی های باری پس از بارگیری غلات از اوکراین از طریق آب های سرزمینی رومانی، بلغارستان و ترکیه عبور کنند. با این وجود، با توجه به تهدید روسیه، یافتن کشتی‌هایی که مایل به حرکت به بنادر اوکراین هستند و بیمه آنها همچنان یک مشکل جدی خواهد بود، سخت است.
به گفته مایکولا گورباچوف، رئیس انجمن غلات اوکراین، کی یف در حال برنامه ریزی برای ایجاد یک صندوق تضمینی 500 میلیون دلاری برای محافظت از کشتی ها که "مانند یک بیمه دولتی" کار خواهد کرد، است. در این سناریو، اگر روسیه به این کشتی ها حمله کند، دولت اوکراین تمام هزینه ضرر و زیان ها را تقبل خواهدکرد.
به گزارش رویترز ، بسیاری از شرکت های بیمه اکنون پوشش محموله ها از اوکراین را به حالت تعلیق درآورده اند. براساس این گزارش ، حق بیمه اضافی خطر جنگ، که هنگام ورود به منطقه دریای سیاه دریافت می شود و باید هر هفت روز یکبار تجدید شود، هزاران دلار هزینه دارد و احتمالا افزایش هم خواهد یافت.
ترکیه، روسیه را رها نمی کند
اردوغان به عنوان مخاطب اصلی پیشنهاد مسیر جایگزین، بعید است از هیچ گزینه ای بدون روسیه حمایت کند. اگرچه برخی از اقدامات اخیر او ولادمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه را ناراحت کرده است، اما اردوغان باید به سیاست متعادل کننده خود در بحران اوکراین پایبند باشد. یک مقام ترکیه ای به بلومبرگ گفته است که ترکیه کشتی های نیروی دریایی خود را برای کمک به کشتی های اوکراینی به خطر نمی اندازد و بر احیای کریدور غلات با مشارکت روسیه متمرکز است.
به همین ترتیب، سفیر اوکراین در آنکارا گفت ترکیه علاقه مند به ادامه قرارداد غلات است و تاکید کرد که اهرم فشاری بر روسیه دارد. حتی اگر کشتی‌های باری در آب‌های سرزمینی کشورهای ساحلی بمانند، باز هم می‌توانند توسط کشتی‌های نظامی روسیه، هواپیماها یا سامانه‌های موشکی مستقر در کرت مورد هدف قرار گیرند . خطر مین در دریای سیاه نیز وجود دارد.
ثبات در دریای سیاه از دیرباز یکی از اولویت های ترکیه بوده و هر اقدام جدیدی می تواند به دور شدن روسیه از ترکیه منتهی شود، بنابراین اردوغان تمام راه های منتهی به کرملین را امتحان خواهد کرد. او تنها رهبر ناتو بوده است که استدلال می‌کند که بیشتر صادرات غلات اوکراین به اروپا می‌رود تا کشورهای فقیر آفریقایی و صادرات غلات و کودهای شیمیایی روسیه همچنان بلامانع است. چنین لفاظی هایی به او کمک کرده تا گفتگوی خود را با پوتین حفظ کند. از زمان آخرین نشست سران ناتو در ویلنیوس، او چندین بار در مورد میزبانی پوتین در ماه اوت صحبت کرده است، اما مسکو هنوز چنین دیداری را تایید نکرده است.
روسیه تعدادی از شروط را برای بازگشت به این قرارداد فهرست کرده است، از جمله لغو تحریم‌ها بر صادرات غلات و کود، اتصال مجدد به سیستم پرداخت سوئیفت، امکان تحویل قطعات یدکی برای ماشین‌آلات کشاورزی و رفع موانع مربوط به این موضوع، حمل و نقل و بیمه کشتی و لغو انسداد کلیه دارایی های روسیه مربوط به بخش کشاورزی. در نهایت ولادیمیر پوتین می گوید این کریدور باید هدف اصلی خود را که کمک به کشورهای فقیر است، بازیابی کند.
بر اساس داده های سازمان ملل، از 32 میلیون تن غله بارگیری شده از بنادر اوکراین، 14.3 میلیون تن به کشورهای ثروتمند از جمله اعضای اتحادیه اروپا رفت، در حالی که فقیرترین گروه کشورها تنها 822000 تن دریافت کردند. سهم آفریقا 12 درصد بود. ترکیه سومین خریدار بزرگ پس از چین و اسپانیا بود. در همین حال، غلات روسیه 65 درصد از واردات غلات ترکیه را تشکیل می دهد، بنابراین اردوغان نمی تواند با ایفای نقش به عنوان محافظ فروش اوکراین، رابطه با روسیه و این واردات را به خطر بیندازد.
آرامش نسبی در دریای سیاه در سال گذشته تا حد زیادی مدیون معامله کریدور بود. روزی که قرارداد منقضی شد، اوکراین به پل کرچ که کریمه را به روسیه متصل می کند حمله کرد و روسیه بنادر اودسا و چورنومورسک را بمباران کرد. این معامله همچنین برنامه های روسیه برای تصرف اودسا را متوقف کرد.
سایت خبری روسی "وزگلیاد" با یادآوری این برنامه‌ها قبل از پایان قرارداد توسط روسیه، این احتمال را مطرح کرد که روسیه ممکن است برای اقدامی قاطع آماده شود. در گزارش آن آمده است: «اگر برنامه‌های فرماندهی روسیه برای پیشروی در امتداد سواحل دریای سیاه در تلاش برای آزادسازی نه تنها نیکولایف، بلکه همچنین اودسا باشد، از سرگیری عملیات نظامی در دریا اجتناب‌ناپذیر است. کریدور حمل و نقل امن معامله غلات تنها مانعی برای آن خواهد بود.»
گزینه های دیگر برای اوکراین
اگر مسیر دریای سیاه از دسترس خارج شود، گزینه های اوکراین شامل رودخانه دانوب و حمل و نقل زمینی و ریلی از طریق کشورهای اروپای شرقی است. پس از حمله روسیه به اوکراین، اتحادیه اروپا تعرفه واردات از اوکراین را به حالت تعلیق درآورد، اما چهار عضو اتحادیه اروپا - بلغارستان، مجارستان، لهستان و اسلواکی - فروش داخلی غلات اوکراینی را برای حمایت از تولیدکنندگان محلی ممنوع کردند. این چهار کشور به همراه رومانی از آن زمان اجازه ترانزیت از طریق قلمرو خود را برای صادرات به اروپای غربی و جاهای دیگر داده اند. پس از تعلیق کریدور غلات، آنها گفتند که محدودیت ها همچنان پابرجا خواهند بود. بندر کنستانتا رومانی در میان گزینه های جایگزین برجسته است. ظرفیت آن نیمی از صادرات غلات اوکراین است. این بندر 8.6 میلیون تن غلات اوکراینی را در سال 2022 جابجا کرد. در شش ماهه اول سال جاری، حدود 15.2 تن غلات از جمله 7.5 میلیون تن از اوکراین جابه‌جا شد. اما زمانی که رومانی شروع به صادرات محصولات خود در اواسط آگوست کند، ظرفیت باقیمانده برای اوکراین به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت.
اوکراین در تلاش است تا ظرفیت بنادر رنی و ازمیل خود در دانوب را افزایش دهد و حجم آن به 4 میلیون تن در ماه برسد. بر اساس گزارش بلومبرگ، حجم محصولات حمل شده در امتداد رودخانه از 1.4 میلیون تن به 2 میلیون تن در ماه در سال گذشته افزایش یافته است، این نشانه این است که اوکراین می تواند از دانوب برای نیمی از صادرات غلات سالانه خود استفاده کند. از این رودخانه برای انتقال مستقیم غلات به خریداران یا مراکزی مانند کنستانتا استفاده می شود، اما موج گرما باعث کاهش سطح رودخانه شده است، به این معنی که بارج ها را نمی توان با ظرفیت کامل بارگیری کرد. سایر مسیرهای جایگزین همگی پرهزینه تر هستند.
بحران کریدور غلات در حال محک خطوط قرمز طرفین در درگیری است که رقابت برای برتری در دریای سیاه را برانگیخته است. با توجه به محتاط بودن سازمان ملل برای ماندن در خارج از زمین جنگ، زلنسکی در تلاش است تا ناتو را به داخل این ورطه بکشاند. بنا به درخواست او، انتظار می رود مقامات ناتو و اوکراین روز چهارشنبه برای بحث در مورد تعلیق توافق غلات از سوی روسیه دیدار کنند. زلنسکی پس از تماس تلفنی با ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو در آخر هفته، در توییتی نوشت که آنها «گام‌های آتی لازم برای رفع انسداد و عملیات پایدار کریدور غلات دریای سیاه را شناسایی کرده‌اند.»
در اوایل سال جاری، دیمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین از ناتو خواسته بود تا دفاع هوایی و موشکی اوکراین را با دفاع هوایی اعضای ائتلاف ادغام کند.
در منطقه اما ترکیه از برهم زدن توازن با روسیه در دریای سیاه که سنگ بنای آن کنوانسیون مونترو 1936 است که قوانین تردد تجاری و نظامی را از طریق تنگه های ترکیه تعیین می کند، مخالف است. آنکارا از زمان آغاز جنگ اوکراین به این کنوانسیون پایبند بوده تا مدعی جایگاه یک بازیکن منصف شود. در سال 1992، تلاش ها برای ایجاد سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه بین کشورهای منطقه، از جمله روسیه، انجام شد. جبهه کسانی که رویای تبدیل دریای سیاه به "دریای ناتو" را در سر می پرورانند، زمانی که رومانی و بلغارستان در سال 2004 به ناتو پیوستند، تقویت شد. با این حال، آنکارا یک انتخاب استراتژیک برای عدم اجازه به کشتی های آمریکایی برای ورود به دریای سیاه در طول جنگ گرجستان و روسیه در سال 2008 انجام داد. نزدیکی با اوکراین و گرجستان حساسیت روسیه را در دریای سیاه افزایش داد. در سال 2014، روسیه کریمه را ضمیمه کرد و در رقابت در دریای سیاه دست برتر را به دست آورد. ناتو با تصمیم برای تقویت حضور خود در دریای سیاه در سال 2016 پاسخ داد.
عامل استراتژیک پشت رد الحاق کریمه از سوی ترکیه، بیم از برهم خوردن تعادل دریای سیاه به نفع روسیه است همانطور که توازن بین رقابت و منافع، ترکیه را ملزم به عدم پیوستن به تحریم های غرب علیه روسیه کرده است.
