پشت پرده دیپلماسی جدید رجب طیب اردوغان

به گزارش جماران به نقل از المانیتور، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه پس از پشت سر گذاشتن سخت ترین آزمون انتخاباتی خود در مسیر تقویت دیپلماسی این کشور در خاورمیانه قرار گرفته است. در حال حاضر تمرکز او بر جذب سرمایه گذاری از خلیج فارس و ترمیم روابط با مصر و سوریه قرار گرفته است.

پرونده سوریه زمانی که ایمن صفدی وزیر امور خارجه اردن یک روز پس از دیدار با بشار اسد، رئیس جمهور سوریه و فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه در دمشق، روز سه شنبه به آنکارا سفر کرد، در دستور کار مذاکرات دوجانبه قرار گرفت. تلاش آنکارا با میانجیگری روسیه برای عادی سازی روابط با دمشق با تلاش های اردن برای رهایی از بار پناهجویان سوری، مبارزه با قاچاق مواد مخدر از سوریه و تقویت امنیت مرزی همراه شده و بسته ای از منافع مشترک را ساخته است. اردن با امید به کاهش مخالفت‌های غرب نسبت به آشتی با دولت سوریه، کاهش تنش میان دو کشور را بر اساس عمل متقابل ترویج می کند.

در این سوی میدان انتظار می رود دمشق اقداماتی را برای تسهیل بازگشت پناهندگان و مقابله با قاچاق برون مرزی انجام دهد. اردن در ماه مه میزبان نشست گروه تماس اتحادیه عرب بود که راه را برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب هموار کرد.

وزیر خارجه اردن قبل از ورود به دمشق به دولت سوریه تعهداتی را یادآور شد که در بیانیه امان با آن موافقت شده است. در ادامه گفتگوهای دوجانبه، هم او و هم فیصل مقداد تاکید کردند که تامین زیرساخت های حیاتی و تامین نیازهای اساسی آنها کلید تسریع بازگشت آوارگان است.

ترکیه در گفتگوهای تازه خود با سوریه به عنوان بخشی از مذاکرات چهارجانبه شامل روسیه و ایران، به همین ترتیب استدلال کرده  که تسهیل بازگشت پناهجویان باید موضوع اصلی باشد، در حالی که دمشق از آنکارا خواسته است تا نیروهای خود را از سوریه خارج کند و از حمایت از گروه های "تروریستی" دست بردارد.

رجب طیب اردوغان به عنوان پیش شرط عادی سازی رابطه و  برای اسکان مجدد پناهجویان بازگشته پیشنهاد کرده بود که شهرک های جدیدی با کمک مالی بین المللی در منطقه امنی در داخل سوریه در امتداد مرز ترکیه ایجاد شود. اما از آنجایی که این ایده نتوانست حمایت گسترده ای را به دست آورد، ترکیه به ساخت خانه های جدید در مناطق تحت کنترل ارتش ترکیه با تامین مالی قطر و کویت بسنده کرد.  پیشرفت در نزدیکی با دمشق می تواند به تقویت چنین تلاش هایی با حمایت مالی خلیج فارس کمک کند.  

با این حال، تحریم‌های آمریکا و اروپا همچنان مانع اصلی بازسازی سوریه هستند. هرچند که طبق یک نقشه راه ترکیه و اردن می‌توانند با یکدیگر متحد شوند تا برای معافیت‌های گسترده‌تر -در محدوده کمک‌های بشردوستانه در تلاش برای حل مشکل پناهندگان- اروپا را تحت فشار بیشتر قرار دهند.

وزیر خارجه اردن در سخنانی پس از گفتگوهای خود در آنکارا تاکید کرد که اردن و ترکیه در مورد آینده پناهجویان همسو هستند و از درخواست ترکیه برای ایجاد صندوق بین المللی برای تضمین بازگشت ایمن و داوطلبانه پناهجویان به کشور حمایت کردند.

تلاش‌های سوریه برای تقویت روابط اقتصادی با کشورهای عرب، به ویژه عربستان سعودی، از زمان بازگشت این کشور به اتحادیه عرب در حال افزایش بوده است. در حال حاضر، بیشتر این تلاش ها به پروژه های ملموس تبدیل نشده و با مخالفت های نسبتاً آرامی از سوی غرب مواجه شده است.

وزیر خارجه اردن در دیدار با همتای ترک خود اعلام کرد که اردن آماده میزبانی مذاکراتی مشابه روند آستانه با هدف حل بحران سوریه است. این پیشنهاد  پس از اعلام ماه گذشته قزاقستان مبنی بر عدم میزبانی این مذاکرات مطرح شد. بنا به گزارش ها، وزیر خارجه اردن همچنین بحث در مورد مکانیسم هایی را برای بازگشایی بزرگراه های بین المللی سوریه - یعنی جاده های کلیدی M4 و M5 - پیشنهاد کرده است .

M5 که به دو گذرگاه مرزی بین سوریه و ترکیه متصل است، سوریه را به اردن نیز متصل می کند. ارتش سوریه در سال 2020 ارتباط این جاده را به حلب بازگرداند، اما بازگشایی بزرگراه‌های بین‌المللی به معنای بازگشت کنترل جاده‌هایی است که M5 را به مرز ترکیه و گذرگاه‌های مرزی را به دولت سوریه متصل می‌کند. دمشق همچنین انتظار دارد که بخش M4 بین لاذقیه و حلب که از ادلب تحت کنترل شورشیان می گذرد، بازگشایی شود.

بازگشایی جاده ها به عنوان بخشی از طرحی که شامل خروج تدریجی نیروهای ترکیه از سوریه است، مورد بحث قرار می گیرد. قبل از درگیری سوریه، این جاده ها ترکیه را به خلیج فارس متصل می کرد و منافع اقتصادی اردن را به همراه داشت.

به نظر می رسد اردن مایل به ایفای نوعی نقش تسهیل کننده بین آنکارا و دمشق است، البته نه به عنوان جایگزینی برای میانجیگری روسیه. با توجه به اینکه آوارگان سوری به موضوع مهمی برای ترکیه و اردن تبدیل شده‌اند، دو کشور می‌توانند برای فشار برای لغو تحریم‌های غرب و هموار کردن راه برای بازسازی سوریه همکاری کنند.

به گزارش بلومبرگ، انتظار می‌رود که اردوغان که با آشفتگی اقتصادی در داخل دست‌وپنجه نرم می‌کند، در روزهای آینده از امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر بازدید کند، زیرا آنکارا امیدوار است تا 25 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری از جمله از طریق خصوصی‌سازی و تملک را از خلیج فارس جذب کند. اردوغان ظاهرا امیدوار است که بتواند سرمایه‌های عربی را نیز به خانه‌سازی در سوریه برای آوارگان تشویق کند.

در نشانه دیگری از جایگاه رو به رشد جهان عرب در روابط خارجی ترکیه، هاکان فیدان وزیر امور خارجه با همتایان عراقی، کویتی و الجزایری خود در حاشیه گردهمایی جنبش عدم تعهد در باکو که هفته گذشته برگزار شد گفتگوهای دوجانبه انجام داد. وزیر امور خارجه سوریه نیز در این گردهمایی حضور داشت.

در همین حال، اصلاح رابطه ترکیه با مصر با اعلام روز سه‌شنبه به اوج خود رسید مبنی بر اینکه دو کشور سفرای خود را برای بازگرداندن کامل روابط دیپلماتیک پس از یک دهه گسست بر سر برکناری اخوان‌المسلمین از قدرت در مصر معرفی کرده‌اند.

مقامات ترکیه اعلام کردند که درباره نشست اردوغان و عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر توافق شده است، اما تاریخ آن را مشخص نکردند. بر اساس گزارش های مطبوعات ترکیه، سیسی قرار است در 27 ژوئیه به آنکارا سفر کند، در حالی که رسانه های عربی به نقل از منابع دیپلماتیک اعلام کردند که این دیدار احتمالا ظرف دو هفته آینده برگزار می شود.

روند آشتی باعث شد آنکارا فعالیت‌های اخوان المسلمین در ترکیه را برای راضی کردن قاهره محدود کند. در مورد مناقشه لیبی، یکی دیگر از موارد اصلی اختلاف، دو کشور دریافته اند که هیچ طرفی نمی تواند بدون همکاری دوجانبه آن را از بین ببرد. اردوغان امیدوار است با برقراری صلح با سیسی که روزگاری او را "کودتاچی" و "قاتل" خواند، انزوای ترکیه را در اختلافات بر سر حقوق اکتشاف انرژی در شرق دریای مدیترانه کاهش دهد.  در آنسوی میدان قاهره همچنان محتاط است، همانطور که از همان ابتدای ایجاد روابط نزدیک و تلاش برای عادی سازی روابط با آنکارا بود.

با وجود معرفی سفیرا، قاهره هنوز به بازگشت مجموعه ای از نهادهای مرتبط با دولت ترکیه به مصر چراغ سبز نشان نداده است. به گفته مقامات ترکیه، گفتگوها در مورد بازگشایی دفاتر خبرگزاری آناتولی، پخش عمومی TRT، آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه و موسسه یونس امره که فرهنگ ترکیه را در خارج از کشور ترویج می کند، ادامه دارد.

اردوغان در ورق زدن صفحات جدید با دولت‌های عربی، ممکن است به طور معمول از شعار «برد-برد» پیروی کند، اما حرکت‌های او اساساً چرخشی است که اغلب با امید به بستن حفره‌های اقتصادی ترکیه با کمک سرمایه گذاران عربی صورت می گیرد.