پشت پرده دیپلماسی منطقه‌ای ایران چیست؟

حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران اخیرا به قطر، عمان، کویت و امارات متحده عربی سفر کرد. تهران با اتخاذ سیاست همسایگان رکن اصلی سیاست خارجی، تعمیق رابطه با بازیگران منطقه‌ای را بر نزدیکی با غرب ترجیح داده‌است.  

به گزارش جماران، رسپانسیبل استیت‌کرافت نوشت:

 بر اساس توافقنامه دیپلماتیک 10 مارس با میانجیگری چین با عربستان سعودی، ایران از فرصت ها برای بهبود چشمگیر روابط خود با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و مصر استفاده می کند.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه تور خلیج فارس خود را در 19 ژوئن در دوحه آغاز کرد. یک روز بعد آغاز این تور ، او با امیر قطر برای گفتگو در مورد افغانستان، فلسطین و سایر مسائل بین المللی مورد توجه هر دو کشور دیدار کرد. این دیپلمات ارشد ایرانی در این دیدار بر  عزم جدی جمهوری اسلامی برای گسترش روابط دوجانبه با قطر در حوزه های تجاری، اقتصادی و فرهنگی تاکید کرد.

مدت کوتاهی پس از دیدار امیرعبداللهیان با رئیس دولت قطر، دوحه میزبان مذاکرات بین انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران بود . این دیدار چند روز پس از آن صورت گرفت که رهبر ایران اعلام کرد که توافق هسته‌ای جدید با قدرت‌های غربی امکان‌پذیر است.

امیرعبداللهیان در ادامه این تور منطقه ای راهی عمان و کویت شد. رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در سفر به مسقط با سید بدر البوسعیدی همتای عمانی خود دیدار کرد. آنها در دیداری که امیرعبداللهیان از آن به عنوان "سازنده" یاد کرد، در مورد مسائل دوجانبه گفتگو کردند.

وزیر امور خارجه سلطان نشین عمان با تاکید بر سفر اخیر سلطان هیثم بن طارق السعید به تهران درباره این دیدار گفت: "در دیدگاه های دو کشور بر سر یک سری مسائل اتفاق نظر وجود دارد که به ثبات، امنیت و صلح کمک می کند. عمان همچنان نقش پل ارتباطی مهمی بین ایران و غرب ایفا می‌کند و تلاش های دیپلماتیک قطر را تحسین می کند.

امیرعبداللهیان در کویت با نخست وزیر کویت دیدار کرده و درباره این دیدار در توییتر نوشت: حل چالش ها با مشارکت جمعی کشورهای منطقه بهترین راه برای دستیابی به پیشرفت ملت ها و تامین امنیت خلیج فارس است.

وزیر امور خارجه ایران سفر خود به شورای همکاری خلیج فارس را در امارات به پایان رساند. امیرعبداللهیان در دیدار با شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، بر اهمیت ایجاد رویکرد بین المللی برای اقدامات چندجانبه مبتنی بر همکاری و مشارکت تاکید کرد. ایران و امارات همچنین قرارداد دوجانبه خدمات حمل و نقل هوایی امضا کردند.

هر دو طرف ایرانی و عرب در حاشیه خلیج فارس ، منافع خود را در گفت و گوی بیشتر و ادامه تنش زدایی می‌بینند.  دکتر بادر السیف، استاد دانشگاه کویت در مصاحبه با Responsible Statecraft می‌گوید: تهران به تعهدات خود در زمینه بهبود روابط با سایر کشورهای همسایه پایبند است در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز به نوبه خود اکنون  در حال عبور از «فصلی پرتنش در روابط هستند و تلاش می کنند صفحه جدیدی در رابطه با تهران باز کنند».

البته دو طرف هنوز به طور کامل به مرحله ثبات در تنش‌زدایی از رابطه نرسیده اند و می‌توان گفت که آونگ همچنان بین تشدید و کاهش تنش در نوسان است.

دکتر بادر السیف در این خصوص می‌گوید: اکنون که دو طرف به سمت کاهش تنش در حرکت هستند، دیپلمات‌های ارشد تهران و همتایانش در خلیج فارس باید از گذشته درس بگیرند و از اتکای دوباره به روش‌های آزموده شده ای که نتایج پایداری به همراه نداشته، خودداری کنند. در این مقطع روابط ایران و اعراب هم به تفکر و هم رویکرد جدید نیاز دارد. ارکان رویکرد جدید باید شامل چندجانبه گرایی هماهنگ، دیپلماسی اقتصادی، اصلاحات آموزشی، مبادلات فرهنگی بیشتر، عدم مداخله و احترام متقابل به حاکمیت هر دو طرف باشد.

روابط نزدیک با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به ایران برای غلبه بر چالش ها کمک می کند. مهم است که این دید و بازدیدها را در چارچوب تمایل تهران برای کاهش انزوای خود در حالی که کشورهای غربی به اعمال تحریم های سخت گیرانه علیه ایران ادامه می دهند، بررسی کنیم. ایجاد روابط قوی تر با عربستان سعودی و کشورهای کوچکتر شورای همکاری خلیج فارس برای چنین تلاش هایی حیاتی است.

تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوئینسی در این باره می‌گوید: «راهبرد تهران در دور زدن تلاش‌های غرب برای منزوی کردن ایران تا حد زیادی بر این تلاش برای یکپارچگی سیاسی و اقتصادی با همسایگان نزدیک خود استوار است».

باربارا اسلاوین، یکی از اعضای برجسته مرکز استیمسون و مدرس امور بین الملل در دانشگاه جورج واشنگتن، در این باره می‌گوید: امیرعبداللهیان مرد در صحنه و مقابل دوربین‌های جمهوری اسلامی ایران است، اما مذاکرات واقعی توسط نمایندگان رهبر ایران انجام می شود. البته سفرهای وزیر خارجه هم برای تصویر کشیدن یک دیپلماسی عمومی پویا مهم هستند، اما هدف از این رفت و آمدها و سفرها دستیابی به توافقات ملموس نیست بلکه بیشتر برای به تصویر کشیدن پویایی سیاست خارجی ایران و عدم انزوای این کشور است.

دکتر عبدالله بابود، محقق عمانی و استاد مدعو در دانشگاه Waseda در توکیو، می‌گوید که ایران مصمم است از توافق دیپلماتیک 10 مارس با عربستان سعودی برای «تقویت روابط خود با سایر کشورهای خلیج فارس» به روش هایی که می تواند به «توسعه همکاری ها کمک کند»، استفاده کند. به ویژه در حوزه اقتصادی که ایران به ویژه با توجه به وضعیت اقتصاد آن به حمایت های زیادی نیاز دارد.

به گفته این محقق عمانی، تهران به دنبال «اطمینان دادن به کشورهای کوچکتر خلیج فارس در مورد سیاست های آینده خود در منطقه است».

او در این باره می‌گوید: سفر اخیر امیرعبداللهیان به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تلاش ایران برای ایجاد پل‌های بیشتر با کشورهای این منطقه  برای تضمین ثبات در منطقه و تقویت همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف از جمله مهم‌ترین بخش که اقتصاد است، بود.

اثرات توافق عادی سازی عربستان و ایران

توافق دیپلماتیک 10 مارس بین ریاض و تهران پویایی روابط شورای همکاری خلیج فارس و ایران را تغییر داده است. نقش پکن در میانجیگری این توافق از دیدگاه سیاست گذاران خلیج فارس قابل توجه است. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با درک این موضوع که چین نقش دیپلماتیک قاطع تری را در منطقه ایفا می کند و در عین حال خلأهای ایجاد شده ناشی از شکست سیاست خارجی واشنگتن در ایجاد ثبات بیشتر در خاورمیانه را پر می کند، نفوذ رو به رشد پکن را از منظر ترویج صلح در منطقه به طور بالقوه مثبت می دانند.

دکتر جوزف کیچیچیان، کارشناس ارشد مرکز تحقیقات و اسلامی ملک فیصل، می‌گوید: «ریاض و شرکای شورای همکاری خلیج فارس از نقش چین در تسهیل روابط در حال انجام قدردانی می‌کنند. البته همزمان محتاط هستند و نمی‌خواهند امیدهای خود را بی‌جا افزایش دهند».

او در ادامه می‌گوید: «برای هر مرحله از پیشرفت روابط، شروطی مشخص شده که ظاهراً توسط پکن تضمین شده است. این بدان معنا است که همه طرف‌ها به آرامی گام‌های موکول شده به خود را برمی‌دارند. زمان تعیین خواهد کرد که چه پیشرفتی حاصل می‌شود».

حتی قبل از شروع این دوره جدید تنش زدایی سعودی-ایرانی، عمان، قطر و کویت به شیوه های بسیار عمل گرایانه با ایران برخورد و روابط گرم خود را با تهران تقویت کردند.

با این حال، این اعضای «دوست» شورای همکاری خلیج فارس، به طرق و در ابعاد مختلف، نسبت به احساس ناامنی عربستان سعودی در برابر تهران حساس بودند و این عامل، محدودیت هایی را برای روابط آنها با ایران ایجاد کرد. اکنون که روابط ایران و عربستان در حال گرم شدن است، کشورهای کوچک‌تر شورای همکاری خلیج فارس می‌توانند با نگرانی کمتری در مورد مسائل مربوط به ریاض، روابط خود با تهران را تقویت کنند.

دکتر بابود در این خصوص می‌گوید: «این توافق جدید بین ایران و عربستان سعودی در را برای کشورهای [کوچکتر] خلیج فارس باز می کند تا در همکاری خود با ایران سریع‌تر حرکت کنند و البته به خاطر این تعمیق رابطه با تهران سرزنش هم نمی شوند.