اگرچه دولت آمریکا مکررا اصرار دارد که تجارت کالاهای بشردوستانه با ایران مشمول "فشار حداکثری" نمی شود اما کارشناسان تحریم‌ها می‌گویند که این ادعایی گمراه کننده است. آنها می‌گویند اطمینان از اینکه ایرانیان معمولی همچنان بتوانند غذا و دارو خریداری کنند، بی‌معنی است، زیرا تحریم‌های اعمال شده چنان گسترده هستند که بانک‌ها و کشورهای خارجی هرگونه معامله‌ای با ایران را به عنوان یک نقض احتمالی تحریم ها در نظر می‌گیرند.
به گزارش جماران؛ وبگاه آمریکایی اینترسپت در گزارشی آورده است:
اسنادی که اینترسپت به دست آورده، نشان می دهد که شرکت های چندملیتی تولیدکننده داروهای تالاسمی و دیگر بیماری های خاص، همچنین بانک هایی که واسطه خرید هستند، می گویند که تحریم های آمریکا، در عمل تحویل دارو به طرفهای ایرانی را دشوار ساخته است.
دولت آمریکا در حال حاضر با شکایتی حقوقی جامعه تالاسمی ایران - یک سازمان غیردولتی مستقر در ایران که به افراد مبتلا به بیماری تالاسمی و دیگر بیماری های ارثی کمک می‌کند - روبه‌رو است. این دادخواست که در دادگاه اورگن Oregon به جریان افتاده، ادعا می‌کند پس از آنکه شرکت‌های خارجی تولید کننده داروها و تجهیزات ویژه بیماری‌های خاص و نیز دیگر بیماری‌ها، در هراس از تحریم‌ها، داد و ستد خود با ایران را قطع کرده یا کاهش داده اند، هزاران بیمار ایرانی جان باخته یا آسیب دیده‌اند.
در حالی که آمریکا تضمین کرده که تجارت انسانی با ایران از تحریم‌ها مستثنا خواهد بود، این شکایت که در حال حاضر و پس از آن که یک بار در دادگاه مردود شناخته شد، در مرحله تجدید نظرخواهی است، مدعی می‌شود که تحریم‌های گسترده شبکه بانکی ایران موجب شده که شرکت‌های خارجی نسبت به هرگونه تجارتی با ایران بی علاقه یا از انجام آن ناتوان باشند.
محمد فرجی، وکیل انجمن تالاسمی ایران می گوید: «دولت آمریکا گفته که برای کمک‌های انسانی، استثناهایی را در نظر خواهد گرفت اما در عمل دیده‌ایم که هیچ استثنایی وجود ندارد. ما تماس هایی را با کشورهایی که داروها و تجهیزات پزشکی را صادر می‌کنند داشته‌ایم و آنها به صراحت گفته‌اند که به دلیل تحریم‌ها، قادر به صادرات دارو به ایران نیستیم. بانک‌ها با ما همکاری نمی‌کنند و شرکت‌های مراقبت‌های بهداشتی نیز به همچنین. آنها از تحریم‌های ثانویه نگران هستند و این را به صراحت می‌گویند».
اسنادی که «اینترسپت» به دست آورده، نشان می دهد که برخی شرکت‌ها به دلیل ریسک گرفتار شدن در تله تحریم‌ها یا به دلیل بسته شدن مسیرهای قانونی انجام تجارت با ایران، بطور کلی از تجارت انسانی با ایران منصرف شده‌اند. تماس و نامه نگاری میان شرکت‌های بهداشتی اروپایی، بانک‌های خارجی و شریکان ایرانی آنها از سال ۲۰۱۸ آغاز شد. گاه، پیام‌های ارسالی بسیار صریح هستند: شرکت‌ها حتی برای ارائه داروهای اضطراری حیاتی هم، به دلیل تحریم‌ها، با ایران داد و ستد نمی کنند.
شدت رویگردانی شرکت‌ها و بانک‌های خارجی از معامله با ایران، نوعی پیروزی برای گروه‌های تندروی حامی تحریم، از جمله گروه‌های طرفدار اسرائیل، گروه "متحد علیه ایران هسته‌ای" و "بنیاد دفاع از دموکراسی" به شمار می رود. در نتیجه تلاش این گروهها، امروز ایران یکی از تحریم شده ترین کشورها در جهان است. زندگی مردم عادی، زیر تحریم‌ها به طور ملموسی بدتر شده به ویژه برای بیمارانی که از بیماری‌های نادر رنج می‌برند.
نامه‌هایی که بین بانک‌ها، شرکت‌های دارویی و مشتریان ایرانی‌شان رد و بدل شده، دقیقا نشان می‌دهد که تحریم‌های «فشار حداکثری» آمریکا بر نهادهای مالی ایران، حتی تراکنش‌های معمولی مربوط به تجهیزات پزشکی برای درمان مجموعه‌ای از بیماری‌ها را هم مسدود کرده است. نامه‌ای در سپتامبر ۲۰۱۸ از سوی یک تولیدکننده دانمارکی محصولات اورولوژی، یعنی شرکت کلوپلاست Coloplast، به توزیع‌کننده ایرانی خود اعلام می کند که "هرچند محصولات کلوپلاست در چارچوب تحریم‌های کنترل صادرات آمریکا و/یا تحریم های بین‌المللی ممنوع نشده اما ما در حال حاضر با شرایطی روبرو هستیم که بانک‌های بین‌المللی از انجام تراکنش‌های مالی با ایران منع شده‌اند و امکان دریافت پول بابت محصولات فروخته شده به ایران وجود ندارد." (کلوپلاست به درخواست اینترسپت برای اعلام نظر در این زمینه پاسخی نداد.)
مولنلیکه Mölnlycke، یک تأمین کننده سوئدی بانداژهای ویژه درمان بیماران مبتلا به یک بیماری نادر پوستی با نام علمی epidermolysis bullosa، همان سال در نامه ای به رئیس یک سازمان غیردولتی ایران به نام EBHomeکه از این بیماران حمایت می‌کند، از این سازمان برای کمک به بیماران ستایش کرد اما گفت که نمی تواند بانداژها را برای درمان بیماران ایرانی مبتلا به این بیماری ارسال کند. در این نامه آمده بود: "به دلیل تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده، شرکت بهداشت و سلامت مولنلیکه فعلاً تصمیم گرفته که هیچگونه تجارتی با ایران انجام ندهد." شکایت یک سازمان غیردولتی ایرانی در سوئد در سال ۲۰۲۱ به خاطر عواقب انسانی قطع تجارت با ایران علیه این شرکت ثبت اما مردود شناخته شد. (مولنلیکه به درخواست خبرنگار اینترسپت برای اعلام نظر پاسخی نداد.)
محرومیت از دسترسی به این بانداژهای ویژه، شرایط وخیمی را برای بیماران ایرانی فراهم کرده است. این بیماری نادر پوستی، موجب بروز زخم‌ها و تاول های دردناک در بدن بیماران می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری کودکانی هستند که پوست آنها بسیار حساس است و برای جلوگیری از پاره شدن پوست هنگام تعویض بانداژ، نیاز به بانداژهای ویژه زخم دارند. یک متخصص ایرانی، وضعیت شش بیمار نوجوان ایرانی را توصیف کرد که به دلیل عدم دسترسی به بانداژهای ویژه تولید شده توسط مولنلیکه، با خونریزی بیش از حد، عفونت و «دردهای شدید طاقت فرسا» روبرو شدند.
اینترسپت در ادامه گزارش داده است:تحریم این نوع ملزومات درمانی، در برخی موارد موجب شده که دولت‌های خارجی به راهکارهای اضطراری برای اطمینان از تأمین آنها روی آورند. در سال ۲۰۲۰، دولت آلمان و یونیسف همکاری کرده و یک محموله بانداژهای ویژه را برای ایران تهیه و تحویل دادند. پزشکان ایرانی همچنین مجبور شده‌اند بر روی محصولات کپی برداری شده داروها و امکانات در داخل تکیه کنند که بسیاری از آنها کیفیت پایینی دارند و باعث بروز مشکلات جدی و حتی مرگ بیماران شده‌اند. بیماران تالاسمی، به خصوص، مجبور شده‌اند از محصولی به نام «دسفوناک» استفاده کنند: یک تولید مشابه داخلی که کمتر در درمان بیماری مؤثر است اما عوارض ناتوان‌کننده‌ای دارد؛ عوارضی که در مصرف محصول اصلی مشاهده نمی‌شود. "اینترسپت" اسناد تماس ها و مکاتباتی را که در سال ۲۰۱۸ توسط طرفهای ایرانی با شرکت نوارتیس، تولیدکننده دسفرال، انجام شده بود، به دست آورد که در آنها، این شرکت به نمایندگان ایرانی اش اعلام کرده بود که به دلیل تحریم‌های بانکی دچار مشکلاتی در انجام تراکنش‌ها شده است. این مشکلات تراکنشی، آغازِ پایانِ دسترسی پایدار به داروهای تالاسمی بود که برای درمان مؤثر بیماران باید به صورت منظم تجویز شوند.
یونس عرب، رئیس انجمن تالاسمی ایران می گوید: ما سال‌هاست که در ایران برای کنترل این بیماری مبارزه می‌کنیم و این هدف قابل دستیابی است اما واقعیت ساده این است که اگر این دسته از بیماران داروهای تنظیم کننده آهن مورد نیاز خود را در فرایند درمان نگیرند، می‌میرند. دست کم ۶۵۰ بیمار تالاسمی از سال ۲۰۱۸، که نتوانستیم دارو وارد کنیم، فوت شده‌اند و بیش از ده هزار بیمار ثبت شده داریم که مشکلات جدی داشته‌اند." البته نوارتیس، بر خلاف شرکت‌های دیگر و با وجود مشکلات پرداخت و دریافت ناشی از تحریم‌های ایالات متحده، روابط خود را با ایران قطع نکرد. یک نماینده شرکت نوارتیس به "اینترسپت" گفت که این شرکت حاضر است تجهیزات پزشکی را به ایران ارسال کند و این کار را از زمان اعمال تحریم‌های "فشار حداکثری" انجام داده، از جمله از طریق یک کانال تجارت انسانی که توسط دولت سوئیس در سال ۲۰۲۰ ایجاد شده است.
به ادعای مسوولین این شرکت، مشکلاتی که با تحریم‌ها ایجاد شده، به طور کلی ناشی از ناتوانی مقامات ایرانی در دسترسی به انبوه ارز خارجی این کشور جهت انجام پرداخت‌هاست و کمتر به عدم تمایل شرکت ها به همکاری با ایران به دلیل ترس از پیامدهای قانونی مربوط می‌شود. تحریم‌ها، در حالی که ارزهای خارجی ایران را کاملاً حذف نکرده، دسترسی ایران به این ارزها را مسدود کرده است.
برپایه گزارش صندوق بین‌المللی پول، تحریم های آمریکا، ذخایر ارزی قابل دسترسی کشور را بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ از ۱۲۲.۵ میلیارد دلار به ۴ میلیارد دلار کاهش داده است. این کاهش عظیم در دسترسی به ذخایر ارزی باعث شده که دولت ایران قادر به انجام کارهای پایه اقتصادی مانند تثبیت ارزش پول ملی یا انجام داد و ستد خارجی، حتی با طرفهای مشتاق به این کار، نباشد.
مایکل مئو، سخنگوی نوارتیس می گوید: «از زمان بازگشت دوباره تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸، چالش قابل توجهی که بسیاری از شرکت‌های داروسازی با آن رو به رو بوده اند، عدم دسترسی دولت ایران به ارزهای خارجی کشور برای واردات کالاهای بشردوستانه مانند انواع دارو بوده است. در مورد داروهای تالاسمی به طور خاص، نوارتیس این داروها را از سال ۲۰۱۹ به طور پیوسته تأمین کرده است. ما آماده بوده و هستیم تا سفارشات مربوط به این داروها را تامین کنیم. با این حال برای رسیدن داروهای ما به بیماران تالاسمی در ایران، نوارتیس به تلاش و همکاری وزارت بهداشت و سازمان غذا و داروی ایران برای تخصیص منابع کافی ارز خارجی برای واردات این داروها از راه‌های تجاری رایج، نیاز دارد». (مقام های وزارت بهداشت و وزارت امور خارجه ایران به درخواست‌های خبرنگار اینترسپت برای بیان دیدگاه خود در این زمینه، پاسخی ندادند.)
از نگاه آقای عرب، مهم نیست که آیا تحریم‌ها، یا بی میلی شرکت‌ها، یا کمبود ذخایر ارزی خارجی، واردات داروها را ناممکن کرده باشد چرا که نتیجه اش یکسان است: بیمارانی که تحت مراقبت سازمان غیردولتی او هستند، می میرند. تحریم‌های اقتصادی دوره ترامپ، به عنوان یک دستاورد برجسته از کارزار "فشار حداکثری" علیه ایران، مورد توجه قرار می‌گرفت.
برخی از تحریم‌های اقتصادی علیه ایران به افراد و نهادهای خاص تمرکز داشت اما بسیاری از تحریم‌ها، بخش‌های کلان اقتصاد ایران، از جمله بخش مالی آن را فلج کرد. تحریم‌های گسترده علیه بانک‌های ایران عملاً با قطع کانال های مالی، کشور را از تجارت با بقیه جهان جدا کرد، از جمله از امکان دسترسی به ذخایر ایران در بانک‌های خارجی. دولت آمریکا نیز تحریم‌های ثانویه معروف را علیه ایران اعمال کرده به این معنی که هر شرکت خارجی که هنوز شهامت داشته تا در تجارت با بانک‌ها و شرکت‌های ایرانی وارد شود، خود را در معرض مجازات های تحریمی قرار داده و از انجام تجارت با آمریکا محروم می‌شود - ریسکی که شماری از شرکت‌ها تمایلی به پذیرش آن ندارند. اگرچه دولت آمریکا مکررا اصرار دارد که تجارت کالاهای بشردوستانه با ایران مشمول «فشار حداکثری» نمی شود اما کارشناسان تحریم‌ها می‌گویند که این ادعایی گمراه کننده است. آنها می‌گویند اطمینان از اینکه ایرانیان معمولی همچنان بتوانند غذا و دارو خریداری کنند، بی‌معنی است، زیرا تحریم‌های اعمال شده چنان گسترده هستند که بانک‌ها و کشورهای خارجی هرگونه معامله‌ای با ایران را به عنوان یک نقض احتمالی تحریم ها در نظر می‌گیرند.
تایلر کالیس Tyler Cullis، یک وکیل از شرکت فراری و شرکا Ferrari & Associates، که یک موسسه حقوقی متخصص تحریم‌های اقتصادی مستقر در واشنگتن است می گوید: «تحریم های بانکی، هسته این مشکل است. برخی موسسات مالی ایران به دلایل مربوط به تروریسم، سلاح‌های کشتار جمعی و رفتارهای ضدحقوق بشر، تحریم شده‌اند. بعد هم که دولت ترامپ تحریم‌ها را بر کل بخش مالی ایران اعمال کرد».
وبگاه آمریکایی در ادامه گز ارش خود مدعی شده است: با اینکه تحریم‌های آمریکا موفق شد طبقه متوسط مردم ایران را درهم شکسته و مانع از دسترسی ایرانیان به نیازهای اساسی خود مانند غذا و دارو شود، اما در رسیدن به اهداف واشنگتن ناکام ماند: واداشتن حکومت ایران به تغییر رویکرد خارجی یا گفتگوی دوباره بر سر برجام. حکومت جمهوری اسلامی همچنان مقتدر است. ماجرای تحریم ها، همان داستان تکراری تحریم‌های اقتصادی علیه کشورهایی مانند عراق، کوبا و ونزوئلا است که در آن کشورها هم موفق شد مردم را آزار دهد، اما به تغییری در حکومت های این کشورها منجر نشد.
در حال حاضر، در دادگاه فدرال آمریکا در اورگُن Oregon، دادخواست یک گروه از ایرانیان مبتلا به تالاسمی در حال بررسی است که از دولت آمریکا و دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (OFAC) که تحریم‌ها و مجوزهای تجاری را اجرا می‌کند، می‌خواهد «اجازه واردات دوباره داروها و تجهیزات پزشکی ضروری به ایران از طریق مسیرهای تجاری عادی» را صادر کند. اخیراً این دعوای حقوقی به دلایل شکلی پرونده، در دادگاه رد شد اما دوباره ماه گذشته درخواست تجدیدنظر داده شده است. وکلایی که در این پرونده فعالیت دارند، اعلام کرده‌اند که آنها تلاش خود را ادامه خواهند داد تا دادگاه‌های آمریکا، دولت این کشور را به یافتن راه‌حلی برای رساندن داروهای حیاتی به بیماران در داخل ایران ملزم سازد. دفتر کنترل دارایی‌های خارجی و همچنین کاخ سفید به درخواست‌های خبرنگار اینترسپت برای توضیح در این زمینه پاسخی ندادند.
توماس نلسون Thomas Nelson، وکیل شاکیان این پرونده می گوید: "از نظر عاطفی، بیمارانی در حال تحمل عذاب و در آستانه مرگ هستند. صحبت درباره کودکان خردسالی است که به پانسمان‌های پزشکی نیاز دارند و دریافت نمی‌کنند. هیچ کس مایل به ایستادگی در برابر این مصونیت و قلدری دولت آمریکا در این زمینه نیست، باید افکار عمومی را از آنچه رخ می دهد، آگاه ساخت.
