یگ کارشناس روابط بین الملل با اشاره به مواضع و وعده های انتخاباتی «رجب طیب اردوغان» در ارتباط با سیاست خارجی این کشور، گفت: حکومت کردن، با اداره کمپین انتخاباتی متفاوت است. اردوغان و قلیچ دار اوغلو، در حوزه سیاست خارجی سخنانی مطرح کرده اند که عمدتا باید آنها را در همان بستر رقابت های انتخاباتی برای جلب آرای مردم تحلیل کرد. این سخنان، الزاما به معنای این نیست که سیاست خارجی ترکیه در آن راستا حرکت خواهد کرد و به شدت متحول خواهد شد.
رحمان قهرمان پور در گفت و گو با خبرنگار جماران، با بیان اینکه دولت ها مولفه های افزایش قدرت خود در سیاست خارجی را به راحتی از دست نمی دهند، یادآورشد: حتی در آمریکا با اینکه احزاب در سیاست خارجی اختلاف شدیدی دارند، اما وقتی به قدرت می رسند، تقریبا همان مسیر گذشته را با تغییرات جزئی ادامه می دهند.
این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل، ادامه داد: تردیدی نیست که رقابت انتخاباتی در ترکیه سنگین و سخت بود و طبیعتا در پنج سال آینده، به عنوان آخرین سال های زمامداری آقای اردوغان، اولین دغدغه اش باقی ماندن میراثی در سیاست داخلی و خارجی است.
قهرمان پور، افزایش قدرت ترکیه در مناطق پیرامونی خود و در سیاست بین الملل را موضوعی دانست که اردوغان در رقابتهای انتخاباتی بسیار به آن می پرداخت و افزود: این میراث بزرگی است که از آن با عنوان عثمانی گرایی، نوعثمان گرایی، استقلال استراتژیک و تبدیل ترکیه به قدرت متوسط یا نوظهور بین المللی یاد می شود. در واقع آقای اردوغان در بیست سالی که در قدرت بوده، توانسته جایگاه ترکیه را در سیاست جهانی تقویت کند و بنابراین، این مسیر را هم در پنج سال آتی ادامه خواهد داد.
وی ضمن اشاره به تداوم تلاش ترکیه برای بهبود مناسباتش در خاورمیانه و همچنین از سرگیری روابط با مصر و سوریه، درخصوص چشم انداز سیاست خارجی اردوغان در قفقاز در سالهای آتی و تلاش برای ایجاد کریدوری با عنوان «زنگزور»، با تاکید بر اینکه قفقاز از چند منظر برای ترکیه اهمیت دارد، توضیح داد: از منظر اقتصادی، ترکیه قفقاز را منطقه ای می داند که می تواند کریدور تجاری میان دریای سیاه، دریای خزر و نهایتا چین باشد. قلیچ دار اوغلو نیز در رقابت های انتخاباتی، بدون بیان مسیر قفقاز بر ایجاد کریدور تجاری از طریق خط آهن، از ترکیه تا ایران، قفقاز و چین تاکید داشت؛ بنابراین، درباره این طرح در ترکیه اجماعی وجود دارد.
این کارشناس ارشد مسائل بین الملل، با بیان اینکه ترکیه در آینده برای اینکه جایگاه و قدرت خود را حفظ کند، نیاز به ایجاد کریدورهای تجاری، راه های مواصلاتی میان دریای سیاه و شمال چین دارد، گفت: حتی تلاش اردوغان برای ایجاد «کانال استانبول» به موازات «کانال بسفر»، با این هدف انجام می شود که اگر در سالهای آینده قرار بر این باشد که کریدورهای تجاری احداث شود، ترکیه بتواند از این طریق کشتی های باری را از دریای سیاه وارد مدیترانه کند. بنابراین، این اولین و اصلی ترین دغدغه آقای اردوغان در پنج سال آینده است و در این راستا گشودن راههای مواصلاتی در قفقاز برای ترکیه اهمیت بسیار زیادی دارد.
قهرمان پور اضافه کرد: از بخت خوش ترکیه، مسکو هم در این سیاست با آنکارا همصدا است؛ چرا که این کشور به دلیل تحریم های اعمال شده اروپا که در سالهای آینده هم ادامه خواهد داشت، تلاش می کند از طریق گشودن راههای مواصلاتی در قفقاز از طریق ایران و ترکیه، تحریم ها را دور بزند. اکنون در مرزهای روسیه با اروپا که تحریمهای اتحادیه اروپا اعمال می شود، بسیاری از مبادلات تجاری روسیه با اتحادیه اروپا متوقف و انتقال انرژی قطع شده است. حتی برخی خطوط هواپیمایی نیز متوقف شده اند. در چنین شرایطی راه های مواصلاتی در قفقاز برای روسیه اهمیت بیشتری دارد.
وی به تلاش ترکیه برای ایجاد کریدوری تا باکو به عنوان کشوری ترک زبان، اشاره کرد و گفت: دغدغه دیگر ترکیه که بیشتر مصرف داخلی دارد، تاکید بر مفهوم «جهان ترک زبان» است که همواره، بعد از جنگ سرد به آن پرداخته، اما به موفقیتی که مدنظرش بوده، دست نیافته است. این مساله برای ناسیونالیست های داخلی و فضای سیاست داخلی اهمیت دارد که ترکیه تلاش کند خود را به عنوان «رهبر جهان ترک زبان» در داخل معرفی کند و از این طریق بتواند انسجام داخلی سیاسی اش را حفظ کند.
این پژوهشگر ارشد مسائل بین الملل، یادآور شد: در راستای بحث راههای مواصلاتی، بحث انرژی نیز برای ترکیه بسیار اهمیت دارد. ترکیه به قفقاز و ایجاد ثبات و امنیت در آن، به مثابه مقدمه ای برای انتقال انرژی از خزر به دریای سیاه و مدیترانه و در نهایت اروپا نگاه می کند. با توجه به خطوط انتقال گاز مانند «شاه دنیز» و «باکو –جیهان- تفلیس»، ترکیه به دنبال این است که گاز ترکمنستان و کشورهای دیگر را از طریق خزر و قفقاز و دریای سیاه به اروپا ببرد و این مسأله در قالب مفهوم تبدیل ترکیه به هاب انرژی مطرح است. هر چند موانع این مسأله زیاد است، اما آقای اردوغان برای این مساله اهمیت زیادی قائل است.
قهرمان پور با اشاره به برخی تحلیل ها در رابطه با ادامه ماجراجویی های ترکیه در خاورمیانه و قفقاز با پیروزی اردوغان در انتخابات و احتمال افزایش هم افزاییهای آنکارا و باکو علیه ایران و ارمنستان، یادآورشد: نباید فراموش کرد در قفقاز، روسیه همچنان بازیگر اصلی است. درست است که این کشور بعد از جنگ اوکراین تضعیف شده و باکو، ایروان و تفلیس تلاش می کنند به نوعی از این فرصت استفاده کنند؛ اما با این حال همچنان روسیه بازیگر اصلی در قفقاز است.
وی با تاکید بر اینکه ترکیه بازیگر اصلی در این منطقه نیست و این مسأله را فهمیده است، اضافه کرد: اردوغان تلاش می کند با وجود اختلافات با روسیه، در قفقاز با این کشور کار کند. در جنگ 2020 قفقاز، ارسال پهپادهای بیرقدار از سوی ترکیه به آذربایجان، روسیه را شوکه کرد؛ اما مسکو تحمل کرد و تلاش داشت وارد تقابل با ترکیه نشود. ترکیه هم تلاش می کند خطوط قرمز روسیه را در نظر بگیرد. بنابراین، در این منطقه این فرض که آذربایجان و ترکیه یک محور و ارمنستان و ایران محوری در مقابل آنها هستند، خطایی تحلیلی است.
قهرمان پور توضیح داد: فضای ارمنستان، به نسبت آذربایجان دموکراتیک تر و گرایش های سیاسی متکثری در آن حضور دارند. بنابراین، این تحلیل که در ارمنستان تنها یک گرایش وجود دارد که تمایل دارد با ایران یا روسیه متحد باشد، محل اشکال است. اتفاقا اکنون ما شاهد تقویت جریان طرفدار اروپا در ارمنستان هستیم و دعوت از ناظران اروپایی برای حضور در مرز ارمنستان، به خوبی نشان می دهد در این کشور هم جریان طرفدار روسیه یا «باند قره باغ» قدرت دارد و هم جریان طرفدار غرب که گروه پاشینیان جزء آن است. بنابراین، نباید صحنه قفقاز را صفر و یک تحلیل کرد و گفت محورهایی به صورت کامل طرفدار، و یا محورهایی مخالف صددرصدی روسیه هستند. روسیه و ترکیه با همه طرفها کار می کنند.
به گفته این کارشناس مسائل بین الملل، سیاست ایران در قفقاز باید مبتنی بر این باشد که با همه طرف ها کار کند. شرایط دراین منطقه به گونه ای نیست که تصور کنیم باید به طور کامل در محور روسیه قرار بگیریم. این خطای تحلیلی بود که در گذشته هم صورت گرفت. تصور این بود که در موضوع قفقاز، روسیه تمام و کمال با ایران همراه است؛ اما وقتی جنگ قفقاز رخ داد، شاهد مواضع متفاوت روسیه بودیم.
وی تاکیدکرد: نباید فراموش کرد از سال 2012، روابط آذربایجان با روسیه نیز رو به گسترش بوده و به دلیل نقشی که آذربایجان می تواند در انتقال انرژی به اروپا داشته باشد، جایگاه این کشور برای روسیه بسیار مهم است. اگر روسیه بخواهد به غرب فشار بیاورد باید با باکو توافق کند که گاز به اروپا ارسال نشود.
قهرمان پور با بیان اینکه مسائل قفقاز به قدری در هم تنیده شده و متغیرهای تاثیرگذار متعدد هستند که دقیقا نمی توان خطی ترسیم کرد و درباره یک موضوع دو جبهه را مقابل هم قرار داد، خاطرنشان کرد: ترکیه با اینکه با ایران در قفقاز رقابت دارد، اما در مواردی نیز همکاری هایی انجام می دهد. پیشنهادی که در خصوص چارچوب 3+3 ارائه کرد نیز در همین راستا است؛ چرا که ترکیه می داند اگر ایران بخواهد می تواند در این مسیر، مانع تراشی هایی کند. ما هم باید با همه طرف ها کار کنیم. باید تصویر روشنی از منافعمان داشته باشیم و درنظر بگیریم که برای تحقق آنها باید با کدام طرفها کار کنیم.
وی به هشدارهای ایران نسبت به همکاری های باکو و تل آویو و نگرانی ها نسبت به اهداف سیاسی - امنیتی ترکیه و آذربایجان و پیامدهای ایجاد کریدور زنگزور بر برخی قومیت های ساکن در ایران و چین، اشاره کرد و ادامه داد: این تحلیل ها بیشتر مصرف داخلی دارند. اینکه گفته شود کریدور زنگزور صرفا جنبه هویتی دارد، درست نیست. روسیه هم به چنین کریدوری احتیاج دارد. روزهای پیش نیز آقای پاشینیان عنوان کرد که ارمنستان با پذیرش حاکمیت آذربایجان بر قره باغ مشکلی ندارد. بنابراین، این نوع تحلیلهای احساسی، باعث می شود ما از واقعیت آنچه که در میدان دیپلماسی رخ می دهد غافل شویم.
