آنکارا مجبور شده است به سمت سوریه چرخش پیدا کند؛ زیرا به نقش و اهمیت دولت سوریه در حل مهمترین مشکلات و موانع پیش‌روی ترکیه در زمینه‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی پی برده است.
به گزارش جماران، از همان آغاز جنگ در سوریه در سال ۲۰۱۱، ترکیه مواضعی مخالف و خصمانه علیه نظام سوریه اتخاذ کرده و با حمایت همه‌جانبه از شورش مسلحانه علیه دولت دمشق، برای براندازی آن تلاش می‌کرد. ترکیه همچنین با هدف جلوگیری از ایجاد منطقه خودمختار کردها در سوریه، به عملیات نظامی در خاک سوریه نیز اقدام کرد.
اخیراً ترکیه طی اظهارنظرهایی از تمایل خود برای بهبود روابط با دولت سوریه سخن می‌گوید. احیای روابط ترکیه با دولت دمشق از این جهت حائز اهمیت است که نشان‌دهنده گام دیگری ترکیه برای بازگشت به سمت سیاست خارجی کمتر تهاجمی است. این تغییر رویکرد در سال گذشته در چندین جبهه مشهود بوده است؛ از جمله اینکه ترکیه روابط خود با عربستان سعودی را ترمیم کرد و به تبع آن، از حمایت اقتصادی و مالی مهم این کشور پادشاهی برخوردار شده است. ترکیه همچنین به روابط خود با امارات بهبود بخشید و نشست‌هایی نیز با مقامات مصری به منظور بهبود روابط ترتیب داد و در همین راستا، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه و عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر، در حاشیه مراسم افتتاحیه جام جهانی در قطر دیدار کردند.
هدف اردوغان از اصلاح رویکردهای سیاست خارجی پیشبرد منافع امنیتی و اقتصادی ترکیه در خاورمیانه به منظور بالا بردن شانس خود در انتخابات آتی است. در واقع، تصمیم ترکیه به عادی‌سازی روابط با دمشق جدیدترین خروجی توازن قدرت بین ترکیه و روسیه بوده، که پس از تهاجم روسیه به اوکراین پیچیده‌تر شده است.
نشست چهارجانبه
روز گذشته -چهارشنبه- وزارت دفاع سوریه درباره محورهای نشست چهارجانبه وزرای دفاع سوریه، روسیه، ایران و ترکیه اعلام کرد که در این نشست درباره موضوع خروج نیروهای ترکیه از خاک سوریه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
وزارت دفاع سوریه اعلام کرد که نشست چهارجانبه وزرای دفاع سوریه، روسیه، ایران و ترکیه برگزار شد که در آن درباره موضوع خروج نیروهای ترکیه از خاک سوریه و همچنین اجرای توافقنامه جاده بین المللی معروف به جاده M۴ بحث و تبادل نظر شد.
در همین حال، وزارت دفاع ترکیه اعلام کرد که نشست چهارجانبه کشورهای ترکیه، روسیه، سوریه و ایران در موسکو به بررسی گام‌های ملموس عادی سازی روابط ترکیه و سوریه پرداخت.
به گزارش «آناتولی»، در این نشست که با حضور وزرای دفاع و مسئولان امنیتی ۴ کشور برگزار شد، مسائلی از جمله راه های افزایش تلاش برای بازگرداندن پناهندگان سوری به کشورشان بررسی شد.
وزارت دفاع ترکیه افزود که مبارزه با تمام گروه های تروریستی و تندرو در سوریه از دیگر محورهای این نشست بود.
روابط عمومی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز اعلام کرد که در این مذاکرات اقدامات فعلی در زمینه تحکیم امنیت در جمهوری عربی سوریه و عادی سازی روابط جمهوری ترکیه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
در بیانیه مشترک این مذاکرات آمده است: در این مذاکرات توجه ویژه ای به موضوع مبارزه با تمام اشکال تهدیدات تروریستی، مبارزه با داعش و سایر گروه های افراطی در سرزمین سوریه صورت گرفت.
در همین حال، از دیدگاه روسیه، گفت‌وگوی ترکیه و سوریه از این جهت کارساز است که فرصت گسترش حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه را کاهش خواهد داد، در حالی که انتظار می‌رود این موضوع، بر روابط ترکیه با متحدان غربی‌اش که مخالف هرگونه آشتی با همتای دمشق خود هستند، تأثیر منفی بگذارد. دلایلی که آنکارا را به سمت تغییر مواضع سوق داده، به شرح زیر است:
- بازی انتخابات ریاست‌جمهوری: انتخابات ریاست‌جمهوری در ترکیه نقش مهمی در سوق دادن نظام حاکم به سمت بهبود روابط با نظام سوریه ایفا کرده؛ زیرا که سوریه از داغ‌ترین موضوعات مطرح در بحث‌های سیاسی ترکیه طی تابستان اخیر بوده است.
از سوی دیگر، آگوست گذشته، اولین سالگرد شورش‌های خشونت‌آمیز علیه مهاجران سوریه بهانه‌ای برای شدید شدن احساسات خصمانه علیه آوارگان، در ترکیه طی سال گذشته بود. اگر چه دولت ترکیه این شورش‌ها را محکوم کرد ولی متوجه شد که بخش اعظمی از شهروندان این کشور با حضور آوارگان به دلیل پیامدهای اقتصادی که بر آنها تحمیل می‌کند، مخالف هستند. لذا، آنکارا قصد دارد با بهبود روابط با دمشق، میلیون‌ها پناهنده را به سوریه بازگرداند.
- مقابله با کردها: ترکیه بعد از سه عملیات نظامی علیه یگان‌های کرد در سوریه، کاملا به این موضوع واقف شد که خطر ایجاد منطقه خودمختار کرد در سوریه همچنان وجود دارد که این امر تهدیدی وجودی برای امنیت ترکیه تلقی می‌شود.
در حالی‌که ترکیه تلاش می‌کرد عملیات نظامی جدیدی را آغاز کند ولی با مخالفت روسیه روبه‌رو شد. همزمان، یگان‌های مسلح کرد با نظام دمشق توافق کردند تا کنترل شهرهایی را که ترکیه قصد حمله به آنها را دارد به نیروهای ارتش بسپارند که این هماهنگی، مانع از عملی شدن طرح‌های ترکیه شد؛ زیرا این وضعیت، ترکیه را در رویارویی مستقیم با دولت سوریه و متحدانش قرار می‌دهد. بنابراین، آنکارا در تلاش است تا از طریق آشتی با نظام سوریه، یک جبهه متحد علیه کردها تشکیل دهد.
آنکارا و دمشق در پایان دادن به خودمختاری جزئی برای دولت فدرال در شمال و شرق سوریه، که کردها آن را روژاوا می‌نامند منافع مشترک دارند.
احتمال می‌رود موضع‌گیری تند علیه کردهای سوریه رای‌دهندگان ملی‌گرا را علیه اردوغان تحریک کند و برنامه‌های مخالفان را برای تصاحب آرای کردهای ترکیه پیچیده کند. زیرا می‌بینیم که کردهای ترکیه مهمترین طیف برای شکست دادن حزب حاکم عدالت و توسعه در صندوق‌های رای است.
-دلایل اقتصادی: اقتصاد ترکیه بدترین مرحله خود را از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2022 طی می‌کند؛ ارزش لیر در برابر دلار به شدت کاهش، و نرخ تورم افزایش یافته است و همچنین قیمت‌ها شاهد افزایش شدید و چشمگیری بودند که این وضعیت بر محبوبیت حزب حاکم تأثیر گذاشته است. لذا، حزب حاکم درصدد بهبود روابط با دولت سوریه برآمده تا بازگشت آوارگان را تسهیل کند- طبق آمار رسمی، ترکیه سالانه میلیاردها دلار برای آنها هزینه می‌کند- و درها را برای صادرات به دولت سوریه باز کند تا از این طریق ارز بیشتری را کسب کند. آنکارا معتقد است که رابطه سازنده‌تر با رئیس‌جمهوری سوریه، به بازگشت حدود 4 میلیون پناهجوی سوری را که در حال حاضر در ترکیه زندگی می‌کنند، سرعت می‌بخشد، این یک وعده کلیدی انتخاباتی در زمانی است که در سایه بحران اقتصادی در این کشور، نارضایتی از پناهجویان بیشتر شده است.
-چالش‌های احتمالی: هرگونه تغییر و دگرگونی در وضعیت فعلی مستلزم آن است که ترکیه از مناطقی تحت اشغال در سوریه عقب‌نشینی کند تا دولت سوریه مناطق تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه در شمال شرق را به دست بگیرد و همزمان آنکارا و دمشق به یک توافق امنیتی جدید برای مرزهای مشترک دست یابند. بی‌شک عقب‌نشینی ترکیه از مناطق تحت اشغال، برای حزب حاکم آسان نخواهد بود؛ زیرا این وضعیت خشم و نارضایتی ملی‌گرایان ترک- به رهبری حزب جنبش ملی گرا- را برمی‌انگیزد، و علاوه بر آن، ترکیه هنوز به دولت سوریه اعتماد ندارد. ترکیه احتمالا این ایده را از نظر محتوایی می‌پذیرد، ولی اجرای عملی آن را برای چندین سال آینده به تعویق می‌اندازد تا درباره سرکوب تهدید کردها علیه خود اطمینان حاصل کند.
موانع دیگری در مسیر عادی شدن روابط ترکیه و سوریه وجود دارد، از جمله ماهیت مذاکرات بر سر بازگشت آوارگان و توقف حمایت ترکیه از مخالفان مسلح سوری؛ زیرا ممکن است ترکیه تضمین‌هایی را بخواهد که دولت بشار اسد ممکن است نتواند آنها را تامین کند.
نتیجه
آنکارا مجبور شده است به سمت سوریه چرخش پیدا کند؛ زیرا به نقش و اهمیت دولت سوریه در حل مهمترین مشکلات و موانع پیش‌روی ترکیه در زمینه‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی پی برده است. همچنانکه بازگشت داوطلبانه پناهندگان سوری باعث بهبود عملکرد اقتصاد ترکیه و کاهش خشم ترک‌ها نسبت به حزب حاکم خواهد شد. از سوی دیگر، آشتی با نظام سوریه، این فرصت را به ترکیه می‌دهد تا به کردها فشار بیشتری وارد کند و در نتیجه، شانس حزب حاکم را برای ماندن در قدرت افزایش می‌دهد.
المرکز العربی للبحوث والدراسات
احمد سامی عبدالفتاح
