از عربستان سعودی گرفته تا عراق و از کویت گرفته تا ایران، طوفان‌های شن خاور میانه را فرا گرفته است و باعث تاخیر در پروازها، تعطیلی مدارس و بستری شدن هزاران نفر در بیمارستان‌ها با مشکلات تنفسی شده است.
به گزارش جماران به نقل از سى ان ان، آسمان از دبی تا دورترین نقاط سوریه به رنگ نارنجی آخرالزمانی تبدیل شد که گرد و غبار و شن در این ماه در هوا می چرخید.
هزاران نفر در خاورمیانه به بیمارستان‌ها سرازیر شدند و قادر به نفس کشیدن نبودند. در سوریه، واحدهای پزشکی کپسول های اکسیژن را ذخیره کردند. مشاغل و مدارس در بغداد تعطیل شدند، در حالی که تهران پروازها را به حالت تعلیق درآورد و کویت ترافیک دریایی را متوقف کرد.
طوفان های شن مرز نمی شناسند. آنها تهدید می‌کنند که منطقه‌ای را که برای اقتصاد جهانی حیاتی است ویرانی به بار می‌آورند، با پتانسیل تأثیرگذاری بر همه چیز، از قیمت گاز در پمپ در ایالات متحده گرفته تا اینکه مشتری در اسپانیا چقدر زود می‌تواند بسته‌ای از چین دریافت کند.
کارشناسان هشدار می دهند که این پدیده تنها در حال بدتر شدن است. تا حدودی ناشی از تغییرات اقلیمی است که مناظر منطقه را گرمتر و خشک‌تر می‌کند و الگوهای آب و هوایی را برای ایجاد طوفان‌های شدیدتر تغییر می‌دهد.
خاور میانه که دارای سه آبراه استراتژیک و تقریباً نیمی از ذخایر شناخته شده نفت جهان است، برای تجارت جهانی و تامین انرژی حیاتی است.
نگاهی اجمالی به قدرت مخرب طوفان‌ها در مارس 2021 مشاهده شد، زمانی که کانال سوئز به مدت شش روز توسط کشتی‌ای که توسط طوفان شن منفجر شد و تقریباً 60 میلیارد دلار تجارت داشت مسدود شد. دوازده درصد تجارت جهانی از این نقطه خفه می گذرد.
اما این طوفان ها بزرگترین ویرانی خود را بر سلامت مردم خاورمیانه و اقتصاد آنها وارد می کند. بر اساس گزارش بانک جهانی، این پدیده سالانه 13 میلیارد دلار برای اقتصاد منطقه هزینه دارد.
کارشناسان می گویند در حالی که طوفان های شن در این زمان از سال معمول هستند، اما اکنون با فرکانس بی سابقه ای رخ می دهند.
عراق به ویژه به شدت آسیب دیده است و طوفان ها تقریباً به صورت هفتگی در بهار امسال رخ می دهند. به گفته علی عطیه، استاد علوم جوی در دانشگاه مستنصریه در بغداد، در یک بهار معمولی حدود یک تا سه طوفان در ماه مشاهده می شود، اما حداقل 9 طوفان بزرگ از آوریل در کشور نازل شده است که انتظار می رود بیشتر باشد.
یک مقام عراقی در سال جاری هشدار داد که این کشور در حال حاضر به طور متوسط با 272 روز گرد و غبار در سال مواجه است که پیش بینی می شود تا سال 2050، 300 روز گرد و غبار رخ دهد.
محمد محمود، مدیر برنامه آب و هوا در مؤسسه خاورمیانه، به سی ان ان گفت: آنچه در عراق اتفاق می افتد باید به عنوان یک علامت هشدار اولیه از آنچه در سایر بخش های منطقه رخ می دهد باشد.
وی می گوید که کشورهای خلیج به ویژه در برابر طوفان های گرد و غبار فزاینده آسیب پذیر هستند و افزود که کشورهایی مانند مصر و لیبی نیز در معرض خطر هستند.
هزینه ها از محصولات کشاورزی ویران شده و ماشین آلات آسیب دیده گرفته تا بسته شدن بنادر و فرودگاه ها و ساعت ها صرف پاکسازی جاده ها و سایر زیرساخت ها متغیر است.
عواملی که باعث افزایش فراوانی طوفان‌ها می‌شوند پیچیده هستند -- کارشناسان دمای سوزان و خشکی شدید، همراه با سال‌ها مدیریت ضعیف زمین و آب در کشورهایی مانند عراق و ایران را عامل افزایش بیابان‌زایی و فرسایش خاک می‌دانند. خاک سطحی خشک تر به این معنی است که می توان منابع گرد و غبار بیشتری را توسط بادهای شدیدی که بر فراز خاورمیانه می وزد جمع کرد.
برخی از کارشناسان می گویند که سال ها جنگ نیز در تخریب زمین نقش داشته و منجر به افزایش منابع گرد و غبار شده است.
ایگور مالگراتی، مشاور آب و زیستگاه خاورمیانه در کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC) گفت: درگیری های مسلحانه تأثیر زیادی بر محیط زیست، حکومت و جامعه داشته است.
اثرات تغییرات آب و هوایی تنها این مشکلات را تشدید خواهد کرد. دما در خاورمیانه دو برابر میانگین جهانی در حال افزایش است و مدل‌های آب و هوایی کاهش بارندگی را در برخی از بخش‌های کلیدی منطقه پیش‌بینی می‌کنند.
اما بخشی از این مشکل می‌تواند خیلی دورتر نیز سرچشمه بگیرد.
دیانا فرانسیس، رئیس آزمایشگاه علوم محیطی و ژئوفیزیک در دانشگاه خلیفه در امارات متوجه شد که طوفان گرد و غبار بزرگ سال 2015 که عراق و بخش‌هایی از شبه جزیره عربستان را تحت تأثیر قرار داد به دلیل تغییرات در منطقه قطبی شکل گرفت.
او به سى ان ان گفت: «ذوب شدن یخ در قطب شمال دمای ایجاد شده بین منطقه قطبی و عرض‌های جغرافیایی میانی را کاهش می‌دهد و این باعث می‌شود که سیستم‌های آب‌وهوا به آرامی در منطقه ما حرکت کنند.» «همرفت [که منجر به طوفان‌ها می‌شود] اکنون می‌تواند طی چند روز رخ دهد، در حالی که قبلاً، بدون تغییرات اقلیمی، طی چند ساعت اتفاق می افتاد و ادامه می یافت.
در حالی که کشورهای منطقه برای محافظت از خود در برابر طوفان کند بوده اند، برخی از آنها توجه دارند.
فرانسیس گفت: «واقعاً باید کاری برای افزایش عرضه آب برای این مناطق [در عراق] انجام داد.» یکی دیگر از کارهایی که باید تلاش کرد، کاشت مقداری پوشش گیاهی برای کاهش این مناطق خالی است که در معرض بادهای شدید قرار دارند.
در آوریل، عراق اعلام کرد که ده واحه در صحرای غربی خود را برای مبارزه با افزایش طوفان های گرد و غبار بازسازی خواهد کرد. اما بنا بر گزارش ها، بسیاری از این پروژه ها در گذشته به دلیل سوء مدیریت مالی متوقف شده اند.
در همین حال، عربستان سعودی متعهد شده است که 10 میلیارد درخت در این کشور و 40 میلیارد درخت دیگر در منطقه برای مبارزه با طوفان های شن و بیابان زایی بکارد. این کشور بزرگ ترین بیابان شنی جهان را در خود جای داده است.
در سال 2016، موسسه مصدر امارات متحده عربی یک سیستم پیش‌بینی گرد و غبار با فناوری پیشرفته راه‌اندازی کرد که کشورهای خاورمیانه می‌توانند از آن برای آماده شدن بهتر در برابر طوفان‌های بزرگ استفاده کنند.
اما کارشناسان معتقدند که باید اقدامات بیشتری انجام شود و اگر کشورها به زودی اقدام نکنند، عواقب آن برای منطقه ویرانگر خواهد بود.
محمود هشدار داد: «در درازمدت، اگر این میزان فراوانی و بزرگی ادامه یابد، شما به مسائل جدی سلامت عمومی در بیماری‌های تنفسی و مرگ‌ومیرها و هزینه‌های هنگفت اقتصادی نگاه می‌کنید، آنها در معرض خطر عادی شدن فصل‌های طوفان گرد و غبار تابستانی هستند.
کشور عراق با ورود نهمین طوفان گرد و غبار خود از اواسط آوریل در این هفته، بیشترین آسیب را تاکنون تجربه کرد. در این کشور حداقل ۴۰۰۰ نفر به دلیل مشکلات تنفسی در بیمارستان‌ها تحت درمان قرار گرفتند و طوفان منجر به بسته شدن فرودگاه ها، مدارس و ادارات دولتی در سراسر کشور شده است. کویت، ایران، عربستان، امارات متحده عربی، قطر و بحرین هم با نسبتی کمتر، همین میزان گرد و غبار را تجربه کردند. در ایران، گرد و خاک پایتخت این کشور را به تعطیلی کشاند و بسیار از شهر‌های جنوب غربی آسمانی تیره را تجربه کرد. در ابوظبی طوفان گرد و غبار دید را تنها به چند صد متر در سراسر شهر کاهش داد و باعث کاهش شدید کیفیت هوا شد. در عربستان سعودی در یک روز حدود ۱۲۸۵ نفر به دلیل مشکلات تنفسی در اثر طوفان شن در بیمارستان‌های ریاض بستری شدند.
آیا گرمایش جهانی سبب افزایش طوفان‌های گرد و خاک شده است؟
در حالی که دلایل دقیق طوفان‌های شن و گرد و غبار هنوز توسط دانشمندان به طور کامل شناخته نشده است، بسیاری از کارشناسان به ارتباط مقوله‌هایی همچون جنگل زدایی و بیابان زایی با چرایی افزایش این طوفان‌ها در سال‌های اخیر اشاره دارند. بنفشه کینوش، محقق غیرمقیم در برنامه Middle East Institute’s Iran Programme گفت که طوفان‌های شن و گرد و غبار اغلب در کشورهایی با پوشش گیاهی محدود سرچشمه می‌گیرند، جایی که موانع کمتری برای بادهای شدید وجود دارد. وی افزود که این طوفان‌ها بیش از سه ماه در سال به کویت فقیر از پوشش گیاهی ضربه می‌زنند. در مقایسه، مناطقی که پوشش به نسبت بهتری دارند این تأثیرات تا حدودی کمتر است. مثلا طوفان‌های گرد و خاک بر بحرین ۵.۶ درصد از سال، قطر ۷.۱ درصد و ابوظبی ۳.۹ درصد تأثیر می‌گذارند. خانم کینوش گفت: باد در کویت که ماسه و گرد و غبار را حمل می‌کند نیز می‌تواند به ۹۳ تا ۱۰۹ کیلومتر در ساعت برسد و دید را تقریباً به صفر برساند.
گرمایش جهانی بخشی از پاسخ ما به این سوال خواهد بود، اما همه پاسخ نیست. بی شک گرمایش جهانی مناطق گرم و خشک خاورمیانه را بیش از سایر نقاط جهان درگیر خود کرده است و این روند ادامه هم خواهد یافت. اما هنوز کشورهای خشک دیگری نیز وجود دارند که بر اساس داده‌های سازمان‌های بین المللی آلودگی کمتری را در شرایط مشابه تجربه می‌کنند.
آیا سوء مدیریت آب مقصر این ماجراست؟
کارشناسان منطقه که طوفان‌های شن و گرد و غبار را در طول سال‌ها دنبال کرده‌اند، می‌گویند مدیریت نادرست منابع آبی در کشورهایی مانند ایران و عراق که رودخانه‌ها در آنها خشک شده‌اند، باعث افزایش دفعات وقوع این طوفان‌ها در منطقه شده است. انریک ترادلاس، هواشناس مرکز پیش‌بینی طوفان شن و گرد و غبار سازمان جهانی هواشناسی به بی‌بی‌سی گفت که افزایش فراوانی طوفان‌های شن مستقیماً با کاهش جریان رودخانه‌ها در عراق و ایران به دلیل ساخت سد‌ها مرتبط است. آقای ترادلاس افزود: «یکی از منابع اصلی طوفان‌های شن و گرد و غبار، کشور عراق است، جایی که جریان رودخانه‌ها به دلیل رقابت در ساخت سد‌ها در کشورهای بالادست همچون ترکیه کاهش یافته است. این امر منجر به ناپدید شدن باتلاق‌ها و خشک شدن دریاچه‌ها در عراق و ایران شده است و رسوبات به جا مانده از منابع بسیار مهم گرد و غبار در منطقه هستند.»
راهی برای بازگشت وجود دارد؟
سالانه ۱۳ میلیارد دلار در سراسر منطقه به دلیل طوفان‌های گرد و غبار از دست می‌رود. این هزینه‌ای بسیار هنگفت برای دولت‌ها است پس هرگونه سرمایه گذاری در زمینه گاهش و کنترل این طوفان‌های گرد و غبار می‌تواند برای تمام منطقه سودمند باشد. تاکنون ایده‌های مختلفی برای رسیدن به این هدف از سوی دولت‌های مختلف مطرح شده است. برای مثال، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی ابتکار موسوم به «سبز سعودی» و ابتکار «خاورمیانه سبز» را در مارس گذشته اعلام کرد که هدف آن کاهش انتشار کربن به میزان تا ۶۰ درصد در منطقه و کاشت ۵۰ میلیارد درخت در بزرگترین پروژه جنگل‌کاری جهان بود. امارات متحده عربی نیز سیستم پیش بینی سریع طوفان گرد و غبار را در سال ۲۰۱۶ راه اندازی کرد و عراق نیز طرح موسوم به «کمربند سبز» را با کمک برخی کشورها از جمله ایران در دست اجرا دارد.
اما اینکه این طرح‌ها بتوان منطقه خاورمیانه را از باتلاق گرد و خاک بیرون بیاورد، هنوز نامشخص است. کشورهای خاورمیانه اغلب اولویت‌های دیگری را مقدم بر مسائل زیست محیطی می‌دانند که این امر می‌تواند سبب محقق نشدن اهداف شود. برای نمونه کندی کار در طرح کمربند سبز عراق، به رغم سرمایه‌های هنگفتی که برای اجرای این پروژه تخصیص داده شده، وسعت بیابان‌ها در این کشور را بیشتر کرده و حتی مناطق جدید را هم در این کشور تحت تاثیر قرار داده است. با این وجود، آینده طوفان‌های گرد و غبار در منطقه، آینده‌ای کاملاً نامشخص و حتی نگران کننده است.
