علیرغم وضعیت تیره و تار در زمین اوکراین، ناتو مایل نیست مستقیماً در درگیری - از جمله ایجاد منطقه پرواز ممنوع - فراتر از حمایت از مقاومت اوکراین در برابر تهاجمی که غیرنظامیان بی گناه را می کشد، دخالت کند.
به گزارش جماران به نقل از سى ان ان 30 کشور عضو ناتو روز جمعه در بروکسل برای بررسی گام‌های بعدی ناتو در اوکراین گرد هم آمدند. تلاش های دیپلماتیک برای پایان دادن به هرج و مرج در کشور، هشت روز پس از دستور ولادیمیر پوتین به نیروهای روسیه برای حمله، شکست خورده است. بعید به نظر می رسد که وضعیت در داخل اوکراین به این زودی ها بهبود یابد. یک کاروان 40 مایلی روسیه که عازم کی یف، پایتخت بود، برای روزها متوقف شده است زیرا جنگنده‌های اوکراینی مناطق کلیدی را در اختیار دارند، در حالی که سربازان روسی مدعی دیگر مناطق استراتژیک کلیدی شده‌اند و از صبح روز گذشته، نیروگاه هستهای زاپروژیای را اشغال کرده‌اند.
علیرغم وضعیت تیره و تار در زمین، ناتو مایل نیست مستقیماً در درگیری - از جمله ایجاد منطقه پرواز ممنوع - فراتر از حمایت از مقاومت اوکراین در برابر تهاجمی که غیرنظامیان بی گناه را می کشد، دخالت کند.ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو روز جمعه گفت که ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین گزینه ای نیست که توسط این ائتلاف در نظر گرفته شود. او گفت: ما توافق کرده‌ایم که نباید هواپیماهای ناتو بر فراز حریم هوایی اوکراین یا نیروهای ناتو در خاک اوکراین فعالیت کنند.
ناتو چیست؟
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی گروهی متشکل از 30 کشور آمریکای شمالی و اروپایی است. به گفته ناتو، هدف آن تضمین آزادی و امنیت اعضای خود از طریق ابزارهای سیاسی و نظامی است.
این اتحاد در سال 1949 در پاسخ به شروع جنگ سرد ایجاد شد. هدف اصلی آن محافظت از غرب در برابر تهدیدات ناشی از اتحاد جماهیر شوروی بود. از زمان پایان جنگ سرد، بسیاری از کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق به ناتو پیوسته اند که باعث آزار پوتین شده است.
عضویت در ناتو به چه معناست؟
عضویت در ناتو به معنای ایفای نقش فعال در بحث های روزانه در مورد مسائل امنیتی و دفاعی است که بر این اتحاد تأثیر می گذارد. این می تواند از اقدامات استراتژیک برای مبارزه با جنگ سایبری گرفته تا انتقال نیروها در داخل مرزهای ناتو برای محافظت از دیگر اعضا باشد، همانطور که در این بحران اتفاق افتاد.
قرار است اعضا هر سال 2 درصد از تولید ناخالص داخلی ملی را برای دفاع هزینه کنند، اگرچه تعداد کمی از اعضا در سال های اخیر این کار را انجام داده اند. شناخته شده ترین جنبه ائتلاف، ماده 5 معاهده است که در صورت استناد به این معنی است: حمله به یک متحد، حمله به همه متفقین تلقی می شود.
ماده 5 تنها یک بار در پاسخ به حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 به ایالات متحده مورد استناد قرار گرفته است. با این حال، ائتلاف می تواند اقدامات دفاعی جمعی را بدون استناد به ماده 5 انجام دهد و خاطرنشان می کند که این کار را در پرتو حمله روسیه به اوکراین انجام داده است.
منطقه پرواز ممنوع چیست؟
منطقه پرواز ممنوع منطقه ای است که هواپیماهای خاصی به دلایلی نمی توانند در آن پرواز کنند. در متن درگیری مانند اوکراین، احتمالاً به معنای منطقه ای است که هواپیماهای روسی اجازه پرواز در آن را نداشتند تا از انجام حملات هوایی علیه اوکراین جلوگیری کنند. ناتو قبلا مناطق پرواز ممنوع را در کشورهای غیرعضو از جمله بوسنی و لیبی اعمال کرده است. با این حال، این همیشه یک حرکت بحث برانگیز است زیرا به معنای درگیر شدن نیمه در یک درگیری بدون تعهد کامل نیروهای زمینی است.
اگر ناتو منطقه پرواز ممنوع را وضع کند چه اتفاقی می افتد؟
مشکل مناطق پرواز ممنوع نظامی این است که آنها باید با قدرت نظامی اجرا شوند. اگر هواپیمای روسی وارد منطقه پرواز ممنوع ناتو شود، نیروهای ناتو باید علیه آن هواپیما اقدام کنند. این اقدامات می تواند شامل شلیک به هواپیما از آسمان باشد. از نظر روسیه، این یک اقدام جنگی از سوی ناتو خواهد بود و احتمالاً درگیری را تشدید خواهد کرد.
چرا ناتو منطقه پرواز ممنوع را وضع نکرده است؟
نه اوکراین و نه روسیه عضو ناتو نیستند. پوتین آشکارا ناتو را تهدیدی مستقیم برای اقتدار خود می داند و اخیراً از گسترش آن به سمت روسیه انتقاد کرده و از آن به عنوان توجیهی برای تهاجم خود به اوکراین استفاده می کند.
در نتیجه، ناتو به شدت تمایلی به دخالت مستقیم در درگیری اوکراین با یک قدرت هسته ای رقیب ندارد. در حالی که از مقاومت اوکراین حمایت می کند و اقدامات پوتین را به عنوان تهاجم به یک کشور مستقل به رسمیت می شناسد، این ائتلاف به سادگی آماده انجام کاری نیست که بتواند به عنوان یک اقدام مستقیم جنگی علیه روسیه تعبیر شود و خطر تشدید تنش که می تواند منجر به استفاده از سلاح هاى هسته ای شود.
چرا روسیه از سوی ناتو احساس خطر می کند؟
پوتین مدتهاست که معتقد است روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به توافق بدی دست یافته است -- چیزی که او آن را "بزرگترین فاجعه ژئوپلیتیک قرن بیستم" نامیده است.
او شکایت کرده است که ناتو در طول زمان با پذیرش کشورهای اروپای شرقی که زمانی بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند، مرزهای خود را گسترش داده است - به این معنی که روسیه اکنون با بزرگترین اتحاد نظامی جهان مرز زمینی مشترک دارد، بنابراین قدرت ژئوپلیتیکی او در جایی که زمانی حوزه نفوذ مسکو بود کاهش می یابد.
اخیراً در فوریه، او خواستار آن بود که ناتو به مرزهای سال 1997 برگردد، پیش از اینکه کشورهای بالتیک لتونی، لیتوانی و استونی که دو کشور آخر هم مرز با روسیه هستند، به این اتحاد بپیوندند.
چرا غرب در آسمان اوکراین منطقه پرواز ممنوع اعلام نمی‌کند؟
درگیری مستقیم نیروهای ناتو با جنگنده‌ها یا تجهیزات روسی می‌تواند خطر یک درگیری شدیدتر را در پی داشته باشد.
فیلیپ بریدلاو، فرمانده سابق نیروی هوایی آمریکا به نشریه فارین پالیسی گفته است: "شما نمی‌توانید فقط بگویید 'این منطقه پرواز ممنوع است'. باید شرایط پرواز ممنوع را اعمال کنید."
ژنرال بریدلاو که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ معاون فرمانده نیروهای ائتلاف ناتو بود، می‌گوید گرچه از درخواست‌ها برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع در اوکراین حمایت می‌کند، اما این تصمیمی بسیار جدی است.
"این برابر با اعلان جنگ است. اگر قرار است منطقه پرواز ممنوع اعلام کنیم، باید توانایی دشمن را برای شلیک در این منطقه از بین ببریم."
توبیاس الوود، نماینده پارلمان در بریتانیا، که رییس کمیته دفاعی است، از پیشنهاد ایجاد منطقه پرواز ممنوع در بخشی از آسمان اوکراین دفاع کرده و از ناتو خواسته که به خاطر حفظ جان شهروندان و ادعای وقوع جرایم جنگی، در درگیری‌های اوکراین مداخله کند.
اما ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، دخالت نیروهایش را رد کرده و اخیرا به شبکه خبری ان‌بی‌سی گفت: "ما هیچ قصدی برای حرکت به سمت اوکراین نداریم چه در زمین و چه در هوا."
او به برنامه رادیو ۴ بی‌بی‌سی هم گفت: "من ماشه یک جنگ اروپایی را شلیک نمی‌کنم، اما کاری که خواهم کرد این است که به اوکراین کمک کنم در هر خیابان با هر قطعه از تجهیزاتی که می‌توانیم به دستشان برسانیم، مبارزه کنند و آنها را حمایت خواهیم کرد."
و آمریکا هم به دلایل مشابه اعمال منطقه پرواز ممنوع در آسمان اوکراین را رد کرده است.
خطر بیشتر از جانب هرگونه تشدید تنش با روسیه، شبح به کارگیری سلاح‌های هستهای است. پای این ترس وقتی به میان آمد که ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، اعلام کرد نیروهای هستهای این کشور را به حالت آماده‌باش "ویژه" درآورده است.
بسیاری این اقدام او را نوعی فرستادن سیگنال عمومی تلقی کردند نه اینکه واقعا قصد داشته باشد از چنین سلاح‌هایی استفاده کند.
اما حتی ضعیف‌ترین اشاره به یک جنگ جهانی که بتواند به یک جنگ هستهای تبدیل شود، به این معنی است که با وجود انتشار صحنه‌های وحشتناک از غیرنظامیانی که زیر بمباران هستند، احتمال استفاده از منطقه پرواز ممنوع تقریبا نزدیک به صفر است.
آیا قبلا از منطقه پرواز ممنوع استفاده نشده است؟
بعد از اولین جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱، آمریکا و متحدانش دو منطقه پرواز ممنوع در عراق تعیین کردند. این اقدام بدون حمایت سازمان ملل متحد انجام شد.
در سال ۱۹۹۲ و در جریان جنگ بالکان، سازمان ملل متحد قطعنامه‌ای تصویب کرد که پروازهای نظامی بدون مجوز بر فراز بوسنی را ممنوع می‌کرد.
شورای امنیت سازمان ملل متحد هم در سال ۲۰۲۱ در جریان مداخله نظامی در لیبی اجرای منطقه پرواز ممنوع را تصویب کرد.
شایان ذکر است آتش سوزی در بزرگترین نیروگاه هستهای اروپا که به دنبال گلوله باران ارتش روسیه روی داد، حالا خاموش شده است و نیروهای روسی آن را تصرف کرده‌اند.
اما این واقعه، ترس از وقوع فاجعه‌ای را افزایش داد که برای بسیاری یادآور چرنوبیل است و می‌تواند اروپای مرکزی را تا دهه‌ها تحت تأثیر قرار دهد.
به رغم این که طراحی نیروگاه زاپروژیا بسیار متفاوت از چرنوبیل است و از حریق محافظت می‌شود، کارشناسان ایمنی هستهای و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داده‌اند که جنگ در داخل و اطراف چنین تأسیساتی خطرات شدیدی را به همراه خواهد داشت.
یکی از نگرانی‌های اصلی که توسط سازمان ناظر هستهای دولتی اوکراین مطرح شده این است که اگر برق نیروگاه هستهای قطع شود، این نیروگاه مجبور خواهد شد از ژنراتورهای دیزلی پشتیبان با قابلیت اطمینان کمتر برای تأمین برق اضطراری سیستم‌های خنک‌کننده استفاده کند.
اخلال در این سیستم‌ها ممکن است چیزی شبیه به فاجعه نیروگاه فوکوشیما ژاپن را رقم بزند؛ زمانی که زلزله و سونامی بزرگ سال ۲۰۱۱ سیستم‌های خنک کننده را تخریب کرد و باعث ذوب شدن سه راکتور شد.
رآکتوری که در زاپروژیا مورد اصابت قرار گرفت غیرفعال بود، اما همچنان حاوی سوخت هستهای حاوی رادیواکتیو است. چهار راکتور از شش رآکتور دیگر نیز غیرفعال شده‌اند و تنها یکی از آنها فعال است.
اوکراین به شدت به انرژی هستهای متکی است و ۱۵ رآکتور در چهار ایستگاه دارد که حدود نیمی از برق کشور را تأمین می کنند.
بلافاصله پس از آتش‌سوزی نیروگاه زاپروژیا، سایت مستقل خبری «نکستا» در ساعت ۲:۳۲ بامداد به وقت اوکراین ویدئویی پست کرد که در آن توضیح داده می‌شود چه موقع باید قرص‌های حاوی ید را برای محافظت از اشعه رادیواکتیو مصرف کرد.
مقام‌های اوکراین می‌گویند تاکنون تغییری در سطح تشعشعات رادیواکتیو در نیروگاه هستهای زاپروژیا مشاهده نشده است.
در روزهای گذشته و پس از اظهارات ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه مبنی بر این که سلاح‌های هستهای مسکو در حالت آماده باش قرار دارند، موجی از نگرانی در اروپای مرکزی به راه افتاد و مردم برای خرید محصولات یددار به داروخانه‌ها هجوم آورده‌اند.
سازمان جهانی بهداشت توصیه می کند کودکان، زنان باردار و افراد زیر ۴۰ سال ید مصرف کنند تا تیروئید خود را از قرار گرفتن در معرض تشعشعات پس از یک حادثه هستهای محافظت کنند.
مصرف ید پتاسیم، غده تیروئید را از جذب ید رادیواکتیو که می تواند باعث سرطان شود بازمی‌دارد.
رئیس جمهور روسیه در اظهاراتی ایجاد منطقه پرواز ممنوع در اوکراین را به منزله جنگ مستقیم با روسیه اعلام کرد.
رئیس جمهور روسیه در بازدید از یک مرکز آموزش خلبانان شرکت هواپیمایی ملی روسیه گفت که فعلا نیازی به اعلام شرایط اضطراری در روسیه نیست و ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین غیرممکن است.
به گزارش شبکه تلویزیونی الجزیره مباشر، ولادیمیر پوتین، همچنین اعلام کرد: «هر نوع تلاش کشور دیگری برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع را مشارکت مستقیم در فعالیت های نظامی محسوب خواهیم کرد. نیروی کافی برای اجرای ماموریت هایی که برای نیروهای مسلح خودمان مشخص کردیم، در اختیار داریم. باید به دو جمهوری دونتسک و لوهانسک کمک کنیم.»
پوتین در این سخنرانی گفت که روسیه برای اجرای همه توافق‌ها و تعهدات و جلوگیری از وقوع تنش در شرق اوکراین تمام تلاش خود را کرده است، اما مقامات اوکراینی، محله‌های مسکونی در دونتسک را بمباران و مردم را با سلاح‌های سنگین، هدف قرار می‌دهند.
او در ادامه با توضیح اینکه مقامات کی‌یف برای تعلل در اجرای معاهده در طول سال‌های گذشته تلاش کردند و حدود ۱۳ هزار روس تبار را در دونباس کشتند، از ناتو انتقاد کرد و اظهار داشت که ناتو به اوکراین کمک می‌کند، زیرا علیه روسیه موضع گیری کرده است.
رئیس جمهور روسیه با بیان اینکه تردیدی نیست که ارتش روسیه به همه اهدافش خواهد رسید، گفت که اوکراین نباید عضو ناتو شود. هیچ کسی وزیر امور خارجه انگلیس را پس از سخنانش درباره مشارکت ناتو در جنگ اوکراین، بازخواست نکرد. او همچنین تلاش اوکراین را برای دستیابی به پایگاه‌های تسلیحات هستهای را غیرقابل قبول خواند و مقامات کی‌یف را متهم کرد که نمی‌خواهند توافقنامه مینسک را اجرا کنند.
پوتین همچنین در ادامه اظهار داشت که همه پیشنهادات خود را روی میز مذاکره با اوکراین روی میز قرار داده و تصمیم گیری را بر عهده آنها گذاشته است.
پیش از این ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین،از کشورهای ناتو و اروپایی ها درخواست کرده بود تا برای مقابل با روسیه، منطقه پرواز ممنوع بر فراز حریم هوایی اوکراین ایجاد کنند.
رئیس جمهور اوکراین به شدت از تصمیم ناتو درباره رد درخواست کیف برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع برای محافظت از آسمان این کشور در برابر هواپیماهای جنگی و موشک های روسیه انتقاد کرد و نشست روز جمعه ناتو را ضعیف و گیج کننده توصیف کرد.
