چشم انداز جنگ لیبی به دلایل متعددی تیره و تار است؛ دلایلی که عمدتا توسط کشورهای خارجی درگیر در جنگ تشدید و تقویت می شوند. در تازه ترین مورد می توان به مجوز پارلمان مصر برای داخله ارتش در این کشور اشاره کرد.
به گزارش جماران، چشم انداز جنگ لیبی به دلایل متعددی تیره و تار است. دقایقی پیش پارلمان مصر به ارتش اجازه داد در بحران لیبی «مداخله نظامی» کند. کمی قبل از این رای گیری عبدالفتاح سیسی و ترامپ تلفنی با هم در مورد لیبی گفت و گو کرده بودند. این نشان می دهد برای سرنوشت این کشور در کشورهای دیگر تصمیم گیری می شود.
در حالی که شبه نظامیان وابسته به ترکیه تلاش می کنند نیروهای خود را برای حمله به سرت شهر استراتژیک لیبی آماده کنند، مصر تمام تحرکات شبه نظامیان و آنچه در حیاط خلوتش شهر ساحلی سرت که آن را «خطوط قرمز» خود توصیف کرده، به دقت زیر نظر دارد.
ساختار اجتماعی لیبی با روحیه قبیله گرایی و وابستگی، این کشور را به درگیری هایی کشانده که سال ها پس از سقوط نظام «معمر قذافی» امیدی به پایان آن نیست.
این اختلافات که از زمان مداخله پیمان ناتو برای سرنگونی قذافی بروز یافت، زمینه مناسبی برای مداخلات خارجی چه در سطح منطقه ای یا بین المللی فراهم آورد زیرا کشورهایی که در صف اول قرار دارند (فرانسه، ایتالیا، روسیه، آمریکا )، در پرونده لیبی، با مقابله مستقیم موافق نیستند و ماموریت این مقابله به کشورهای صف دوم یا کشورهای منطقه به ویژه مصر و ترکیه واگذار شده است.
جنگ داخلی
عمده ترین مدعیان قدرت در لیبی و دو طرف اصلی داخلی این جنگ عبارتند از «دولت وفاق ملی لیبی»، به ریاست «فائز السراج» تحت حمایت سازمان ملل و «ارتش ملی لیبی» به هدایت «خلیفه حفتر».
در داخل در جدیدترین تحولات، سخنگوی دولت وفاق ملی لیبی از آمادگی بی سابقه برای آغاز عملیات نظامی در شهر استراتژیک «سرت» و میادین نفتی لیبی خبر داده است و گفت عملیات آزادسازی بسیار نزدیک است.
رویترز هم گزارش کرد که دولت وفاق ملی لیبی به رهبری فائز السراج شبه نظامیان مسلح را در نزدیکی شهر سرت بسیج کرده است.
«مصطفی المجعی» سخنگوی عملیات «طوفان خشم» وابسته به دولت وفاق ملی لیبی گفت: آغاز جنگ آزادسازی شهرهای سرت و الجفره و میادین و بنادر لیبی قطعی و بسیار نزدیک است. هدف گسترده تر ما از بین بردن شورش و سیطره کامل بر خاک لیبی است.
وی گفت: اگر کشورهای حامی خلیفه حفتر، فرمانده ارتش «ملی» لیبی عقل خود را به کار گیرند جنگی رخ نخواهد داد اما اگر جنگ را انتخاب کنند نیروهای ما آماده هستند. تمام امکانات در خدمت اتاق عملیات سرت و الجفره است.
وی احتمال داد که روسیه حفتر را کنار بگذارد.
اما اوضاع دخالت های خارجی وخیم تر است. «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل اعلام کرده است که دخالت کشورهای خارجی در جنگ لیبی به سطوح بی سابقه ای رسیده است.
چه کشورهایی در جنگ لیبی حضور دارند؟
«فرانسه»، «ترکیه»، «مصر»، «عربستان»، «روسیه»، «امارات»، «قطر» و «ایتالیا» از جمله بازیگران اصلی در منازعه لیبی هستند که سبب حضور حدود 7 میلیون نیروی خارجی در این کشور شده اند.
بازی ترکیه/ استقرار موشک انداز در سرت
درگیری لیبی برای ترکیه نیز فرصتی برای ورود به بازی بود.
روزنامه ملیت ترکیه گزارش داده است که آنکارا موشک اندازهایی را برای حمایت از نیروهای دولت وفاق ملی لیبی در راستای آمادگی برای عملیات سرت و الجفره در نزدیکی شهر سرت مستقر کرده است.
این روزنامه نوشت: از این موشک اندازها در عملیات نظامی نیروهای مسلح ترکیه در سوریه استفاده شده است. نیروهای مسلح ترکیه به حمایت لجستیکی و ارسال تجهیزات نظامی برای نیروهای وفاق ملی در پایگاه های «الوطیه و مصراته» ادامه می دهند.
تلاش السیسی برای سوء استفاده از کارت قبایل لیبی
مصر هم طرف دیگر ماجراست که احتمال درگیری اش با طرف ترک بعید به نظر نمی رسد.
در خصوص مصر، مساله مربوط به امنیت ملی این کشور در مرزهای غربی است به ویژه که لیبی به صحنه فعالیت شدید گروه های تروریستی تبدیل شده است اما مصر با رویکرد خود برای بررسی این مشکل نتوانست از محور سعودی اماراتی حامی نیروهای خلفیه حفتر و مجلس طبرق خارج شود.
اخیرا «عبدالفتاح سیسی» رئیس جمهور مصر در دیدار با چهره های سرشناس لیبیایی از قبایل خواست ارتش ملی متحدی داشته باشند.
طی دو روز اخیر بیانیه هایی از سوی طرف های لیبیایی صادر شد که در آن حضور قبایل لیبیایی در نشست با سیسی محکوم شد. از جمله آن شورای عالی اعیان و حکمای شهر الزنتان، شورای اجتماعی قبایل ورفله و شورای اجتماعی قبیله المغاربه هستند.
احزاب لیبی از اقدام رئیس جمهور مصر در استفاده از کارت قبایل لیبی برای حمایت از متحد راهبردی اش، یعنی خلیفه حفتر، به منظور بی اعتبار کردن دولت قانونی این کشور، که توسط جامعه جهانی به رسمیت شناخته شده است انتقاد کردند.
شورای قبایل ورفله اعلام کرد رژیم صهیونیستی قصد دارد ارتش مصر را درگیر مناقشه لیبی کرده و این گونه آن را نابود کند.
شورای قبایل ورفله اعلام کرد که هدف طرح رژیم صهیونیستی این است که ارتش مصر را به بحران لیبی بکشاند و این گونه زمینه را برای نابودی آن فراهم کند. ورفله یکی از مهمترین قبایل لیبی است که ریاست آن را بنی ولد در بنغازی برعهده دارد.
در این زمینه، این شورا به مصر در خصوص هرگونه مداخله در لیبی هشدار داد و اعلام کرد با توجه به اینکه ارتش مصر، یکی از قدرتمندترین ارتش های عربی است رژیم صهیونیستی در نظر دارد با درگیر کردن آن در مناقشه لیبی آن را هدف قرار دهد. در این بیانیه آمده است: حاکمیت و تصمیم سیاسی در لیبی فقط به خود لیبیایی ها بر می گردد، بنابراین هر اقدامی را که منجر به تجزیه کشور شود، رد می کند.
شورای عالی شهرها و قبایل لیبی به شهروندان منطقه الشرقیه نسبت به خطر مداخله مصر که بر این منطقه تأثیر می‌گذارد، هشدار داد.
این شورا از دولت وفاق ملی لیبی خواست تدابیر قانونی را علیه کسانی اتخاذ کنند که خواهان مداخله مصر در لیبی هستند.
شورای چهره‌های سرشناس مصراته نیز از دولت وفاق ملی لیبی خواست از دادستان کل بخواهد حکم جلب افرادی را که در نشست با سیسی حضور داشتند، صادر کند.
در این راستا، قبایل و چهره های سرشناس شهر «ترهونه» مخالفت خود را با این دیدار اعلام و تاکید کردند که از تمامیت ارضی لیبی در برابر مداخله مصر حمایت می کنند.
همچنین شورای دفاع ملی در مصر بعد از نشستی با ریاست سیسی بر پایبندی قاهره به حل سیاسی بحران لیبی با حفظ حاکمیت و وحدت این کشور تأکید کرد.
سیسی پیشتر به مداخله نظامی در لیبی و واگذاری احتمالی ماموریت به قبایل لیبیایی اشاره کرده بود. وی گفته بود پیشروی نیروهای الوفاق ملی لیبی به سمت سرت و الجفره خط قرمز است.
دولت وفاق ملی لیبی نیز تهدیدات سیسی را محکوم، و بر تصمیمش برای سیطره بر تمام خاک این کشور تأکید کرد و به قاهره نسبت به سرانجام مداخله در لیبی هشدار داد.
افزون بر مصر که روابطش پس از کنار گذاشتن «محمد مرسی» با آنکارا بحرانی شد زیرا همکاری نظامی با دولت الوفاق و اعزام نیروهای ترکیه به لیبی و بازی کردن نقش محوری در مرکز نیروهای خلیفه حفتر که در حال تسلط بر طرابلس پایتخت لیبی بودند، صحنه را به تسلط الوفاق بر پایگاه های اصلی حفتر و نزدیکی به شهر راهبردی سرت تبدیل کرد به گونه ای که روابط دو طرف به اتهام پراکنی میان دو نفر تبدیل شد، به گونه ای که آنکارا درخواست های مداخله نظامی مصر را غیر قانونی توصیف کرد. قاهره نیز مداخله ترکیه را غیر قانونی دانست و اعلام کرد مداخله آنان در پاسخ به درخواست مردم لیبی برای مقابله با تروریسمی است که از سوریه به لیبی و دیگرمناطق صادر می شود.
در ابتدا، زمانی که طرف های حامی نیروهای حفتر بر مناطق زیادی تسلط داشته و تجربه زیادی نیز داشتند؛ می توانستند با الوفاق مذاکره کنند؛ مخالفت این گروه ها با مذاکره فرصتی به الوفاق برای بازنگری و دست یافتن بر حمایت ترکیه و قطر و بازیافتن توازن نظامی فراهم آورد به گونه ای که دیگر الوفاق با مذاکره و ابتکارات به ویژه ابتکار قاهره مخالفت کرد.
به نظر می رسد کشورهای غربی اجازه نخواهند داد درگیری نظامی میان آنکارا و قاهره رخ دهد. البته اوضاع میان خود غربی ها هم عادی نیست.
اختلاف موضع اروپا و آمریکا درباره تحرکات نظامی ترکیه در لیبی و احتمال شکل گیری ائتلاف عربی-اروپایی
روزنامه اخبار الخلیج چاپ بحرین هفته گذشته در یاداشتی با عنوان «آیا کشورهای عربی و اروپایی در لیبی ائتلاف تشکیل می دهند؟» با اشاره به اینکه ترکیه با حمایت آمریکا دیگر به مواضع هیچ یک از دو طرف اهمیت نمی دهد و با گام های استوار به سمت گسترش نفوذ و احداث پایگاه های دریایی و هوایی در لیبی می رود، افزود: سیاست جدید واشنگتن، تضعیف اتحادیه اروپا و گسترش هرج و مرج سیاسی در لیبی است و این سیاست را با باز گذاشتن دست ترکیه برای به هم ریختن اوضاع، گسترش نفوذ نظامی، اعزام مزدوران و تهدید امنیت مصر اجرا می کند.
جالب اینکه یک روز پیش از این شبکه تلویزیونی العربیه گزارش داد مجلس نمایندگان لیبی (در طبرق) به ارتش مصر اجازه داد برای حفظ امنیت دو کشور دخالت کند. مجلس نمایندگان لیبی اعلام کرد کشورهای ما در معرض دخالت آشکار ترکیه قرار گرفته است. مجلس نمایندگان لیبی افزود: خطرات ناشی از اشغالگری ترکیه، تهدیدی مستقیم برای کشورهای ما و همسایگان‌مان است.
احتمالا تهدید سه کشور اروپایی واکنشی به افزایش گمانه زنی‌ها در هفته گذشته درباره احتمال شکل گیری ائتلاف کشورهای عربی و اروپایی علیه محور ترکیه-آمریکا است.
شاید آنها از این طریق سعی می کنند توجه ها را از اختلافات در ناتو و میان آمریکا، اروپا و متحدان منطقه‌ای آنها منحرف سازند.
همه چیز زیر سر نفت است
یکی از تحلیلگران مغربی، علت درگیری ها در لیبی را «نفت» این کشور دانست و پیش بینی کرد که طرف های درگیر در لیبی و حامیان منطقه ای آنها، تا حذف دیگری خواهند جنگید.
«عبدالرحیم التورانی» می گوید سطحی نگری است که حوادث لیبی و درگیری ها در این کشور را به درگیری بین «سکولاریسم» به رهبری ژنرال خلیفه حفتر و «اخوانیسم» (گرایش به اخوان المسلمین مصر) به رهبری السراج، رئیس دولت وفاق ملی لیبی تقلیل دهیم؛ درگیری که مصر، امارات، عربستان سعودی و فرانسه از اولی و ترکیه، قطر و سازمان ملل و تا حدودی مغرب نیز از دومی حمایت می کنند.
این نویسنده مغربی، دو طرف درگیر در لیبی را نه متضاد، بلکه متشابه و دارای پیوندهای مشترک بین هم دانست و نوشت که ژنرال حفتر و سراج «دو روی سکه ای هستند که با فلز «خودکشی سرسختانه» برای تصاحب تاج و تخت ساخته شده و برای سیطره بر قدرت و چپاول منابع طبیعی به هر قیمتی که شده، رقابت می کنند».
به گفته او، سراج به ترکیه اجازه داده پرچم این کشور در خاک لیبی به اهتزاز درآید و ناوچه هایش در بنادر لنگر اندازد و «مزدوران» را از سوریه به لیبی منتقل می کند. از این رو، راه را برای اردوغان که به دنبال احیای مجدد امپراتوری عثمانی است، باز کند.
در مقابل، ژنرال حفتر است با نشان های نظامی و سابقه کودتاچی خود، به دنبال جانشینی و خلافت رفیق خود معمر قذافی، دیکتاتور سابق لیبی است.
التورانی گفت اگر کسی حفتر را متهم به «آمریکایی اسرائیلی شده» کند، فائز سراج هم چیزی بیش از «عروسک عثمانی» نیست که اتفاقا پدرش، عضو گردان های سربازان خلافت «باب عالی» عثمانی و از وزیران دوران پادشاهی لیبی است. شرایط در لیبی بعد از سرنگونی قذافی به‌گونه ای شده است که حتی نمی‌توان زنده ماندن یکی از دو طرف را تضمین کرد و احتمال دارد که هر دو طرف از بین بروند.
ملت لیبی، متضرر اصلی
اما با توجه به همه این مسائل، بیشترین ضرر متوجه ملت لیبی است که کشورشان به فضایی برای تسویه حساب و بستن قرادادهای بین المللی تبدیل شده است.
درخصوص مصر و ترکیه، بهترین راه برای دور شدن از بدترین سناریو؛ بازنگری هر کشور در اولویت ها و جستجو برای یافتن روشی مناسب برای تامین منافعش به ویژه به نسبت قاهره و امنیت ملی آن در مرزهای غربی و پایان قانونی دانستن درگیری منطقه ای در لیبی توسط گروه ها است.
لیبی از سال 2011 که جنگ داخلی به سرنگونی معمر قذافی و کشته شدن وی منجر شد، درگیر هرج و مرج است. این کشور وسیع واقع در شمال آفریقا از آن زمان تاکنون بین دولت های رقیب در شرق و غرب تقسیم شده است به طوری که هر کدام از این دولت ها از برخی گروه های مسلح حمایت می کنند.
آیا صلح در راه است؟
نخستین گام در این زمینه با توافق 2015 تحت نظارت سازمان ملل در لیبی برداشته شد؛ با وجود گذشت 5 سال از زمان اولین توافقنامه، مذاکرات صلح به ابتکار کشورهای مختلف برای پایان دادن به خصومت ها بی نتیجه تمام می شوند که آخرین نمونه آن کنفرانس «برلین» با برنامه هایی برای صلح، کنترل صادرات تسلیحات، آتش بس و از سرگیری مذاکرات داخلی لیبی بود. گذشته از مولفه های لیبیایی منجر به شکست این مذاکرات، نباید از جاه طلبی طرفین حاضر در این کنفرانس ها و حتی برگزارکنندگان این دست مذاکرات غفلت کرد؛ کما اینکه اندکی پس از پایان این مذاکرات، انتشار حجم فروش سلاح به طرفین درگیری در لیبی توسط آلمان جنجالی شد.
شاید یکی از مهم ترین مشکلات لیبی را باید نبود گروه ها و نیروهای سیاسی دانست که نقش مهمی در شکل دادن به روند تحولات در یک کشور دارند.
ساختار قبیله ای این کشور و پیشینه مخالفت با شکل گیری چنین جریان هایی، اساسا لیبی را از داشتن عاملی موثر در جهت دادن به رویداد‌ها و متمرکز کردن بحث ها و مذاکرات در عرصه داخلی محروم کرده است.
از این رو، درگیری در لیبی در نهایت به خواسته و برنامه های دو طرف درگیری در لیبی که منافع خود را فراتر از منافع مردم می بینند و برای جلب حمایت بازیگران خارجی یا برقراری توازن میان قدرت های رقیب در جهت رسیدن به خواسته های خود استفاده می کنند، محدود می شود که در نهایت به شکل یارگیری خارجی خود را نمایان می کند.
موضع گیری متناقض آمریکا و لفاظی های آن بر پیچیدگی بحران و درگیری در لیبی افزوده است، البته نباید از اختلاف های داخلی طرف های خارجی درگیر در این جنگ که نقش مهمی در گستردگی و طولانی شدن درگیری ها دارند، غافل شد.
لیبی در میانه جنگ در حالی با بحران شیوع «کرونا» مواجه می شود که زیرساخت های این کشور بر اثر جنگ فروپاشیده اند؛ همه این مسائل، این کشور غنی از منابع هیدروکربنی را به گورستانی مبدل کرده که هنوز جای خالی برای قربانیان دارد و مدعیان قدرت در آن همچنان بر عملیات نظامی اصرار داشته و در مسیر‌های دیپلماتیک را می بندند.
بنابراین به نظر می رسد احتمال موفقیت مذاکرات آتی در صورت تغییر نکردن شرایط، بسیار اندک و چیزی نزدیک به صفر باشد.
