رویای بن سلمان برای عربستان؛چشم انداز یا سراب؟!

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، «بروس ریدل» مدیر «پروژه اطلاعات» موسسه بروکینگز آمریکا که سابقه‌ ای طولانی در بررسی تحولات عربستان دارد، در گزارشی در المانیتور نوشت: چشم انداز 2030 عربستان سعودی که «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان برای کاهش وابستگی این کشور به درآمد نفتی آن را ارائه کرد، در حال فرو پاشیدن است زیرا پادشاه سعودی، ستون اصلی این پروژه را حذف کرده است. این در حالی ست که این کشور به کشوری مستبدتر و سرکوب گرتر تبدیل شده است. حرکت به سمت سرکوب بیشتر، باعث خروج سرمایه شده است.

محور اصلی این طرح بلندپروازانه، باز کردن شرکت ملی نفت آرامکو به روی سرمایه گذاران خارجی است. قرار بود در ابتدا 5 درصد از سهام این شرکت در مناقصه عمومی به فروش برسد. ولیعهد برآورد کرده بود که این شرکت 2 هزار میلیارد دلار ارزش دارد بنابراین 5 درصد از سهام اولیه آن، حدود 100 میلیارد دلار خواهد شد.

این طرح از همان ابتدا مشکلات جدی ای داشت. ارزش این شرکت بسیار بالا اعلام شده بود و یافتن یک بازار بورس برای فروش سهام آن با مشکلاتی روبرو بود. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا بر سعودی ها فشار آورد تا بازار بورس نیویورک را برای این کار انتخاب کنند، اما این احتمال وجود داشت که قرار دادن سهام شرکت آرامکو در بازار بورس نیویورک، مناقصه آن را در معرض خطر توقیف قرار دهد، چرا که برخی شاکیان در آمریکا خواستار پرداخت غرامت از سوی عربستان سعودی به دلیل نقش حملات 11 سپتامبر نقش داشت. لندن هم به دلیل مسئله برگزیت کنار گذاشته شد، زیرا آینده بخش بانکداری انگلیس زیر سوال رفته است.

در داخل عربستان، منتقدان این طرح ادعا کردند که فروش سهام آرامکو باعث می شود بزرگترین دارایی این کشور به دست کشورهای بیگانه بیفتد و فرایند سعودی سازی صنعت نفت به عقب بازگردانده شود. برخی دیگر از منتقدان گفتند این طرح دولت را مجبور خواهد کرد حساب های دولتی را آشکار، و نقش خانواده سلطنتی در منافع این کسب و کار را برملا سازد.

کارزار به اصطلاح ضد فساد ولیعهد سعودی در ماه نوامبر سال گذشته - که طی آن صدها سعودی برجسته از جمله اعضای خانواده سلطنتی بازداشت و مجبور شدند دارایی های خود را به دولت تحویل دهند - به مشکلات موجود افزود. این خانه تکانی نشان داد فرایند عادلانه و حکومت قانون در عربستان سعودی وجود ندارد و همین مسئله سرمایه گذاران خارجی را از سرمایه گذاری منصرف کرد. این سرکوب همچنین باعث خروج چشمگیر سرمایه از کشور شد چرا که ثروتمندان به دنبال حفظ دارایی های خود در خارج بودند. بر اساس یک برآورد، طی دو سال گذشته حدود 150 میلیارد دلار سرمایه از عربستان سعودی خارج شده است.

بر اساس منابعی از ریاض، پادشاه سعودی در ماه ژوئن تصمیم گرفت طرح فرزندش را کنار بگذارد. ملک سلمان شنید که عناصر متعددی از درون خانواده سلطنتی با این طرح مخالف هستند و در نتیجه تصمیم گرفت آن را کنار بگذارد و فرایند برنامه ریزی برای فروش عمومی سهام شرکت آرامکو را لغو کند.

این دومین بار در سال جاری میلادی است که ملک سلمان طرح فرزندش را در مورد یک مسئله اساسی لغو می کند. اوایل سال جاری، پادشاه موضعگیری سخت تری در مورد قدس اشغالی در مقایسه با فرزندش اتخاذ کرد. پادشاه با قاطعیت تصمیم دولت ترامپ برای انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس را رد کرد. 

در حالی که مولفه اقتصادی چشم انداز 2030 از بین رفته، فرایند اصلاحات اجتماعی در این کشور مهم تر شده است. اجازه رانندگی به زنان یکی از دستاوردهای مهم طرح اصلاحات اجتماعی بوده است، اما این طرح هم به دلیل بازداشت چندین مدافع زن اصلاحات جنسیتی به شکل بدی تحت تاثیر قرار گرفت. این بازداشت ها نشان دهنده حساسیت شدید رژیم به هر نوع مخالفت در داخل یا انتقاد از خارج است.

بازداشت خودسرانه افراد در پاییز گذشته و دستگیری کنونی زنان بخشی از یک فرآیند بزرگ تر در خصوص حرکت عربستان سعودی به سمت استبدادگرایی و سرکوب است. عربستان سعودی همواره یک سلطنت مطلق بوده که مخالفان را سرکوب کرده است. هیچ خبری از آزادی تجمع یا بیان در این کشور وجود ندارد. 

اما سرکوب در این کشور بدتر و بدتر می شود. خانه تکانی سال گذشته در تاریخ عربستان بی سابقه بود. برخی از کسانی که بازداشت شدند هنوز هم در حبس اند. اعدام ها در ملا عام بیشتر شده است. روحانیون منتقد برجسته دستگیر شده اند.

در پشت پرده، جنگ یمن به فشارها بر کاخ پادشاهی افزوده است. این جنگ یکی از شاخصه های سیاست خارجی ولیعهد عربستان است و در حال تبدیل شدن به باتلاقی برای این کشور است که چشم اندازی برای پایان آن تصور نمی شود. انتقاد از این جنگ در جهان اسلام و غرب افزایش یافته است. این احتمال وجود دارد که انتقادها در داخل عربستان سعودی نیز افزایش یابد. 

همچون همیشه، جامعه اقلیت شیعه در این کشور اولین هدف حکومت است. سرکوب در استان الشرقیه این کشور شدید و خشونت بار است. یک فعال حقوقی زن شیعه عربستانی ممکن است در پاییز امسال با حکم اعدام روبرو شود که این مسئله ای بی سابقه برای یک زن سعودی است.

انتقادها از خارج نیز با واکنش خشم آلود سعودی ها روبرو می شود. خروج دانشجویان سعودی از کانادا بهترین مثال در این زمینه است. اوتاوا خواستار آزادی برخی از منتقدان زن سعودی شد و ریاض چنان واکنش تندی به این انتقاد نشان داد که صرفا اعتماد به تصمیم گیری های سعودی را کاهش می دهد.

همزمان با تداوم جنگ یمن، چندین کشور اروپایی فروش تسلیحات نظامی به عربستان سعودی را به حالت تعلیق درآورده اند. اسپانیا اخیرا به آلمان، نروژ و بلژیک ملحق شد و انتقال سلاح به عربستان سعودی را متوقف کرد. صداهای مخالف با تحویل سلاح های بیشتر به ائتلاف به رهبری سعودی نیز در کنگره آمریکا رو به افزایش است. 

چشم انداز 2030 هنوز یکی از طرح های دولتی است. اصلاحات اجتماعی این طرح، از جمله رانندگی زنان، باز کردن سینماها و مراکز تفریحی، محبوب هستند. اما این طرح به کاهش وابستگی اقتصادی عربستان سعودی به نفت منجر نمی شود. این چشم انداز صرفا یک سراب است.