سه سال پس از پایان جنگ ایران و عراق و برقراری آتش‌بس بین دو کشور، صدام حسین با تمام قوا به کویت حمله کرد و توانست در کمترین زمان ممکن، تمام کویت را اشغال و به‌سوی مرزهای عربستان پیشروی کند.
به گزارش جماران؛ مجموع رقم‌های پرداختی عراق به دولت کویت به عنوان غرامت جنگی تاکنون بیش از ۴۷ میلیارد دلار رسیده است.
در طول یک دهه، جامعه بین‌المللی دوبار شاهد تجاوز یک کشور به کشورهای هم‌جوار خود بود. رژیم بعثی عراق در ۳١ شهریور ماه ١۳۵٩ ( ٢٢ سپتامبر ١۹۸۰) جمهوری اسلامی ایران را مورد تهاجم همه جانبه خود قرارداد و جنگ خانمان‌سوزی را دامن زد که آتش آن تا هشت سال شعله‌ور بود و قربانیان زیادی را به کام خود کشید و خسارات زیادی به بار آورد. همچنین در ١٢ مرداد ۱۳۶۹(۲ اوت ۱۹۹۰) نیروهای نظامی عراق در اولین ساعات بامداد، تهاجم نظامی وسیعی را علیه کویت آغاز کردند و به سرعت خاک این کشور را به اشغال خود درآوردند.
«سه سال پس از پایان جنگ ایران و عراق و برقراری آتش‌بس بین دو کشور، صدام حسین با تمام قوا به کویت حمله کرد و توانست در کمترین زمان ممکن، تمام کویت را اشغال و به‌سوی مرزهای عربستان پیشروی کند. از مهم‌ترین دلایلی که برای حمله‌ی عراق به کویت می‌توان برشمرد، بدهی ۳۰ میلیارد دلاری عراق به این کشور و نیز درخواست عراق از کشورهای صادرکننده‌ی نفت برای افزایش قیمت نفت است. »(۱)
به دنبال تهاجم عراق به کویت، حکومت دست نشانده‌ای با نام «حکومت موقت کویت آزاد» در این کشور استقرار یافت. اما با واکنش شورای امنیت و تشکیل نیروهای ائتلاف، دولت عراق با شکستی سخت، ناچار به پذیرش تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت شد و به اشغال کویت پایان داد. در تاریخ ٩ اسفندماه ۱۳۶۹(٢٨ فوریه ۱۹۹۱) تعلیق عملیات موسوم به «طوفان صحرا» اعلام شد و در پی آن، عراق تمام شرایط مقرر در قالب قطعنامه ۶۸۶ مورخ ١١ اسفند ۱۳۶۹ (۲مارس ۱۹۹۱) را پذ یرفت.
کویت چگونه خسارتش را از عراق گرفت؟
«از سال ۲۰۱۴ این اولین پرداختی است که کمیسیون غرامت سازمان ملل، عراق را ملزم به پرداخت آن به کویت کرده است. پرداخت غرامت عراق به کویت از اکتبر سال ۲۰۱۴، به دلیل چالش‌های امنیتی و دشواری‌های مربوط به بودجه عراق، متوقف شده بود. کمیته خسارت سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۱ به عنوان زیر شاخه‌ای از شورای امنیت سازمان ملل متحد تأسیس شد.
این کمیته تصمیم گرفت که عراق ۵۲.۴ میلیارد دلار به عنوان غرامت جنگی به اشخاص، شرکت‌ها و نهادهای دولتی وغیر دولتی کویت که در جریان این جنگ دچار خسارت شدند، پرداخت کند.
به همین منظور مقامات عراق تصمیم گرفته‌اند تا ۹۰ میلیون دلار به کویت پرداخت کنند که با احتساب این مبلغ که روز شنبه اول اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ با پرداخت آن موافقت شد، این کمیته تاکنون مبلغی معادل ۴۷.۹ میلیارد دلار به عنوان خسارت به مدعیان پرداخت کرده است.»(۲)
«خالد المضف» رئیس هیأت مدیره سازمان کل برآورد خسارت های جنگ عراق و کویت پیشتر در هشتاد و سومین نشست کمیسیون خسارت‌های جنگ سازمان ملل متحد که در ژنو سوئیس برگزار شد، تاکید کرد: بغداد ماه آگوست گذشته نامه‌ای ارسال کرد و در آن جایگزین‌های پرداخت مبلغ باقی مانده از غرامت جنگ را قید کرده بود. از جمله جایگزین‌های مطرح شده، خرید گاز عراق براساس مبلغ مورد توافق دو طرف و مذاکره درباره کاهش درصد واردات نفتی عراق و فراورده های آن به کویت بود.
از دیگر پیشنهادهای عراق برای پرداخت غرامت جنگ، درخواست بغداد برای کاهش مبلغ باقی مانده براساس توافق پاریس و نیز تبدیل غرامت جنگ به وام عنوان شد.
کویت؛ کشور حامی صدام علیه ایران
در میان کشورهای حامی عراق، دولت کویت در کنار کشور عربستان همواره نقش کلیدی در حمایت از صدام و پابرجا ماندن وی داشت و در جنگ تحمیلی بارها اخبار استفاده نظامیان بعثی از سرزمین کویت به منظور حمله به ایران منتشر به گوش می‌رسید. نظامیان بعثی به راحتی از آبهای کویت، جزیره بوبیان و فضای کشور کویت به منظور حمله به فاو، جزیره خارک و کشتی‌های تجاری و نفتکش‌های ایرانی در خلیج فارس استفاده کردند.
اگرچه دولت کویت در سال ۱۳۶۹ مزد حمایت چندساله خود از دولت بعث عراق را با حمله و اشغال کویت توسط صدام دریافت کرد، ولی ملت ایران هیچگاه اقدامات دولت‌های عربستان و کویت در حمایت همه جانبه از صدام را که موجب طولانی شدن جنگ تحمیلی شد، فراموش نخواهد کرد.
کمک‌های مالی کویت به عراق در جنگ تحمیلی
در دوران جنگ تحمیلی، کویت و اردن به عراق اجازه دادند تا از بنادرشان جهت واردات سلاح و تجهیزات جنگی استفاده شود. کویت، نه‌تنها خاک و پایگاه هوایی خود را در اختیار عراق گذاشت، بلکه به گفته «شیخ الصباح» یکی از سفرای کویت در آمریکا ۱۴ میلیارد دلار پول نقد به‌عنوان وام بلاعوض به عراق داد و این علاوه بر نفتی است که کویت در آن برهه زمانی به عراق صادر می‌کرد.
بر اساس گزارش‌ها،کویت بیشترین کمک‌های لجستیک را در اختیار عراق قرار داد. در سال ۱۹۸۱ روزانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ کامیون، مرزهای کویت را به مقصد عراق ترک می‌کردند. کویت و عربستان همچنین به منظور حمایت مالی از عراق توافق کردند تا از سال ۱۹۸۲ عایدات صدور نفت از منطقه روزانه ۳۰۰ الی ۳۵۰ هزار بشکه به حساب عراق ریخته شود. (۳)
اشتباهی که صدام مرتکب شد
«پس از حمله عراق به کویت در ۱۱ مرداد ۱۳۶۹ روشن شد که ایران در تشخیص ماهیت جنگ‌طلبانه صدام و انتخاب استراتژی «تنبیه متجاوز» صحیح عمل کرده است. آنچه در جریان جنگ صدام علیه ایران حاصل شد، ناامید شدن او از تجاوز به ایران بود. ولی او از روحیه تجاوزگری و انتخاب گزینه نظامی به‌عنوان اولین راهکار، عقب‌نشینی نکرد. به همین جهت، این بار فقط قربانی عوض شد. کشورهای هم‌پیمان که روزی او را برای حمله به ایران تشویق، کمک و همراهی می‌کردند، این بار به‌عنوان قربانی اول، و کشور عراق به‌عنوان قربانی بعد در تاریخ ثبت شدند.
رئیس‌جمهور عراق با اشغال کویت، دوستان و هم‌پیمانانش در جنگ با ایران را از دست داد و آنها را یک‌شبه تبدیل به دشمن کرد. با سرازیر شدن ارتش عراق به کویت، ترس بر سران کشورهایی مانند عربستان و امارات مستولی شد، تا جایی که درهای سرزمین خود را بیش از گذشته به روی ارتش‌های کشورهای غربی و به‌ویژه آمریکا گشودند و هزینه‌های جنگ آمریکا با صدام را به‌طور کامل پرداخت کردند.
به دنبال برپایی دومین جنگ گسترده صدام علیه کشورهای همسایه عراق، این کشور با تهاجم وسیع ارتش آمریکا مواجه و مجبور شد ضمن رها کردن کویت، به فکر حفظ حکومت بعث باشد. اما آمریکا این بار دیگر صدام را رها نکرد و پس از یک دوره تحریم ۱۰ ساله، سرانجام به بهانه وجود جنگ‌افزارهای کشتار جمعی در عراق بار دیگر با کمک ارتش‌های کشورهای اروپایی از مرز دو کشور عربی کویت و عربستان به عراق لشکرکشی کرد و با فروپاشی ارتش این کشور، ظرف ۲۰ روز حکومت بغداد را ساقط کرد. (۴)»
چرا صدام به کویت حمله کرد؟
درباره دلیل حمله صدام به کویت «ارتشبد عدنان خیرالله» از اعضای بلندپایه و اصلی رژیم بعث و وزیر جنگ عراق در زمان جنگ با ایران اعتقاد دارد: «صدام بعد از جنگ با ایران با واقعیت جدیدی روبه‌رو شد؛ نیروهای ارتش در طول ۸ سال جنگ به یک میلیون نفر رسید و در بسیاری از موارد متمایل به طیف‌های مختلف شدند. صدام متوجه شد که در برابرش بدهی‌های سنگینی هست که عراق نمی‌تواند آنها را پرداخت کند.
البته صدام خشنود بود و آن را «پیروزی» برای خود قلمداد می‌کرد و ماشین تبلیغاتی‌اش را در این سمت به حرکت انداخته بود؛ اما هم زمان باید خودش را در برابر واقعیت و وضعیت اقتصادی کشور نیز می‌داد و می‌بایست برای مشکلات اقتصادی بدون این که به دنبال دلایل آن باشد، راه‌حلی می‌یافت، همچنین عوامل دیگری نیز بودند که می‌توانستند منجر به سقوط حکومت او شوند. صدام راه‌حل دیگری بهتر از این که وارد کویت شود و به روی ثروت‌های نفتی آن دست بیندازد، ندید، شاید از این راه بتواند درباره بدهی‌ها و نقش آینده خود مذاکره کند. البته این تفسیری سریع و گذرا است اما معتقدم که سنگینی بدهی‌ها محرک اول او بودند. صدام قبل از این که طرح خود را اجرا کند نبض طرف‌های متعددی را گرفت بدون این که نیت خود را کشف کند. در همین چارچوب دیدار با آپریل گلاسبی، سفیر امریکا صورت گرفت.
از این دیدار و اتفاقات دیگر صدام این‌گونه برداشت کرد که ورودش به کویت باعث واکنش غیرعادی از سوی غرب نخواهد شد. در مقابل صدام نیت کرده بود که منافع بزرگی در اختیار غرب قرار دهد از جمله کاهش قیمت نفت و باز کردن بازارهای کویت و علاوه بر آن ایفای نقش به عنوان هم پیمانی برای غرب و پلیس در منطقه. شاید از بدشانسی صدام حسین بود که وضعیت بین‌المللی با محاسبات او هم‌خوانی نداشت و اتحاد جماهیر شوروی نیز دچار تزلزل شده بود.»(۵)
دلایل اهمیت استقلال کویت برای غرب
۱- کویت با ذخایر عظیم نفتی خود اگر در اختیار قدرت‌های دیگر منطقه قرارگیرد، آن کشور را به یک غول عظیم نفتی تبدیل می‌کند که بر جریان آرام نفت تأثیر خواهد گذاشت و یک کشور را به بازیگری غالب در سازمان اوپک تبدیل می‌کند.
۲- کویت سمبل استقلال برای کشورهای کوچک‌تر حاشیه خلیج‌فارس و دلیل «اعتبار» یا «بی‌اعتباری» حامیان این کشورها به شمار می‌رود، بنابراین برای غرب به‌خصوص آمریکا هرگونه اقدامی در جهت تهدید کویت یا اعمال نفوذ در آن از هر طریق و از سوی هر کشوری زیان‌بار است. براین اساس، آمریکا به سیاست شوروی در خلیج‌فارس به‌شدت حساس است و حاضر به قبول حضور ناوگان این قدرت در کویت نیست. (۶)
منابع و مآخذ:
۱- سعید خالوزاده، مواضع شورای امنیت در قبال جنگ عراق و کویت، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۷۵، ص ۱۲.
۲- عراق پرداخت غرامت به کویت را از سر گرفت، خبرگزاری ایسنا، (۱۳۹۷).
۳- دستی که سر "صدام" را بالای دار برد، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، (۱۳۹۴).
۴- محمد فردی تازه کند، اشغال کویت توسط عراق؛ مهم‌ترین سند حقانیت ایران، (۱۳۹۴).
۵- عدنان خیرالله، بخشی از کتاب «صدام از اینجا عبور کرد» با عنوان «وقتی که صدام قوی‌ترین معترض جنگ با ایران را کشت».
۶- روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۳۶۶/۴/۳۰، ص۳، به نقل از خبرگزاری فرانسه.
