نگاهمان را باید به مساله سن سالخوردگی تغییر دهیم. اکنون براساس جدول سنی سازمان جهانی بهداشت، ۶۰ الی ۷۵ سال در رده سالمند جوان، ۷۵ الی ۸۵ سالگی را سالمند میانسال و ۸۵ سالگی به بالا را کهنسالی طبقه‌بندی می‌کنند.
به گزارش جماران؛ واعظ‌مهدوی گفت: دو شرط از ابتدای تشکیل صندوق برای بازنشستگی گذاشته شد، داشتن ۱۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه و داشتن حداقل ۶۵ سال سن. این دو شرط باید با هم‌دیگر حاصل شوند. با این حال، راهکارهایی هم برای برخورداری از مستمری بالاتر در دوران بازنشستگی وجود دارد.
تاسیس صندوق بیمه اجتماعی روستاییان، کشاورزان و عشایر در سال ۱۳۸۴ برمی‌گردد به قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی و برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه که اجرای بیمه اجتماعی در سطح جوامع روستایی و عشایری را مورد تأکید قرار داده بود. در سطح کلی‌تر، تشکیل این صندوق در راستای اهداف اصل ۲۹ قانون اساسی است که برخورداری از تأمین اجتماعی در حوزه‌هایی همچون بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کارافتادگی، بی سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره را حقی همگانی می‌داند و دولت را به تامین آنها از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، برای یک یک افراد کشور مکلف می‌کند. این صندوق در کنار سازمان تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی نقش بسیار مهمی در گسترش چتر حمایتی و بیمه‌ای پایه در کشور را دارد. از مهم‌ترین اهداف نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی که در برنامه‌های صندوق بیمه اجتماعی روستاییان متجلی است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها
- کاهش اختلاف طبقاتی و بالا‌بردن سطح زندگی روستاییان و عشایر
- تامین امنیت اجتماعی
- بازتوزیع عادلانه درآمد
در گفتگوی پیش‌رو با محمدرضا واعظ‌مهدوی (مدیرعامل صندوق بیمه اجتماعی روستاییان، کشاورزان و عشایر) برخی جنبه‌ها و زوایای این صندوق از قبیل زمان مناسب بازنشستگی برای دریافت مستمری بهتر، وضعیت کارگزاری‌ها، مشاغل جایگزین روستایی و... مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
کشاورزان منتقد این مساله هستند که میزان دوره پرداخت حق بیمه آنها به صندوق بیمه اجتماعی روستاییان به اندازه‌ای نیست که برخوردار از مستمری مطلوبی در دوران بازنشستگی بشوند. از همین روی، بسیاری ترجیح می‌دهند زمان بازنشستگی خود را به تعویق انداخته، و پرداخت حق بیمه خود را ادامه دهند تا از مستمری بازنشستگی بهتری در دوران بازنشستگی برخوردار شوند. این امر خود مشکلات بسیار اقتصادی و جسمی فراوانی را برای آنها در پی دارد. به این لحاظ که صندوق در سال ۱۳۸۴ تشکیل شده و حق بیمه‌ها را تعدادی از آن زمان و کثیری بعد از آن زمان، شروع به واریز کرده‌اند به‌نظرمی‌رسد چنین زمان کوتاهی منابع کافی و مناسبی را برای بازنشستگان روستایی و عشایر فراهم نمی‌آورد. توضیح شما در این باره چیست؟
پیش از پاسخ به این سوال، لازم است بگویم ما اکنون مفهوم بازنشستگی را که یک مفهوم مدرن است به داخل اشتغال غیررسمی سنتی روستا آورده‌ایم. این نکته از لحاظ مفومی امر بسیار مهمی است. درواقع، داریم به فرد روستایی این فرصت و عرصه را می‌دهیم بعد از عمری کار و تلاش بازنشسته شود. این امر موفقیت بزرگی است.
دو شرط از ابتدای تشکیل صندوق برای بازنشستگی گذاشته شده است. داشتن ۱۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه و داشتن حداقل ۶۵ سال سن. این دو شرط معمولا باید با هم‌دیگر حاصل شوند. اخیرا ابلاغیه‌ای را فرستادیم که اگر کسی باشد که در سن بیست‌سالگی خود را بیمه کرده باشد بعد سی‌سال پرداخت حق بیمه، وی به نسبت سی‌سال، سی،سی‌ام حقوق بازنشستگی می‌گیرد. در مدل قبلی که فرد ۱۵ سال حق بیمه می‌پرداخت مستمری وی، دوسوم (یا همان بیست، سی‌ام) سطح درآمدی‌ای بود که سال آخر می‌پرداخت. اکنون ما داریم شرایط را به این سمت می‌بریم هرچقدر فرد سنوات داشته باشد آن سنوات بخش بر سی‌سال حقوق وی می‌شود یعنی اگر ۳۵سال هم بپردازد سی‌و‌پنج، سی‌ام می‌گیرد، چهل سال بدهد چهل، سی‌ام می‌گیرد. هرچقدر سنوات بیمه‌پردازی‌شان بیشتر باشد حقوق بازنشستگی بیشتری نسبت به سطح درآمدی درنظر گرفته شده، دریافت می‌کنند.
برای مثال، اگر فرد روستایی‌ای باشد که از ۵۵ سالگی پرداخت حق بیمه را آغاز کند و در همان سن تعیین شده ۶۵ سال بخواهد بازنشسته شود قطعا میزان دریافتی‌اش بسیار کمتر از کسی است که از ۵۰ سالگی بیمه بوده و ۱۵ سال بیمه پرداخت کرده است. آیا شرایطی وجود دارد که فرد از مستمری بازنشستگی بهتری برخوردار باشد؟
بله؛ فرد می‌تواند در سن ۶۵ سال بازنشسته نشود و به پرداخت حق بیمه‌اش ادامه دهد. برخی این تصور را داشتند که بازنشستگی پیش از موعد اجباری است درحالیکه قانون هم اعلام می‌دارد اختیاری است و فرد می‌تواند بازنشسته شدن را انتخاب نکند –که اتفاقا این تصمیم به‌نفع اوست- و به پرداخت حق بیمه ادامه دهد تا سنواتش را تکمیل کرده، و مستمری کاملی دریافت کند. یعنی اگر ۱۵ سال بشود دو، سوم را دریافت می‌کند ولی اگر ۱۵ سال نشود ۱۴ سال بشود چهارده، سی‌ام می‌شود یعنی یک‌سال، تفاوت بسیار مهمی است. متاسفانه، اکنون ما اشخاصی را داریم که ده، سی‌ام دریافت می‌کنند. در واقع به‌خاطردو-سه سال، این‌همه کسری نمی‌ارزد.
باتوجه به کهولت سن، شاید برای بسیاری از مشمولان بیمه روستاییان، امکان ادامه کار و فعالیت ممکن نباشد؟
نگاهمان را باید به مساله سن سالخوردگی تغییر دهیم. اکنون براساس جدول سنی سازمان جهانی بهداشت، ۶۰ الی ۷۵ سال در رده سالمند جوان، ۷۵ الی ۸۵ سالگی را سالمند میانسال و ۸۵ سالگی به بالا را کهنسالی طبقه‌بندی می‌کنند.
فکر نمی‌کنید طبقه‌بندی ارائه شده براساس کیفیت زندگی افراد در جوامع توسعه یافته است یا حداقل آن بیشتر مبنا قرار گرفته؟
اکنون دیگر، دوره زمانه به گونه‌ای‌ست که افراد می‌توانند در سنین بالا کار و فعالیت کنند. برای مثال، اساتید دانشگاه در سنین بالا مثلا ۷۰ سال کار و فعالیت می‌کنند. اما اشکال کار از اینجاست؛ زمانی بوده که فردی در معدن کار می‌کرده و امید به زندگی هم ۵۳ سال بوده، و ما بر این اساس، حد دوره زمانی کار را ۳۰ سال تعیین می‌کردیم ولی اکنون افراد در شرایط بهتری زندگی می‌کنند، ورزش می‌کنند و تغذیه مناسبی هم دارند. اکنون امید به زندگی در ایران، حدود ۷۵-۶ سال است. ما باید تلاش کنیم این احساس را که فرد در سن ۶۰ سالگی بگوید من پیر شده‌ام را، از بین ببریم.
باتوجه به وضعیت کنونی خشکسالی و کم‌آبی در ایران و محدودیت‌های متعددی که پیش‌روی کشاورزی و توسعه آن گذاشته شده، چه مشکلی برای بیمه‌شده صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و پرداخت حق بیمه‌ها ایجاد می‌شود؟ کار شما سخت‌تر نمی‌شود؟
بله، قطعا کار ما را سخت می‌کند. توصیه ما این است که باید مشاغل جایگزین و سازگار با خشکسالی به روستاییان پیشنهاد داده شود. این مشاغل چه هستند؟ مثلا فرد می‌تواند گلخانه‌ای را احداث کند و در طبقات آن، برای جلوگیری از اتلاف آب، سیستم نوین گردش آب ایجاد کند. مشاغلی مثل پرورش بلدرچین و یا ماکیان. مشاغل حوزه فناوری اطلاعات؛ الان در کشوری مثل هندوستان مشاغل حوزه فناوری اطلاعات بسیار رواج یافته‌اند.
همچنین، مشاغل خدماتی یا مشاغل گردشگری از این قبیل هستند. برای مثال، اکنون افراد بسیاری هستند که دوست دارند زندگی در روستاها را از نزدیک تجربه کنند و می‌توان به این افراد، خدمات گردشگری ارائه داد.
اشکال ما این است که بی‌محابا مصرف آب کردیم. درحالیکه این کشور هزاران سال با قنات داشته زندگی می‌کرده است. آیا در جاهایی که می‌گویند خشکسالی و کم‌آبی است اصلا تلاشی برای احیای قنات‌ها صورت گرفته است؟ بهتر نیست به جای چاه عمیق زدن، از قنات استفاده کنیم؟
اکنون در آلمان، که کشوری نسبتا پرآب است، هیچ بنایی پایان کارنمی‌گیرد مگر اینکه سیستم استحصال آب (برای مثال، از طریق احداث سقف شیروانی و جمع‌آوری آب باران سرازیر بر روی سقف‌ها را در منبع برای استفاده در باغچه و مصارفی از این قبیل) داشته باشد. آیا اکنون در ایران چنین سیستمی برای خانه‌سازی ما اعمال می‌شود؟ ما راه‌حل‌های زیادی برای استفاده از آب که سازگار با محیط زیست باشد، داریم اما هنوز اتکایمان به چاه عمیق است که خب، این جوابگو نیست.
کمبود کارگزاران صندوق بیمه اجتماعی روستاییان به‌نظر می‌رسد معضل مهمی برای بسیاری از افراد جامعه هدف شما است چراکه در نتیجه کمبود کارگزار، بسیاری از آنها اصلا با این بیمه و خدمات آن آشنا نیستند. در این زمینه تاکنون چه کاری توانسته‌اید انجام دهید؟
ما الان داریم تلاش می‌کنیم کارگزارانمان فعال‌تر شده و فعالیت چهره به چهره داشته باشند. قبلا روال کار آنها عموما به این صورت بود که در دفتر خود می‌نشستند و منتظر مردم می‌شدند تا بیایند و خود را بیمه کنند. الان می‌گوییم که کارگزاران خود بروند، با مردم صحبت کنند و اطلاع‌رسانی کنند. دستورالعملی هم تنظیم کرده، و پذیرش کارگزار می‌کنیم. اتفاقا توصیه هم می‌کنیم افراد بیایند شرکت بزنند و کارگزاری‌های مستقل ایجاد کنند. بعضا این کارگزاری‌ها را به دهیاری‌ها داده بودیم؛ بعضی اقدامات ایشان موفقیت‌آمیز بود اما در بسیاری موارد سرشان آنقدر شلوغ بود که عملا به کار بیمه نمی‌رسیدند. لذا اکنون توصیه و تشویق ما، ایجاد شرکت‌های کارگزاری مستقل است مثلا جوان فارغ‌التحصیل روستایی می‌تواند بیاید کارگزاری ایجاد کند.
استخدام کارگزاران به چه صورت است؟
اینها استخدام نمی‌شوند؛ حق‌العمل به آنها داده می‌شود. 5 درصد حق بیمه‌هایی که جمع می‌کنند را، به آنها می‌‌پردازیم. یعنی هر چقدر بیشتر تلاش کنند بیشتر دریافتی خواهند داشت. اخیرا داریم سیاست‌گذاری‌ای می‌کنیم که اگر اینها بتوانند فرد جوانی را جذب کنند درصد بیشتری به آنها تعلق گیرد.
شما پیشنهادی مطرح کردید مبنی بر اینکه نهادهای مدیریت شهری که متولی فضاهای عمومی شهر هستند می‌توانند با دریافت پذیره کمتر، آنها را در اختیار تولیدگران و عرضه‌کنندگان صنایع دستی قرار دهند تا گلوگاه عرضه و فروش این محصولات باز شود. صندوق چه اقدامی می‌تواند انجام دهد که جنبه تشویق هم داشته باشد؟
باید در این زمانه راهکار بیاندیشیم. به هر حال ما هم ممکن است بخواهیم اگر شرکت‌ها و یا تعاونی‌هایی در این حوزه ایجاد شد اعضای آنها را بیمه کرده،و با اعطای وام مورد حمایت قرار دهیم تا آنها بتوانند شبکه توزیع و فروش ایجاد کنند.
آیا صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، علاوه بر آن سه عرصه‌ای که برای آنها خدمات بیمه‌ای ارائه می‌کند یعنی بازنشستگی، از کار افتادگی و فوت، رسالت مداخله در راستای اشتغال‌زایی را هم می‌تواند عهده‌دار شود؟
می‌تواند داشته باشد. ضمن اینکه بخش مهمی از سیاست‌های اشتغال روستایی اکنون در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حال تنظیم است. ما اکنون با مجموعه نهادهای دیگر هم مراوداتی را داریم. تفاهم‌نامه اخیر ما با صندوق کارآفرینی امید در همین راستا بود که از آن طریق، بتوان وام و مسائلی از این قبیل را از طریق آنجا تامین کرد. ما برای مثال، می‌توانیم بیمه‌شدگانی که فعالیت‌های اشتغال‌زایی می‌کنند را به نوعی مورد حمایت قرار دهیم.
