به طور خلاصه در صنعت هوایی از لحاظ فناوری‌ها در جایگاه خوبی قرار داریم و در رتبه دهم الی بیستم در بخش‌های مختلف قرار می‌گیریم و قرار گرفتن ما در این بخش در صنایع پیشرفته یکی از موفقیت‌هایی است که کشور پس از انقلاب به دست آورده اگر بخواهم به صورت عددی بگویم که قبل از انقلاب نمره ۱۰ را می‌گرفتیم الان می‌توانیم ۹۰ را بگیریم و این پیشرفت و جهش ۹۰۰ درصدی است.
- یکی از موفقیت‌هایی که ما بعد از انقلاب به آن رسیدیم تعمیر و نگهداری انواع هواپیماهای نظامی، بالگردها و انواع هواپیماهای تجاری بود و می‌توانیم بگوییم در این زمینه خود اتکا هستیم واین قابلیت را داریم که به دیگر کشورهای منطقه هم خدمات خود را ارائه کنیم.
- بسیاری از کشورهای جهان در حوزه طراحی و ساخت پهباد خوداتکا نیستند و اگر پهبادی را طراحی می‌کنند عمده اجزای آن را از کشورهای دیگر تهیه کرده‌اند، اما ما خود اتکا هستیم و همه مراحل ساخت را خود انجام می‌دهیم.
- امیدواریم طی یک فرآیند ۳ ساله نشان تجاری پهبادها را ثبت و بتوانیم محصولات پهبادی را صادرکنیم.
- موفق به طراحی ۲ نوع بالگرد شدیم که در حال حاضر در مرحله اخذ گواهینامه‌های بین المللی است؛ بالگرد ۸ نفره در چندین نمایشگاه به نمایش در آمده و مشتریان خارجی خوبی برای آن پیدا شده است.
- کمتر از ۲۰ کشور در جهان هستند که توان ساخت بالگرد را دارند و ایران هم در زمره کشور‌هایی است که قابلیت ساخت بالگردها را دارد.
- هواپیمای ۶ نفره و ۸ نفره در مراحل آخر ساخت قرار دارند و در ساخت هواپیمای شخصی کشور موفقیت خوبی را به دست آورده و این بخش بسیار مهم است، زیرا مشاغل متعددی در آن تعریف می‌شوند.
- اگر بخش‌های مختلف متولی با یکدیگر تعامل داشته باشند و کار خود را به درستی انجام دهند تا پایان برنامه ششم هواپیمای ایرانی ساخته می‌شود.
- ابزار برپیشرفت برای اینکه فعالیت هوا – فضا در برنامه ششم توسعه به درستی پیش برود فراهم است و ما تلاش می‌کنیم تا این اتفاقات بیافتد.
- ما قابلیتی داشتیم که سبب شد سازندگان با کمال میل بیشتری محصولات خود را به ما بفروشند اما علی رغم داشتن توانمندی ملی مورد حمایت قرار نگرفتیم.
- در کشور ما خاصیت فرهنگی منفی وجود دارد و همیشه جنس خارجی را به داخلی ترجیح می‌دهند ما با تلاش خود خواسته‌ایم جنس داخلی را به حدی برسانیم که موفق شود، اما وقتی می‌گویند بهتر از آن وجود دارد موضوع را رها می‌کنیم و این به سبب همان ضعف فرهنگی ما است.
- امسال بر اساس سند جامع هوا – فضا این بخش در اولویت قرار گرفته و برای اولین بار می‌توانم بگویم حداقل ۵۰ درصد رشد بودجه‌ای نسبت به سال قبل داشته‌ایم.
- بوئینگ و ایرباس هواپیماهای بالای ۲۰۰ نفر را می‌سازند و طیفی که ما در حال برنامه‌ریزی بر روی آن هستیم طیف خاص و ۱۵۰ نفره است و رقیبان ما در این حوزه بوئینگ و ایرباس نیستند بلکه شرکت‌های هواپیماسازی برزیل، کانادا، ژاپن و روسیه است.
- ۱۰۰ درصد افراد مشغول به کار در حوزه هوافضا جوانان متخصص هستند.
- ماهواره شریف ست می‌تواند پرتاب شود، زیرا همه موارد آن آماده است و هنگامی که مجوز شورای عالی امنیت ملی صادر شود ماهواره پرتاب خواهد شد.
- شرکت‌های دانش بنیان در حوزه هوایی رشد خوبی داشته‌اند سال ۹۳ که ستاد هوایی تشکیل شد تعداد شرکت‌های دانش بنیان حدود ۲۰ عدد بود، اما در حال حاضر حدود ۱۸۰ شرکت دانش بنیان در حوزه هوایی فعال هستند.
- درخصوص دو دهه اول انقلاب، خاطرات خود را نوشته ام که آماده به چاپ است.
مشروح گفت و گوی باشگاه خبرنگاران جوان با «منوچهر منطقی» رئیس مرکز ملی فضایی و دبیر ستاد توسعه فناوری و صنایع دانش بنیان هوایی و هوانوردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در پی می آید:
دستاوردهای ایران در حوزه هوایی و هوانوردی پس از انقلاب به چه صورت بوده است و ایران در این حوزه چه موفقیت‌هایی را کسب کرده است؟
پس از انقلاب صنعت هوایی ایران کار خود را آغاز کرد و از همان سال‌ها بود که با شروع صنعت هوایی کار‌های خوبی انجام گرفت برای آنکه متوجه شویم در صنعت هوایی در چه جایگاهی قرار داشتیم و حال کجا هستیم باید به این نکته توجه کنیم که قبل از انقلاب چه در بخش نظامی و چه تجاری مدرن‌ترین هواپیماها را داشتیم و فناوری ایران در حوزه هواپیما در آن زمان از جمله برترین فناوری‌ها در سطح جهان بود.
پس از انقلاب ۲ بخش تعمیر و نگهداری هواپیماهای نظامی و تعمیر و نگهداری هلی‌کوپتر‌های نظامی به وجود آمد، اما بعد از انقلاب در حوزه تعمیر و نگهداری هواپیما مدل‌هایی که در گذشته کشور به آنها مجهز نبود بوجود آمدند و به دنبال آن مهندسین ایرانی جایگزین مدیران و متخصصان خارجی شدند و وظیقه اصلی تعمیر و نگهداری هواپیماها را بر عهده گرفتند.
ایران کشوری خودکفا در تعمیر و نگهداری انواع هواپیماها
درباره بالگردها باید بگویم پس از انقلاب تعداد آنها توسعه پیدا کرد و بالگردهادر کنار بکدیگر ایستادند و تجاری شدند و مجموعه‌ای که برای تعمیر و نگهداری هواپیماهای تجاری در نظر گرفته شده بود بعد از انقلاب راه اندازی شد و بنابراین می‌توان گفت: یکی از موفقیت‌هایی که ما بعد از انقلاب به آن رسیدیم تعمیر و نگهداری انواع هواپیماهای نظامی، بالگردها و انواع هواپیماهای تجاری بود و می‌توانیم بگوییم در این زمینه خود اتکا هستیم واین قابلیت را داریم که به دیگر کشورهای منطقه هم خدمات خود را ارائه کنیم.
با شروع جنگ تحمیلی و اهمیت اطلاعات در جنگ، برای جمع آوری اطلاعات از هواپیمای نظامی استفاده می‌کردند اما هواپیماهای ما یا از رده خارج بودند یا توسط دشمن در آسمان‌ها زده می‌شدند بنابراین کشور به فکر افتاد که هواپیماهای اطلاعات را جمع آوری کند و آنها را با چیز دیگری جایگزین کند بنابراین اولین بحث پهبادها در جنگ تحمیلی اتفاق افتاد و سال ۶۴ شروع به ساخت پهبادهای بومی کردیم و اولین پهبادهای ایرانی در آن زمان ساخته شد و بنای صنعت پهبادی هم از آن زمان گذاشته شد؛ سپس به دلیل نیاز‌هایی دیگر پهبادهای گوناگونی ساخته شدند و در حال حاضر در نقطه‌ای قرار گرفتیم که می‌توانیم بگوییم که قابلیت طراحی هر نوع پهبادی برای تمام نیاز‌های کشور وجود دارد و نکته مهمتر این است که بدانیم پهباد بخش تجاری و خصوصی ایران است به بیانی دیگر ساخت پهباد و طراحی اجزای آن برای نیاز‌های خاص ، در شرکت‌های دانش بنیان به صورت بومی ساخته می‌شود و این تحول بزرگی است، زیرا بسیاری از کشورهای جهان در این حوزه خوداتکا نیستند و اگر پهبادی را طراحی می‌کنند عمده اجزای آن را از کشورهای دیگر تهیه کرده‌اند، اما ما خود اتکا هستیم و همه مراحل ساخت را خود انجام می‌دهیم.
به پهبادها اشاره کردید درباره مرکز نوآوری پهبادها که چندی پیش افتتاح شد هم توضیح دهید که در این مرکز چه اتفاقاتی قرار است بیافتد؟
با توجه به موفقیت‌های بسیار در حوزه هوایی و به دلیل پراکنده بودن فعالیت‌های پهبادی تصمیم بر آن شد تا فعالیت آنها یکپارچه شود و نشان تجاری برای حضور پهبادها در نمایشگاه‌های مختلف و جذب مشتریان خارجی به وجود آید؛ حدوداً ۳۰ شرکت فعال در حوزه پهبادی در مرکز نوآوری تشکیل شبکه دادند این شبکه شامل ۳ بخش طراحی و ساخت پهباد، طراحی و ساخت اجزا و طراحی انواع خدمات ارائه شده از سمت آنها است.
پهباد ها پرچم دار عامل تغیر و تحول در قرن جدید
امیدوار هستیم که طی یک فرآیند ۳ ساله نشان تجاری پهبادها را ثبت کنیم و بتوانیم محصولات پهبادی را به کشورهای گوناگون صادرکنیم درست است که در حال حاضر ایران در جایگاه خوبی در حوزه پهبادی قرار گرفته، اما این حوزه هم نیازمند توسعه است؛ یکی از فعالیت‌هایی که در قرن جدید می‌تواند سبب تغییر و تحولات بسیاری شود پهبادها هستند و جوانان فارغ التحصیل و متخصص ایرانی در این حوزه مشغول به کار هستند جوانانی که بطور میانگین ۲۰ سال از متخصصین سایر کشور‌ها جوانتر هستند ، اما دقیقاً همان کاری را انجام می‌دهند که متخصصین در کشورهای خارجی انجام می‌دهند و این یکی از نقاط قوت کشور ما در بخش پهباداست.
پس از پهبادها از بالگردهای مختلف صحبت کردید وضعیت ایران در بخش بالگردی چگونه است؟
کشور پس از انقلاب چند نوع بالگرد را ساخت یکی در سال ۷۸ که بالگرد تهاجمی یک نفره بود و دیگری در سال ۸۵ که آن هم به بالگرد حمل مسافر ۶ نفره معروف است بطور تخصصی از سال ۸۷ روند ساخت بالگرد در کشور شروع شد و سپس به مرحله ای رسیدیم که علاوه بر طراحی انواع بالگردهای مدرن اجزای آنها را هم خودمان ساختیم در صنعت ساخت بالگرد کشور توان بسیار خوبی دارد و بررسی در کشورهای مختلف نشان میدهد که تعداد بسیار کمی از کشورهای جهان هستند که این توانمندی را دارند؛ هنگامی که به مرحله‌ای از ساخت اجزای بالگردها رسیدیم نتیجه‌گیری کردیم که آیا توان ساخت بالگردها را هم داریم یا خیر ؟ در همین زمان بود که ساخت دو نوع بالگرد دو نفره برای مقاصد آموزشی و یک بالگرد ۸ نفره برای کاربرد‌های گوناگون مانند اورژانس، حمل و نقل، مسافر و تجهیزات در دستور کار قرار گرفت و با توجه به همکاری که بین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صنایع ساخت بالگردی انجام گرفت موفق به طراحی هر ۲ نوع بالگرد شدیم و در حال حاضر در مرحله اخذ گواهینامه‌های بین المللی است؛ نکته مهم این است که این بالگرد ۸ نفره در چندین نمایشگاه به نمایش در آمده و مشتریان خارجی خوبی برای آن پیدا شده، اما چون هنوز گواهینامه‌های بین المللی را کسب نکرده نمی‌توانیم آن را عرضه کنیم، ولی محصول به درستی انتخاب شده و پس از اخذ گواهینامه‌ها است که می‌توانیم بگوییم در طراحی بالگرد هم خودکفا شده‌ایم ؛کمتر از ۲۰ کشور در جهان هستند که توان ساخت بالگرد را دارند و ایران هم در زمره کشور‌هایی است که قابلیت ساخت بالگردها را دارد و اگر سرمایه‌گذاری‌های مناسب برای بخش بالگردها انجام گیرد می‌توانیم بالگردها را به کشورهای مختلف صادر کنیم.
هواپیمای ۸ نفره در مراحل آخر ساخت خود قرار دارد
هواپیماها به ۳ گروه هوانوردی یا شخصی، هواپیماهای نظامی و هواپیماهای مسافربری با بیش از ظرفیت ۳۰ نفر تقسیم می‌شوند در هواپیماهای عمومی که بیشترین تعداد هواپیما در جهان را تشکیل می‌دهند چند شرکت وجوان موفق شده اند آنرا طراحی کنند، بسازند و گواهینامه‌های معتبر را از سازمان هواپیمایی بین المللی دریافت کنند در حال حاضر ۵ سازنده ، هواپیماهای دو نفره و ۴ نفره را تولید می‌کنند و البته ساخت هواپیمای ۶ نفره و ۸ نفره هم و در مراحل آخر ساخت قرار دارند در ساخت هواپیمای شخصی کشور موفقیت خوبی را به دست آورده است و این بخش بسیار مهم است، زیرا مشاغل متعددی در آن تعریف می‌شوند برای مثال هر شخصی که بخواهد خلبان شود باید با این نوع هواپیما کار خود را آغاز کند و یا برای حمل محموله‌های کوچک از این هواپیما استفاده می‌شود اما اینکه چرا این هواپیماها در کشور رشد پیدا نکردند ۳ دلیل اصلی دارد ،در کشور ما هر شخصی نمی‌تواند به هر کجایی که خواست پرواز کند و نیازمند مجوز است اما معمولاً در بیشتر نقاط جهان هواپیماهایی که در کمتر از ۶ هزار پا پرواز می‌کنند نیازی به دریافت مجوز ندارند، اما در کشور ما به این صورت نیست.
برای مثال هواپیمایی که بخواهد از فرودگاه پیام کرج بلند شود و به فرودگاه رامسر برود باید حتما مجوز‌های مختلف را اخذ کند و علاوه بر مجوز بخش دومی که اجازه نداد هواپیماهای شخصی در کشور رشد کنند هزینه‌های زیادی است که از هواپیماها گرفته می‌شود؛ برای مثال پارک کردن هواپیما در فرودگاه هزینه زیادی می‌خواهد و از سویی دیگر با وجود آنکه توان ساخت هواپیما را داریم، اما تجهیزات آن در کشور ما بسیار سخت پیدا می‌شود و تنها ۴۰ درصد این تجهیزات داخلی و ۶۰ درصد مابقی آن وارداتی هستند ؛ و به همین یکسانی قیمت هواپیما ایرانی وخارجی افراد مختلف ترجیح می‌دهند به جای آنکه هواپیمای ایرانی را خریداری کنند به سمت خرید هواپیماهای خارجی بروند که البته برای حل اینگونه مشکلات بر روی طرح‌هایی فکر کرده ایم.
درمورد هواپیمای نظامی اوضاع به چه صورت بوده است؟
در مورد هواپیمای نظامی بطور نسبی کار بهتری انجام شده در حال حاضر دو نوع هواپیمای آموزشی، یک هواپیمای آموزشی ملخی که تعداد بسیار زیادی از آن ساخته شده، یک هواپیمای آموزشی جت که ۲ سال قبل آزمایش شد و یک هواپیمای جنگنده با نام صاعقه طراحی شده است و یک هواپیما F۵ که بطور کل ارتقاء نسل پیدا کرده و تمام سیستم‌های قدیمی آن رفته و سیستم‌های جدید بر روی آن نصب شده است در کشور وجود دارد.
جهش ۹۰۰ درصدی ایران در فناوری هوایی
کشور ما در حوزه نظامی موفقیت‌های خوبی کسب کرده، اما شاید بگویید پس چرا رشدی نداشته است ؟ که در جواب باید بگویم این نوع هواپیماها عمدتاً برای نیرو‌های داخلی طراحی شده‌اند و نیرو‌های داخلی باید بیایند و هواپیماها را سفارش گذاری کنند در بخش هواپیماهای تجاری قرارداد یک هواپیمای ۵۲ نفره به صورت انتقال فناوری بسته شده است، ودانشجویان ما فناوری و طراحی آنرا یاد گرفتند و بر روی آن کار کردند و در حال حاضر به دنبال این هستند که هواپیمای ۵۲ نفره را به ۷۲ نفره با موتور جت تبدیل کنند در بخش هواپیمای تجاری کشور قادر است هواپیماها را وارد و آنها را تبدیل به هواپیماهای ترابری کند یا هواپیماهای قدیمی را دریافت می‌کند ؛ سیستم آنها را تغییر میدهد و آنها را به هواپیماهای بازسازی شده نوین تبدیل می‌کند
به طور خلاصه در صنعت هوایی از لحاظ فناوری‌ها در جایگاه خوبی قرار داریم و در رتبه دهم الی بیستم در بخش‌های مختلف قرار می‌گیریم و قرار گرفتن ما در این بخش در صنایع پیشرفته یکی از موفقیت‌هایی است که کشور پس از انقلاب به دست آورده اگر بخواهم به صورت عددی بگویم که قبل از انقلاب نمره ۱۰ را می‌گرفتیم الان می‌توانیم ۹۰ را بگیریم و این پیشرفت و جهش ۹۰۰ درصدی است.
در صورت تخصیص بودجه انتهای برنامه ششم هواپیمای ایرانی ساخته خواهد شد
چه سالی می‌توان خبر خوش مبنی بر ساخت هواپیما را به مردم داد؟
باید آن ۳ موضوع با یکدیگر وجود داشته باشند یکی آنکه در صنعت دیده شود، دیگری تدوین برنامه ۵ ساله و تخصیص بودجه که در سال ۹۷ به صورت نسبی اتفاق افتاده و اگر در سال ۹۸ هم به این بودجه اضافه شد می‌توانیم بگوییم در انتهای برنامه ششم می‌توانیم هواپیمای ساخته شده را داشته باشیم، اما اگر در میانه راه برنامه قطع شود موفق نخواهیم شد.
شما به عنوان فردی که در حوزه هوانوردی سمت دارید و دبیر این ستاد هستید آیا تا به حال به دولت پیشنهاد نکرده‌اید که بودجه را افزایش دهند؟
۳ گروه باید این کار را انجام دهند یکی شورای عالی انقلاب فرهنگی است که سند را تدوین کرده و بحث دیگر بودجه مصوب مجلس است که در سال اول عملیاتی شده است و امیدواریم که در سالهای آینده هم انجام گیرد و اگر بخش‌های مختلف متولی با یکدیگر تعامل داشته باشند و کار خود را به درستی انجام دهند تا پایان برنامه ششم هواپیمای ایرانی ساخته می‌شود اما اگر کار به درستی انجام نگیرد فعالیت ما از بین می‌رود، زیرا نیرو‌های علمی منتظر بودجه نمی‌مانند و اگر تأمین بودجه انجام نگیرد کار دیگری را آغاز می‌کنند.
پیش از این خبر‌هایی مبنی بر ساخت هواپیمای پهن پیکر به سرگروهی خود شما وجود داشت، سرگذشت ساخت این هواپیما به کجا رسید و چه شد؟
هواپیمای پهن پیکر همان طرح کلان ملی ۱۵۰ نفره ثبت شده است و همانند دیگر طرح‌ها موردحمایت قرار گرفته و در اولویت بندی مجدد وجود دارد، همچنین بودجه مرحله طراحی مفهومی آن تامین شده و با توجه به کار‌های مطالعاتی صورت گرفته لازم است تنها بودجه اجرایی آن در دستور کار قرار بگیرد. البته با توجه به ظرفیتی که داریم، می‌توانیم این هواپیما را بسازیم و در مشارکت‌های بین المللی با سایر کشورهای جهان به رقابت بپردازیم.
در حال حاضر کشورهای خارجی با ایرباس و بوئینگ ما را تهدید می‌کنند و نقطه ضعف ایران را نداشتن هواپیما می‌دانند و آیا این موضوع را قبول دارید و چه زمانی قرار است ایران موفق به ساخت هواپیما شود؟
کسانی که هواپیما می‌سازند می‌دانند با کشورهای مختلف تعامل می‌کنند و مجموعه‌ای از کشورهای مختلف در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا هواپیمایی ساخته شود کسی که هواپیما را می‌سازد ابتدا کار طراحی را انجام میدهد و تمام اجزا را از قسمت‌های مختلف دریافت می‌کند بنابراین بطور کلی برای ساخت هواپیما ۳ وظیفه اصلی باید دنبال شود یکی طراحی هواپیما، دیگری یکپارچه‌سازی اجزای هواپیما و سوم به پرواز درآمدن هواپیما است.
درگذشته با توجه به پیشینه هواپیمایی، ایران در مرحله خوبی قرار گرفته بود و می‌توانست در مرحله بالاتری هم قرار گیرد به همین سبب در یکی از پروژه‌های کلان ملی طراحی و ساخت هواپیمای بالای ۱۵۰ نفره را مطرح کردیم که ۴ دانشگاه در آن همکاری کردند و شبکه‌ای را تشکیل دادند که به وسیله آن بتوانند این کار را انجام دهند البته برای انجام این کار به بودجه زیادی هم احتیاج نداشتیم زیرا معمولاً هزینه‌های طراحی در ایران به نسبت سایر کشور‌ها یک، چهارم است، اما متأسفانه همین یک، چهارم بودجه هم تأمین نشد.
مگر هواپیما سازی جزء اولویت‌های کشور نیست؟ پس چرا باید میانه راه فراموش شود و حمایت از آن به فراموشی سپرده شود؟
این موضوعات را باید از بودجه‌گذاری و نهاد‌های مختلف پیگیری کنید اولین کاری که در بودجه انجام می‌گیرد این است که تحقیق و توسعه کنار گذاشته می‌شود و اگر از ضریب تحقیق و توسعه بودجه کاسته شد نباید مقدار بودجه هم کم شود، اما ما این کار را انجام می‌دهیم و یکی از موانع ما همین موضوع است، اما می‌خواهم بگویم اصولاً بر روی بخش‌های علمی و فناوری توجهی انجام نمی‌گیرد.
شما به عنوان فردی متولی در معاونت علمی درباره تخصیص بودجه نمی‌توانید به دولت تذکر دهید و بخواهید که بودجه رابه صورت کامل به شما تحویل دهند؟
با توجه به موفقیت ایران پس از انقلاب به دلیل آنکه صنعت هوایی را بصورت مداوم حمایت نکردیم به موفقیت های چشمگیری دست پیدا نکردیم و یکی از همین موانعی که سد راه رشد شد تخصیص ندادن بودجه به پروژه ها بود ک برای موفقیت در یک کار باید حداقل ۳۰ یا ۴۰ سال به صورت مداوم کاری را انجام دهیم، اما پس از انقلاب به طور متوسط ۱۵ سال کار کرده‌ایم و نمی‌توانیم قول دهیم که آیا می‌توانیم تا ۱۰ سال دیگر برنامه خود را ادامه دهیم یا خیر ابزار برپیشرفت برای اینکه فعالیت هوا – فضا در برنامه ششم توسعه به درستی پیش برود فراهم است و ما تلاش می‌کنیم تا این اتفاقات بیافتد.
با وجود توانمندی بسیار کسی از توانمندی جوانان ایرانی حمایت نکرد
اگر این مسیر را ادامه می‌دادیم می‌توانستیم پیشرفت های خوبی داشته باشیم افرادی که هواپیما را تولید می‌کنند می‌دانستند ایران توان طراحی هواپیما را دارد و اگر آنها نخواهند به ما هواپیما بفروشند خود می‌توانیم طراحی کنیم به همین سبب بود که نسبت به فروش هواپیما به ایران راغب بودند در سطح بین‌المللی یک اصل وجود دارد . بر طبق آن هرچه چقدر شما فناوری‌تان بیشتر باشد سایر کشور‌ها برای فروش خدمات به شما راغب‌تر هستند و هر قدر فاصله بیشتر باشد آنها با منت بیشتری تجهیزات و خدمات فناوری را به شما می‌فروشند بنابراین می‌توانیم بگوییم که ما قابلیتی داشتیم که سبب شد سازندگان با کمال میل بیشتری محصولات خود را به ما بفروشند اما علی رغم داشتن توانمندی ملی مورد حمایت قرار نگرفتیم.
وظیفه چه کسی است که این حمایت‌ها را انجام دهد؟
برای ساخت هواپیما به زیرساخت‌ها و آزمایشگاه‌های متعددی نیاز داریم که در همه کشورهای جهان دولت‌ها بر روی این قسمت‌های مختلف سرمایه‌گذاری را انجام می‌دهند و سپس هنگامی که هواپیما ساخته شد دولت‌ها سرمایه‌گذاری را به بخش خصوصیواگذار می‌کنند بنابراین می‌توانیم بگوییم یک بخش برای زیرساخت‌ها است که در کشور ما این زیرساخت‌ها ناقص است و دیگری بخش خصوصی است که باید تقویت شود؛ دولت‌ها باید زیرساخت‌ها و بودجه را تأمین کنند تا محصول ساخته شود، به بازار بیاید و واگذار به بخش خصوصی شود.
حوزه هوافضا اولویت اول سند جامع علمی و فناوری
پس یعنی ضعف ما دولت است؟
ضعف بودجه‌های بخش تحقیقاتی است اگر در بودجه تحقیقاتی توجه کنیم متوجه می‌شویم که بودجه کشور ما خیلی بالا نیست بررسی‌ها در کشورهای مشابه نشان داده ۳ درصد از درآمد ناخالص ملی به بحث پژوهشی اختصاص دارد و این در حالیست که در کشور ما تنها ۳ دهم درصد به این بخش اختصاص دارد ، چون بودجه کلی کم است به بخش پژوهشی هم بودجه کمی اختصاص پیدا می‌کند؛ وقتی درآمد‌ها پایین باشد بودجه تمام قسمت‌ها کمتر می‌شود که از جمله آن بودجه تحقیقاتی است، اما معمولاً در کشورهای مختلف اولین بودجه‌ای که تأمین می‌شود آموزش و تحقیقات است و سپس سایر بودجه‌ها تعیین می‌شود، زیرا آنها اعتقاد دارند که این بودجه آینده‌ساز کشورشان است ؛در سند جامع علمی و فناوری اولویت‌های الف، ب. و ج. تألیف شده است که اتفاقاً در اولویت الف. بحث هوا و فضا مطرح شده است بنابراین کاری که باید انجام دهیم، اما نمی‌دهیم اولویت بندی حوزه های علمی است در برنامه ششم توسعه این کار انجام شده و بند‌های بسیار خوبی برای هوا – فضا در نظر گرفته شده است در سال اول اجرای برنامه بطور نسبی فعالیت‌ها نسبت به سال قبل بسیار بهتر بوده امیدواریم که این برنامه به خوبی پیگیری شود.
این بودجه‌ای که می‌گویید پیشرفت کرده چقدر است؟
در بخش فضایی حدود ۶۰۰ میلیارد تومان و در بخش هوایی به نسبت کمتر و حدود ۱۷۰ میلیارد تومان است البته عدد بسیار کوچکی است، اما نقطه شروع خوبی است و امسال بر اساس سند جامع هوا – فضایی این بخش در نظر گرفته شده و به عنوان اولویت قرار گرفته برای اولین بار می‌توانم بگویم حداقل ۵۰ درصد رشد بودجه‌ای نسبت به سال قبل داشته‌ایم و اگر همین سیر ادامه پیدا کند به قابلیت خوبی می‌توانیم دست پیدا کنیم.
افت بودجه هوافضا طی سالهای ۸۴ تا ۹۲
از سال ۸۴ تا ۹۲ خبر‌های بسیار خوبی در حوزه هوا- فضا می‌شنیدیم، اما از ۹۲ تا به امروز تمام خبر‌ها مسکوت ماند و خبر خوشی نشنیدیم علت این موضوع چیست؟
اگر منحنی بودجه را بررسی کنید بسیار جالب است در آن منحنی نشان داده می‌شود که از سال ۸۴ تا ۹۰ بودجه در سقف بالایی قرار گرفته و سپس به صورت یکباره این بودجه افت می‌کند و به یک، پنجم می‌رسد و کسانی که بودجه را تدوین می‌کنند باید بیایند و علت این موضوع را مشخص کنند که چرا بودجه کم تخصیص داده شده است؟
برخی شنیده‌ها حاکی از این است که عده‌ای دوست ندارند که در حوزه هوا فضا پیشرفت کنیم می‌توان آن را به دلیلبرجام و مذاکرات هسته‌ای دانست و آنها می‌گویند کشورهای خارجی تمایلی ندارند که ایران در حوزه هوا فضا پیشرفت کند و می‌خواهند موضوع فضایی در ایران سایه بماند آیا شما با این صحبت‌ها موافق هستید؟
این ها قضاوت‌های دقیقی نیستند؛ برجام در سال ۹۴ انجام گرفت و من می‌گویم بودجه از سال ۹۰ افت پیدا کرده پس ربطی به برجام ندارد و این نکته‌ای که افراد مختلف می‌گویند دقیق نیست؛ نکته‌ای که وجود دارد این است که در کشور ما خاصیت فرهنگی منفی وجود دارد و همیشه جنس خارجی را به داخلی ترجیح می‌دهند ما با تلاش خود خواسته‌ایم جنس داخلی را به حدی برسانیم که موفق شود، اما وقتی می‌گویند بهتر از آن وجود دارد موضوع را رها می‌کنیم و این به سبب همان ضعف فرهنگی ما است.
مقام معظم رهبری به سبب همین حمایت نکردن از کالا‌های ایرانی است که امسال را سال حمایت از تولید داخلی نامگذاری کرده‌اند دانشمندان ما توان ساخت دارند و آنها نمی‌توانند مشکلات فرهنگی را برطرف کنند و برخی موضوعات به دیدگاه عمومی بستگی دارد.
حوزه هوا فضا به دانش بسیار زیادی احتیاج دارد شاید مردم عادی چندان قدرت انتخاب بالایی در برابر محصول ایرانی و یا خارجی نداشته باشند پس مردم عادی در حوزه فرهنگی این بخش چگونه مؤثر خواهند بود؟
همین مردم عادی هستند که در پست‌های اجرایی قرار می‌گیرند و همین دیدگاه هم در پست‌های اجرایی وارد می‌شود ودیدگاه کلی در کشور این است که بگوییم محصول خارجی بهتر از داخلی است.
شما هم به عنوان یک فرد عادی که در پست اجرایی قرار گرفته‌اید دیدگاه عمومی دارید که می‌گوید باید جنس ایرانی خریداری شود و باید از تولید هواپیمای ۱۵۰ نفره حمایت کنیم؛ چرا پس نظر شما با دیگر دولت‌مردان تفاوت دارد؟
شخصاً به کمک یک سری هدف‌های مداوم در این برنامه قرار گرفتم و تداوم عملکرد سبب ارائه محصولی خواهد شد که اگر بهتر از نمونه خارجی نباشد بطور حتم در حد و اندازه آن خواهد بود البته در برخی از زمینه‌ها زمان برنامه ریزی برای فکر کردن کمتر است، اما در برخی حوزه‌ها مانند هوا و فضا ۵۰ سال باید بطور مداوم کار کنیم.
اگر رفتار مناسبی با فناوری و تولید داخلی داشته باشیم رشد خواهیم کرد
زمانی هواپیمای ۱۴۰ ای را ساختیم که هنگامی که از روی باند فرودگاه بلند شد سقوط کرد و متأسفانه جان ۴۰ تن از هموطنانمان هم گرفته شد آیا هواپیمای جدیدی هم که می‌خواهد ساخته شود به همان صورت است؟
همین حادثه‌ای که برای هواپیمای ۱۴۰ اتفاق افتاد عیناً برای ATR هم افتاد منتهی هواپیمای ۱۴۰ متوقف می‌شود، اما ATR پرواز خود را ادامه میدهد، چون این خارجی است و دیگری ایرانی تفاوت قائل می‌شویم می‌خواهم بگویم در بخش‌های حمایت از تولید داخلکه یکی از بحث‌های شعار امسال است سخت‌گیری بیش از اندازه‌ای داریم و اگر همان رفتاری که دنیا با محصولات پیشرفته خود دارد ما هم داشته باشیم سرعت رشدمان بسیار بالا می‌رود سخت‌گیری ما سبب می‌شود طیف جوان و علمی این کشور متوقف شوند و همین حمایت نکردن است که باعث می‌شود جوانان تربیت شده ایرانی به کشورهای دیگر بروند و از توانشان برای کمک به ساخت هواپیما در دیگر کشور‌ها کمک بگیرند؛ می‌خواهم بگویم باید عنایت بیشتری داشته باشیم تا اطلاعات لازم درباره یک موضوع نداریم نمی‌توانیم وارد شویم؛ درباره محصولات عادی شاید بتوان خیلی سریع وارد موضوع شد، اما درباره موضوعات حساس خیر، باید کمی صبر کنیم.
یعنی آیا می‌توانیم روزی به مرحله‌ای برسیم که خود موفق به طراحی هواپیما شویم و دیگر به بوئینگ و ایرباساحتیاجی نداشته باشیم؟
باید تصمیم بگیریم که این کار را انجام دهیم؛ تصمیم‌گیری دو بخش دارد و سیاست‌گذری یک بخش آن است در سند جامع توسعه فناوری هوا – فضا و در برنامه جامع ششم توسعه ساخت هواپیمای ۱۵۰ نفره پیش بینی شده است البته ما می‌توانستیم این موضوعات را در برنامه سوم و چهارم هم پیش بینی کنیم که متأسفانه ۱۵ سال دیرتر وارد عمل شده‌ایم و حالا که سند تدوین شده باید بودجه مخصوص تدوین شود البته درباره مثالی که زدید باید بگویم بوئینگ و ایرباس هواپیماهای بالای ۲۰۰ نفر را می‌سازند و طیفی که ما در حال برنامه‌ریزی بر روی آن هستیم طیف خاص و ۱۵۰ نفره است و رقیبان ما در این حوزه بوئینگ و ایرباس نیستند بلکه شرکت‌های هواپیماسازی برزیل، کانادا، ژاپن و روسیه است.
نمی‌توانیم در حوزه بالاتر۱۵۰ نفره و در حد بوئینگ و ایرباس وارد شویم؟
حدود ۷۰ درصد از هواپیماهایی که در دنیا ساخته می‌شوند در طیف هواپیماهای ۱۵۰ نفره هستند و ما باید هم دید داخل را داشته باشیم و هم خارج در حال حاضر برای خرید هواپیماهایی با ظرفیت بالا تمام جهان از ایرباس و بوئینگ خریداری می‌کنند، زیرا آنها آزمایشات مخصوص را از سر گذرانده‌اند و قابلیت خود را هم نشان داده‌اند و به تعداد کلی تولید می‌شوند، اما در قسمت ۱۵۰ نفره جای رشد بسیار زیاد است و می‌توان برای بازار داخل و خارج محصولات را طراحی کرد.
چرا در مورد هواپیمای ۵۲ نفره چندان صحبتی نشده است و این موضوع هم برد رسانه‌ای و خبری نداشته است؟
هواپیما ۳ رکن اصلی دارد که اگر در آن ۳ رکن پیشرفت کنیم می‌توانیم هواپیمایی بروز بسازیم یکی موتور هواپیما، اویونیک و دیگری سازه هواپیما است؛ هواپیمای ۵۲ نفره سازه کاملاً به روزی دارد و یک پروژه ارتقاء برای بروز سازی موتور و اویونیک آن هم در نظر گرفته شده است بنابراین اگر این موضوع را جزء محصولات رسمی کشور بدانند با مبلغ محدودی می‌توان آن را معادل هواپیماهای روز دنیا در نظر گرفت ودر حالیکه یکی از قابلیت‌های خوب پس از انقلاب ساخت هواپیمای۵۲ است، اما درباره آن چندان صحبت نمی‌شود درست است که این هواپیم اسطح کمی دراد اما با توجه به توانمندی‌ای که در کشور موجود است توان گسترش این هواپیما را داریم.
شما به عنوان یک مسئول وقتی می‌خواهید یک جوان نخبه را سر کار ببرید آیا پارتی بازی می‌کنید ویا نخبه را فقط بخاطر علمی که دارد سر کار می‌برید؟
در حوزه‌های دیگر علمی جز هوافضا می‌توان از دانشجویانی که در رشته‌های مختلف درس خوانده‌اند استفاده کرد، اما هوا فضا نیاز به متخصص دارد و به دلیل آنکه به شدت علمی است و هر کسی که می‌خواهد در این حوزه وارد شود حتماً باید دانشمند و آگاه به موضوعات باشد
صد درصد افراد مشغول به کار در حوزه هوافضا جوانان متخصص هستند
چند درصد از افرادی که در بخش هوا –فضا فعالیت می‌کنند متخصص هستند؟
می‌توانم بگویم در بخش هوایی و فضایی ۱۰۰ درصد افراد مشغول به کار که متوسط سن آنها بین ۲۸ تا ۳۰ سال است همگی متخصص هستند.
۱۰۰ درصد این‌ها ایرانی هستند؟
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که در برخی موارد شاید مهارت کافی را نداشته باشیم و در این زمان باید از نیرو‌های متخصص خارجی جهت آموزش دادن و طراحی استفاده کنیم وقتی نیرو‌های خارجی وارد می‌شوند با متخصصین ایرانی فعالیتی تعاملی انجام می‌دهند ؛ در حال حاضر شرکت‌های خصوصی زیر مجموعه ستاد ، شرکای خارجی از کشورهای اروپایی دارند.
برای بکارگیری نیرو‌های تخصصی در صنعت هوا – فضا از دانشجویان و ظرفیت‌هایی که از دانشگاه‌های خارجی به کشور بازگشته‌اند بهره برده‌اید؟
وقتی وارد حوزه جدیدی می‌شویم پشتوانه‌ای از ایرانیانی که در خارج از کشور کار کرده‌اند وجود دارد و اگر به موفقیت‌های خود نگاه کنیم می‌بینیم که عمده آنها نیرو‌های آموزش دیده‌ای بوده‌اند که از کشورهای خارجی وارد ایران شده‌اند؛ ما برای پیشرفت در حوزه هوایی و فضایی باید یک فرمول بسیار ساده را دنبال کنیم و آن هم این است که باید توانمندی ایرانیان داخل کشور را با ایرانیان خارج از کشور ترکیب کنیم، زیرا برخی تخصص‌ها در افرادی است که بیرون از ایران درس خوانده‌اند.
ماهواره شریف ست امسال پرتاب می‌شود
مقام معظم رهبری بر روی حوزه هوا – فضا تأکید بسیاری داشته‌اند و ماهواره شریف ست هم از جمله ماهواره‌های مهمی است که باید به فضا پرتاب شود. شما بطور دقیق می‌توانید بگویید چه زمانی این ماهواره بالاخره به فضا پرتاب خواهد شد؛ آیا در دستور کار است و یا فراموش شده است ؟
گروهی که شریف ست را طراحی کرده‌اند در حال طراحی ماهواره دیگری هستند اصولاً روند طراحی و ساخت ماهواره در ایران هیچگاه کند نشده است ماهواره شریف ست امسال می‌تواند پرتاب شود زمان دقیق پرتاب آن دست من نیست ترتیب پرتاب ماهواره روش مخصوص به خود را دارد ماهواره‌ای که ساخته می‌شود به قسمت ماهواره‌بر تحویل داده می‌شود و زمانی لازم است تا ماهواره‌بر یکپارچه شود و سپس ماهواره باید به ایستگاه پرتاب بیاید و مجوز‌های لازم برای پرتاب را اخذ کند که این مجوز را شورای امنیت ملی صادر می‌کند و این شورا است که اجازه میدهد ماهواره‌ای پرتاب شود یا خیر می‌توانم بگویم که ماهواره شریف ست می‌تواند پرتاب شود، زیرا همه موارد آن آماده است و هنگامی که مجوز شورای عالی امنیت ملی صادر شود ماهواره پرتاب خواهد شد؛ ما از شورای عالی امنیت ملی نمی‌توانیم پیگیری کنیم که ماهواره دقیقاً چه زمانی پرتاب می‌شود، زیرا این شورا بر مبنای شرایط داخلی و خارجی است که تصمیم نهایی را صادر می‌کند بنابراین می‌خواهم بگویم که این موضوعی نیست که ما بتوانیم تصمیم بگیریم و قضاوت کنیم مراحل پرتاب ماهواره بسیار پیچیده است.
امسال چند ماهواره پرتاب می‌شوند؟
هر سال قابلیت پرتاب ماهواره‌ها وجود دارد و در سال ۹۶ سیمرغ پرتاب شد و امسال هم انشاالله اگر مجوز‌های شریف ست داده شود پرتاب انجام خواهد شد.
برای توسعه شرکت‌های دانش بنیان که محور اصلی اقتصاد هستند چه کار‌هایی انجام دادید و زمینه‌هایی که برای صادرات این شرکت‌ها فراهم شده به چه صورت است و امروزه فعالیت این شرکت‌ها به چه صورتی انجام می‌گیرد؟
شرکت‌های دانش بنیان در حوزه هوایی رشد خوبی داشته‌اند سال ۹۳ که ستاد هوایی تشکیل شد تعداد شرکت‌های دانش بنیان حدود ۲۰ عدد بود، اما در حال حاضر حدود ۱۸۰ شرکت دانش بنیان در حوزه هوایی فعال هستند و این نشان از روند توسعه خوب آنها دارد، برای آنکه شرکت‌ها بتوانند نیاز داخل و خارج را تأمین کنند باید حجم کسب و کار شرکت‌ها بالا رود و برای انجام این کار در حال تبدیل کردن شرکت‌های دانش بنیان به مجموعه‌ای شبیه به اجزای تأمین کننده خودرو هستیم اگر دقت کرده باشید اجزای تأمین کننده خودرو جهش ۶۰۰ درصد داشته‌اند و این مجموعه تمام سازندگان را مدیریت می‌کند که انشاالله در سال ۹۷ مجموعه‌ای شبیه به مرکز نوآوری پهباد برای ساخت تجهیزات هوایی تأسیس می‌شود تا شرکت‌های دانش بنیان در آنجا تبدیل به مجموعه‌ای می‌شوند که ساخت تجهیزات هوایی، استاندارد کردن آنها و تأمین نیاز‌های داخلی را تسهیل می‌کنند و اواخر امسال افتتاح می‌شود و همچنین مرکزی برای ساخت قطعات هواپیما نیمه اول امسال راه‌اندازی خواهد شد.
در ستاد هوایی و هوانوردی معاونت درباره ثبت اختراع و پتنت‌های دانش آموزی بسیار صحبت شده است و قرار است به دانشجویان تسهیلاتی داده شود و البته همین اختراعات و ایده‌های دانشجویی هستند که سبب ساخت هواپیما می‌شوند، حمایت‌هایی که از دانشجویان کرده‌اید و جشنواره‌هایی که از دانش آموزی شروع می‌شود و تا دانشجویی ادامه پیدا می‌کنند به چه صورت است؟
خوشبختانه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری روند منظمی را دنبال می‌کند برای مثال در بخش هوایی با همکاریوزارت آموزش و پرورش تعدادی دانش‌سرا را تأسیس کرده‌ایم که دانش آموزان در آنجا با مباحث طراحی و ساخت هواپیماهای مدرن آشنا می‌شوند و در بخش دانشجویی و دانش آموزی طراحی و ساخت پهبادها را دنبال می‌کنیم و هر ساله پهبادهایی با کیفیتی بسیار خوب وارد جشنواره‌ها می‌شوند و مرکز نوآوری پهبادها به دنبال تجاری‌سازی کردن پهبادهای با کیفیت دانشجویان برتر این جشنواره‌ها است؛ همچنین نمایشگاه‌های مختلف هوایی و هوا – فضایی را هم در دستور کار قرار داده‌ایم که معمولاً یکی در پاییز سالهای زوج در تهران و دیگری پاییز سالهای فرد در جزیره کیش برگزار می‌شود همچنین شرکت‌های دانش بنیانی که محصولات قابل توجهی دارند برای شرکت در نمایشگاه‌های خارجی توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تأمین مالی می‌شوند همچنین در بخش‌های طراحی و ساخت هواپیما و هوانوردی عمومی مسابقاتی را برگزار کرده‌ایم بطور کل می‌توان گفت که فعالیت‌های مناسبی را از حوزه دانش آموزی آغاز کرده‌ایم و در بخش ماهواره ۲ مسابقه در سطح دانش آموزی و دانشجویی برگزار می‌شود که یک مسابقه آن در سطح ماهواره‌های کن‌ست و دیگری ماهواره‌های مکعبی در بخش دانشجویی است.
دانشجوها در شرکت‌های دانش بنیان مستقر می‌شوند و شرکت‌های خود را تأسیس می‌کنند، اما شرکت‌های دانش بنیان مشکلات عدیده بسیار زیادی دارند برای سرکشی به شرکت‌های دانش بنیان و همچنین توجه به مشکلات‌شان چه اقداماتی انجام می‌دهید؟
هنگامی که شرکت‌های دانش بنیان درست می‌شوند یکسری مشکلات ذاتی دارند که آنها را باید به مرور برطرف کنیم به عنوان مثال یکی از مهمترین مشکلات شرکت‌های دانش بنیان دریافت تأییدیه برای تجهیزات ساخته شده است و معاونت برای شرکت‌های دانش بنیان شبکه آزمایشگاهی را تأسیس کرده تا آنها در آنجا تأییدیه خود را دریافت می‌کنند.
یکی دیگری از این حمایت‌ها تحریک بازار است، برای انجام این امر دو کار صورت می‌گیرد، و یکی از آنها این است که قطعات را روی مجموعه تعمیر ونگه داری قرار می‌دهیم و سپس برای ساخت محصول وارد عمل می‌شویم تا شرکت‌ها تولید مستمر داشته باشند. اما شرکت‌های دانش بنیان بیش از هر چیزی مشکل مالی دارند. برای کمک به شرکت‌ها به نظم مشخصی رسیده ایم، در حال حاضر معاونت پول بلاعوضی رابه شرکت‌ها میدهد و هنگامی که ایده آنها عملیاتی شد و محصول مورد نظر خود را ساختند بودجه محدود وکم بهره‌ای را از صندوق نوآوری و شکوفایی دریافت می‌کنند.
به طور کل می‌خواهم بگویم برای رفع مشکل شرکت‌های دانش بنیان جلسه‌های متعددی برگزار شده است، البته هنوز بصورت عالی برای کمک به شرکت‌ها نتواسته ایم وارد عمل شویم ،مشکلات شرکت‌های دانش بنیان دو گروه است، یکی مشکلاتی که همه شرکت‌ها با آن مواجه هستند که این موضوع تابع وضعیت عمومی کسب وکاردر کشور است ودسته دوم مشکلات آن‌هایی هستند که به صورت تخصصی باید آنها را برطرف کرد و این دسته از مشکلات در اولویت‌ها قرار می‌کیرد وبخشی از آنها حل می‌شوند.
اما برنامه‌های متعددی برای دسته بندی نظرات و برطرف کردن مشکلات شرکت‌ها در دستورکار است. به عنوان مثال بیست وهشتم خرداد ماه جلسه‌ای را با ۲۵ شرکت دانش بنیان به اتفاق سازمان فضایی برگزار کردیم و در آن جلسه شرکت‌های دانش بنیان مشکلات خود را بیان کردند. البته هدف از برگزاری این جلسه معرفی کسب وکار‌های نوین در بخش‌های هوایی و فضایی بود و در جلسات آتی میخواهیم به این نتیجه برسیم که طرح‌ها چگونه میتوانند عملیاتی شوند.
سورنا ستاری به عنوان معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، تجربه کار در حوزه هوایی را داشتنه و در خانواده‌ای تربیت شده که با حوزه هوایی و هواپیما سازی آشنا است، چقدر او برای حل مشکلات این حوزه و شرکت‌های دانش‌بنیان تلاش کرده است و در جلساتی که داشتید برای جوانان و نخبگان این حوزه چه تصمیماتی گرفته اید؟
با توجه به سبقه هوایی که آقای ستاری دارند حمایت‌های خوبی را از حوزه هوانوردی داشته است، در معاونت ستاد‌های متعددی وجود دارد که برخی از آنها قابلیت رشد بیشتری دارند و به این بخش‌ها توجه بیشتری می‌شوند که ستاد هوایی از جمله این نهادها است و بسیاری از پیشرفت‌های حوزه هوایی در چند سال اخیر رقم خورده و این حمایت‌ها به دلیل پشتیبانی‌های معاون علمی فناوری ریاست جمهوری بوده است . به عنوان مثال ساخت هواپیماهای ۸ نفره ، پهبادها و افتتاح مرکز ملی نوآوری پهبادها در همین دوره رخداده است. کاری که ما انجام می‌دهیم توسعه بازار و محصولات است، و تمام تلاشمان تاسیس مجموعه‌ای به صورت شبکه‌ای بزرگ در راستای تشکیل علامت تجاری برای بیشتر شناخته شدن شرکت‌ها درداخل وخارج به وجود بیاوریم.
به طور مکرر در صحبت‌های خود به کمبود بودجه در این نهاد اشاره کرده اید، و از حمایت‌های معاون علمی و فناوری صحبت کردید آیا در جلسات خود با آقای ستاری نگفته اید که او در جلسات هیئت دولت از کمبود بودجه هوافضا صحبت کند؟
اینکه در هیئت دولت این حرف را می‌زنند یا نه خبر ندارم، اما می‌دانم که برای اینکه بودجه را افزایش دهیم قطعا همکاری‌هایی داشته اند.
کدام یک از دولت‌ها در حوزه هوافضا موفق‌تر عمل کردند؟
دولت‌هایی که بلافاصله پس از جنگ بوجود آمده بودنند به دلیل آنکه با مشکلات آشنایی داشتند حمایت های خوبی از حوزه های هوایی و فضایی داشتند ، اما وقتی به دورانی رسیدیم که در‌های کشور به روی خارجی ها باز شد میزان حمایت‌ها کاسته شد البته حوزه هوافضا همیشه وجود داشته است و در برخی از دولت‌ها پول زیاد بود و بودجه تحقیقات زیاد شد و در دوره‌ای این بودجه کمتر شد البته موضوع مورد مهم این است تحقیق و تولید محصولات نباید کم شود باید به علم و فناوری توجه ویژه داشته باشیم.
برای ساخت هواپیما باید با سازمان‌های دیگر کار کنیم و این همکاری‌ها تا چه اندازه بوده است و با چه نهاد‌هایی کار کرده‌اید؟
مجموعه‌های بسیار زیادی در سطح بین المللی وملی باید کار کنند تا هواپیما ساخته شود در داخل ساخت قطعات برعهدهوزارت صنعت و معدن تجارت است ؛ متولی هواپیماها وزارت راه و شهرسازی است و وزارت دفاع بازیگر این عرصه است ؛ نقش وزارت دارایی و برنامه بودجه برای بودجه گذاری بسیار پر رنگ است و همچنین و مجلس باید برنامه ۵ ساله را برای این حوزه تدوین کند یعنی همه نهادها فعال هستند و در چرخه هواپیما کار می‌کنند تا یک هواپیما ساخته شود.
درخصوص دو دهه اول انقلاب در آن کتاب خاطرات خود را نوشته ام که آماده به چاپ است و منتشر خواهد شد.
