این منطقه با دو درگیری مرتبط با هم مواجه است. یکی بین قدرت‌های بزرگ که عمدتا آمریکا و روسیه هستند و دوم بین قدرت‌های منطقه‌ای. همکاری روسیه و ایران در مورد بحران سوریه معادلات بحران سوریه را تغییر داده است.
به گزارش جماران؛ کنفرانس دو روزه "ترتیبات امنیتی خاورمیانه" به دعوت امین جمیل، رییس‌جمهور پیشین لبنان و رئیس اندیشکده بیت المستقبل با حضور حدود 200 تن از صاحب نظران سیاسی ـ امنیتی جهان به منظور بررسی ترتیبات جدید امنیتی در خاورمیانه برگزار شد.
سید حسین موسویان از دیپلمات‌های پیشین کشورمان در حوزه سیاست خارجی و مذاکرات هسته‌ای که از سخنرانان این کنفرانس بود، اظهار کرد: بخش عمده آسیای غربی در بحران هرج و مرج و ناامنی به سر می‌برد. جنگ‌های جاری در سوریه، یمن، عراق و افغانستان کشته‌های زیادی به جای گذاشته است. هنوز راه حل سیاسی برای اکثر بحران‌ها یافت نشده ضمن اینکه راه نظامی برای هیچ‌یک هم متصور نیست. گروه‌های تروریستی همچنان فعال هستند و تبدیل به بزرگ‌ترین تهدید امنیت منطقه و جهان شده‌اند. بی‌ثباتی در خاورمیانه صلح و امنیت جهانی را به خطر انداخته است.
وی ادامه داد: این منطقه با دو درگیری مرتبط با هم مواجه است. یکی بین قدرت‌های بزرگ که عمدتا آمریکا و روسیه هستند و دوم بین قدرت‌های منطقه‌ای. همکاری روسیه و ایران در مورد بحران سوریه معادلات بحران سوریه را تغییر داده است. اختلافات بین قدرت‌های منطقه به سطح کم سابقه‌ای رسیده که نمونه آن در شعارها، اقدامات و اتحاد اسرائیل و عربستان و امارات علیه ایران مشهود است.
این دیپلمات پیشین کشورمان ریشه بی‌ثباتی‌ها و بحران‌های جاری را مرتبط به چند دهه قبل و دارای سه عامل اصلی دانست و گفت: حمایت بی چون و چرای آمریکا و سایر قدرت‌های جهانی از دیکتاتورهای فاسد در منطقه، جهان عرب و جهان اسلام، چک سفید امضای واشنگتن به اسرائیل برای اشغال و ظلم و تصرف خاک کشورهای عربی و جنگ‌هایی که در منطقه روی داد.
موسویان ادامه داد: اولین اشتباه آمریکا و سایر قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای، حمایت از تجاوز صدام به خاک ایران و استفاده از سلاح شیمیایی بود که ده‌ها هزار ایرانی را شهید و مجروح کرد. نتیجه این حمایت، تجاوز صدام به خاک کویت بود. دومین اشتباه آمریکا و متحدانش، حمله نظامی به عراق و افغانستان بعد از حادثه یازده سپتامبر 2011 بود که موج بی‌ثباتی و تروریسم در منطقه به راه انداخت تا جایی که بعد از 17 سال اشغال افغانستان توسط آمریکا، امروز بخش عمده‌ای از خاک افغانستان در اختیار طالبان است. سومین اشتباه بزرگ، تجاوز نظامی ناتو و متحدان عربش به لیبی بود که این کشور را به یک کشور شکست خورده در جهان عرب و جهان اسلام تبدیل کرد.
وی درباره چهارمین اشتباه آمریکا اظهار کرد: همان‌طور که نخست‌وزیر سابق قطر اذعان داشت، حمایت آمریکا و متحدانش از تروریست‌های مهاجم به خاک سوریه بود، موضوعی که جو بایدن معاون سابق رئیس‌جمهور آمریکا هم آن را تایید کرد. طبق گزارش دیوید ایگنیشس نویسنده واشینگتن پست، عملیات سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا با همکاری متحدان منطقه‌ای‌اش موجب کشته شدن یکصد هزار سرباز ارتش سوریه شده است.
این دیپلمات خاطر نشان کرد: جنگ سوریه یک پدیده جدید در تاریخ معاصر خاورمیانه است. زیرا این منطقه قبلا سه شیوه تغییر رژیم را به خود دیده بود: انقلابات مردمی مثل انقلاب اسلامی در ایران یا انقلاب مصر، کودتاهای نظامی مثل کودتای آمریکا و انگلیس علیه مصدق و تجاوز نظامی همچون تجاوز آمریکا به عراق و افغانستان و لیبی. اما طرح "تغییر رژیم" در سوریه از طریق سازماندهی حدود صد هزار تروریست از ده‌ها کشور مختلف و اعزام آنها به سوریه صورت گرفت که این شیوه تغییر رژیم، پدیده‌ای جدید در تاریخ معاصر خاورمیانه محسوب می‌شود.
موسویان پنجمین اشتباه فاجعه بار در منطقه را حمله نظامی عربستان و امارات و آمریکا به یمن عنوان کرد و افزود: طبق ارزیابی سازمان ملل، این مساله بدترین فاجعه انسانی را خلق کرده است. در این منطقه مصیبت زده، در کنار سایر قدرت‌های منطقه‌ای، ایران و ترکیه دو کشوری هستند که می‌توانند نقش کلیدی در مدیریت بحران‌ها ایفا کنند. روابط دو کشور بعد از بحران سوریه دچار مشکلاتی شد چون سوریه به دنبال تغییر رژیم در دمشق از طریق حمایت از گروهای تروریستی بود و ایران از دولت مرکزی حمایت می‌کرد. منتهی ترکیه اخیرا از یک متحد بلاشرط آمریکا و ناتو فاصله گرفته و مستقل‌تر عمل می‌کند که نمونه آن را در همکاری سه جانبه روسیه ـ ترکیه ـ ایران معروف به "پروسه آستانه"، در مدیریت بحران سوریه مشاهده می‌کنیم.
وی گفت: علت موفقیت پروسه آستانه، مبارزه جدی با تروریسم و علت عدم موفقیت پروسه ژنو به رهبری آمریکا، شعار مبارزه با تروریسم و حمایت عملی از تروریسم بوده است. ترکیه بعد از ورود به پروسه آستانه، اقدامات عملی خوبی علیه گروه‌های تروریستی انجام داده است.
موسویان در مورد روابط ایران و ترکیه اظهار کرد که دو کشور در چهارصد سال گذشته جنگی با هم نداشته و در صلح و دوستی زیسته‌اند. واقعیت این است که بدون همکاری قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی، ما شاهد صلح و ثبات در منطقه نخواهیم بود.
این کارشناس مسایل بین‌الملل در ادامه یک بخش از اختلافات عمده منطقه را بین کشورهای عربی و غیر عربی دانست و افزود: ایران و ترکیه دو قدرت منطقه‌ای غیر عربی هستند که دارای مشکلاتی در روابط با کشورهای عربی هستند. ترکیه با درهم کوبیدن اخوان‌المسلمین توسط مصر و عربستان و امارات مخالف است و ایران هم با تهدید صدور ایدئولوژی وهابیت مواجه است زیرا که این تفکر، شیعه را کافر دانسته و گروه‌های تروریستی هم پیرو این مکتب هستند. این تقابل تا حدی پیش رفته که محمدبن سلمان ولیعهد سعودی ایران و ترکیه و اخوان المسلمین را علنا مثلث شرارت خوانده است. ایران و ترکیه دو قدرتی هستند که می‌توانند موازنه بالانسی بین قدرت‌های جهانی در منطقه برقرار کنند.
وی ادامه داد: بخش دیگر اختلافات منطقه اختلافات عربی ـ عربی است مثل خصومت عربستان و امارات با قطر و برخی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با عراق. در نهایت دو مشکل اساسی امروز خاورمیانه، "خلاء سیستم همکاری جمعی" و "مداخله قدرت‌های خارجی " است. صلح پایدار نیازمند نهادینه کردن همکاری مشترک پنج قدرت منطقه مصر، ترکیه، عربستان، عراق، ایران و پنج قدرت جهانی عضو شورای امنیت سازمان ملل است. از این رو ابتکارات جدید برای همکاری، صلح و ثبات پایدار در منطقه لازم است. اول اینکه سازمان همکاری‌های اقتصادی سازمان اکو به سازمان همکاری‌های جامع سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و نظامی تبدیل شود. سازمان اکو که توسط ترکیه، ایران و پاکستان بنیانگذاری شد امروز با پیوستن کشورهای آسیای مرکزی و قفقار دارای ده عضو با جمعیتی حدود 470 میلیون نفر است که تبدیل آن به سازمانی مشابه اتحادیه اروپا موجب ایجاد یک بلوک قدرتمند تامین کننده امنیت خواهد بود.
موسویان تشکیل سیستم همکاری و امنیت جمعی خلیج فارس بین عراق، ایران، عربستان و سایر کشورهای عربی عضو شورای همکاری را از ابتکارات دیگر برای ایجاد صلح و امنیت در منطقه دانست و اظهار کرد: خصومت در خلیج فارس اعم از خصومت عربی ـ عربی همچون عربستان و قطر یا خصومت عربی ـ ایرانی را می‌توان از این طرق مهار کرده و به همکاری تبدیل کرد. این سیستم باید شامل همکاری‌های جامع سیاسی، اقتصادی، امنیتی، نظامی و فرهنگی باشد. کشورهای حاشیه خلیج فارس دو گزینه بیشتر ندارند. گزینه اول ادامه روند خصومت‌های فعلی که موجب گسترش بیشتر بی‌تباتی و ناامنی و فرقه‌گرایی شده و می‌تواند به درگیری نظامی هم ختم شود که ممکن است ابعاد فرامنطقه‌ای نیز داشته باشد. گزینه دوم همکاری برای ایجاد چنین سیستمی است که تامین کننده صلح و ثبات پایدار خواهد بود. برای تحقق این گزینه اولین قدم نشست وزرای خارجه هشت کشور حاشیه خلیج فارس خواهد بود و سوم اینکه مجمع گفت‌وگوهای کشورهای عرب و غیرعرب منطقه تشکیل شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: کشوری مثل مصر باید در همکاری‌های منطقه‌ای نقش داشته باشد. برای مهار فرقه‌گرایی، گفت‌وگوی دینی بین علمای اهل سنت الازهر مصر و مفتی‌های عربستان و سایر کشورهای اسلامی با علمای شیعه قم و نجف ضروری است.
وی تاکید کرد: صلح واقعی باید بر اساس اصول احترام به حاکمیت، عدم استفاده از زور، احترام به مرزهای موجود، حفظ تمامیت ارضی، حل مسالمت‌آمیز اختلافات و عدم مداخله در امور داخلی کشورها باشد. این پروسه با یک روند تدریجی با دیدار و گفت‌وگوی دیپلمات‌ها و تکنوکرات‌ها و هنرمندان و اساتید باید آغاز شود تا به سیستمی مشابه سازمان امنیت و همکاری اروپا برسد.
