منطقه خود مختار کردستان عراق دارای 45 میلیارد بشکه ذخایر نفتی است. این مقدار حدود یک‌سوم از کل ذخایر نفتی عراق است و می‌تواند کردستان عراق را بعد از جدایی به کشوری با ذخایر نفتی بیشتر از اغلب اعضای اوپک تبدیل کند.
به گزارش جماران؛ با وجود همه مخالفت‌های جامعه جهانی، روز گذشته کردستان عراق همه‌پرسی برای استقلال از دولت مرکزی این کشور را برگزار کرد. این همه‌پرسی که به احتمال بسیار زیاد با نتیجه «آری» به پایان خواهد رسید، آبستن وقایع مهمی برای بازار نفت است و می‌تواند قیمت‌ها را در بازارهای جهانی افزایش دهد.
در توضیح این مساله در وهله اول باید به تولید نفت کردستان عراق اشاره کرد. این منطقه در حال حاضر روزانه بیش از 500 هزار بشکه نفت از طریق ترکیه صادر می‌کند و اولین واکنش رئیس‌جمهوری ترکیه به همه‌پرسی، تهدید به قطع مسیر صادرات نفت کردستان عراق است. اما در بلندمدت، به اعتقاد تحلیلگران جدایی کردستان از عراق به معنای آغاز دور جدیدی از منازعات و وقوع درگیری در منطقه خاورمیانه به‌عنوان قطب تولید نفت جهان است. از این روجدایی کردها از عراق به معنای افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک برای نفت است و می‌تواند بازار را در مسیر صعودی قرار دهد. با این حال بسیاری از تحلیلگران بازار نفت بر این باورند که این همه‌پرسی نمی‌تواند در کوتاه‌مدت بر تولید و صادرات نفت منطقه اثرگذار باشد. چراکه به دلیل اخطارهای گسترده بین‌المللی به خصوص از سوی ترکیه، با وجود مثبت بودن نتیجه رفراندوم، کردستان نمی‌تواند در کوتاه‌مدت به جدایی از دولت عراق اقدام کند و تنها ممکن است از آن به‌عنوان اهرمی برای کسب امتیازات بیشتر در مذاکرات با دولت مرکزی استفاده کند.
نفت؛ اساس قدرت کردستان
منطقه خود مختار کردستان عراق دارای 45 میلیارد بشکه ذخایر نفتی است. این مقدار حدود یک‌سوم از کل ذخایر نفتی عراق است و می‌تواند کردستان عراق را بعد از جدایی به کشوری با ذخایر نفتی بیشتر از اغلب اعضای اوپک تبدیل کند. این منطقه در سال 2016 به‌طور متوسط روزانه 6/ 544 هزار بشکه نفت تولید کرده و بر اساس برآوردهای موسسه مشاوره‌ای Rystad Energy انتظار می‌رود در سال جاری تولید کردستان عراق به 602 هزار بشکه در روز برسد. بر این اساس تولید نفت این منطقه در سال 2016 حدود 12 درصد از مجموع تولید نفت عراق بوده و با همین میزان، تولید نفت کردستان از تولید قطر و اکوادور(دو عضو کوچک اوپک) بیشتر است. کردستان برای رساندن نفت خود به بازارهای جهانی از خط لوله‌ای که از کرکوک به بندر جیحان در ترکیه می‌رود، استفاده می‌کند. بر اساس برآوردهای بلومبرگ، صادرات نفت این منطقه در سال گذشته روزانه 515 هزار بشکه در روز بوده و امسال به 6/ 583 هزار بشکه در روز رسیده است. که 81 درصد از کل صادرات عراق محسوب می‌شود. کردستان برنامه دارد که تولید نفت از میادین نفتی خود را به بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
تاثیر رفراندوم بر تولید نفت عراق
اما جدایی کردستان از عراق می‌تواند جایگاه این کشور را در اوپک نیز متزلزل کند. همه‌پرسی علاوه بر سه استان کردستان عراق در ایالت کرکوک نیز برگزار می‌شود. ایالت کرکوک نزدیک مرز منطقه خودمختار کردستان عراق واقع شده و از سال 2014 بعد از عقب راندن داعش از این منطقه از سوی کردها در اختیار آنها قرار دارد. کرکوک خود به تنهایی منطقه مهمی از لحاظ ذخایر نفتی است، به‌طوریکه عراق برای اولین بار نفت را در سال 1927 در این منطقه کشف کرد. در این منطقه که در سال‌های اخیر محل مناقشه کردستان و دولت مرکزی شده است، در حال حاضر حدود 400 هزار بشکه در روز یعنی معادل 10درصد تولید نفت عراق نفت تولید می‌شود. بغداد بعد از سال 2014 کمتر از نصف نفت تولیدی در کرکوک را در اختیار دارد. وزیر نفت عراق، جبار‌اللعیبی اخیرا گفته است که اختلافاتی با وزیر منابع طبیعی کردستان عراق درباره میادین نفتی کرکوک دارد. از این رو دولت مرکزی عراق برگزاری همه‌پرسی در کرکوک را غیرقانونی خوانده و کردستان عراق را تهدید به اقدامات تلافی‌جویانه کرده است. با در اختیار داشتن کرکوک، کردها در حال حاضر کنترل حدود نیمی از ذخایر نفتی عراق را در اختیار دارند و در صورت جدایی کردستان از عراق تولید نفت این کشور به کمتر از تولید نفت ایران خواهد رسید و جایگاه دومین تولیدکننده بزرگ اوپک را از دست خواهد داد. از این رو حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، در واکنش به برنامه دولت اقلیم کردستان روز گذشته از کشورهای خارجی خواست واردات مستقیم نفت خام از منطقه خودمختار کردستان را متوقف کرده و تجارت نفت را به دولت مرکزی این کشور محدود کنند. با این حال به اعتقاد کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی در نتیجه برگزاری همه‌پرسی هیچ‌گونه تغییر فوری در تولید نفت این کشور رخ نخواهد داد و تحولات در این منطقه در طول زمان مشخص خواهند شد.
ترکیه در مرکز تحولات کردستان
اما در حال حاضر بزرگ‌ترین خطری که در نتیجه برگزاری رفراندوم تولید نفت کردستان را تهدید می‌کند، مخالفت‌های بین‌المللی است. در حال حاضر بخش مهمی از نفت این منطقه از طریق خط لوله کرکوک-جیحان به ظرفیت 700 هزار بشکه در روز و از سوی ترکیه صادر می‌شود. خط کرکوک-جیحان، علاوه بر انتقال بیش از 500 هزار بشکه در روز نفت کردستان، روزانه 100 هزار بشکه از نفت تولیدی دولت مرکزی در ایالت کرکوک را نیز منتقل می‌کند. حدود 50 هزار بشکه از نفت کردستان نیز از طریق تانکر از مسیر جاده‌ای صادر می‌شود. اما ترکیه یکی از شدیدترین مواضع را علیه برگزاری همه‌پرسی اتخاذ کرده، چراکه این کشور نگران است که به دنبال تشکیل حکومت مستقل کردستان برای کنترل منطقه کردنشین در خاک خود با مشکل مواجه شود. از این رو این خطر وجود دارد که در نتیجه برگزاری رفراندوم، ترکیه اجازه صادرات نفت از خاک خود را به کردستان ندهد. روز گذشته نیز رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه در کنفرانس مطبوعاتی در استانبول ضمن تاکید بر مواضع شدیدا مخالف خود با همه‌پرسی، از آمادگی کشورش برای اعمال تحریم‌ها علیه کردستان عراق به‌عنوان اقدامی تنبیهی در پاسخ به این رفراندوم خبر داد و گفت: آنکارا هرگز اجازه ادامه صادرات نفت اقلیم کردستان از طریق اراضی‌اش را نمی‌دهد. با این حال فایننشال تایمز، بر این باور است که این تهدیدها در کوتاه‌مدت اجرایی نمی‌شود. چراکه این همه‌پرسی به سرعت نمی‌تواند به یک کردستان مستقل تبدیل شود. علاوه بر این کردستان اعلام کرده که پیش از اعلام استقلال مذاکرات جدی با بغداد خواهند داشت که ممکن است سال‌ها طول بکشد. همچنین باید توجه داشت که این خط لوله عواید زیادی برای ترکیه به همراه دارد و این کشور را برای رسیدن به هدف تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه یاری می‌کند. علاوه بر این حتی اگر ترکیه صادرات نفت کردستان را متوقف کند، دولت مرکزی نمی‌تواند به‌طور کامل مانع از صادرات نفت این منطقه با تانکرهای نفتی و از مسیر زمینی شود.
نقش روسیه در مناقشات عراق
در ژوئن سال جاری روسنفت چندین توافقنامه همکاری با کردستان عراق به امضا رساند. این توافقنامه‌ها برای سرمایه‌گذاری در اکتشاف، تولید و توزیع نفت کردستان عراق و همچنین ایجاد زیر‌ساخت برای صادرات و تجارت نفت این منطقه بود. روسنفت قرار است خط لوله جیحان-کرکوک را توسعه داده و ظرفیت انتقال نفت آن را از 700 هزار بشکه در روز به بیش از یک میلیون بشکه برساند. علاوه بر این روسنفت اوایل سال قراردادی برای خرید نفت با دولت کردستان عراق به امضا رساند که بر اساس آن برای دو سال نفت این منطقه را به ارزش یک میلیارد دلار پیشخرید کرد. روسنفت قصد دارد نفت کردستان را به پالایشگاه‌های خود در آلمان تحویل دهد. از سویی روسنفت درست یک هفته پیش توافقنامه‌ای با کردستان عراق به امضا رساند که بر اساس آن خط لوله‌ای با ظرفیت 30میلیارد مترمکعب در سال برای انتقال گاز کردستان به ترکیه تا سال 2020 خواهد ساخت. اما روسنفت تنها بازیگر روسی در کردستان عراق نیست. گازپروم‌نفت دیگر شرکت دولتی روسیه از سال 2012 تولید نفت در میادین نفتی کردستان عراق را آغاز کرده و در حال حاضر در بلوک گرمیان، حلبچه و شاکل در حال فعالیت است. این شرکت همچنین امتیاز تولید نفت از میدان نفتی بدرا در شرق عراق را که در دست دولت مرکزی است، در اختیار دارد. گازپروم‌نفت اوایل سال جاری اعلام کرد که قصد دارد تولید نفت در کردستان عراق را افزایش دهد. با این حال، از آنجا که روسیه یک متحد کلیدی برای عراق محسوب می‌شود و سود ناشی از همکاری با دولت مرکزی به‌طور بالقوه بسیار بیشتر از منفعت همکاری با کردستان است، ادامه همکاری روسیه با کردستان و تسهیل صادرات نفت و گاز این منطقه از سوی روس‌ها بدون قید و شرط و توافق با متحدان خود در بغداد بعید به نظر می‌رسد.
آینده شرکت‌های نفتی فعال در کردستان
بعد از سرنگونی حکومت بعثی، منطقه کردستان عراق توانست به مدد طراحی قراردادهای نفتی جذابی که از مدل قراردادهای مشارکت در تولید است، از سال 2007 بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی جهان از جمله اکسون موبیل، شورون و توتال را به خود جذب کند. با این حال ریسک حضور داعش از سویی و از سوی دیگر اختلافات اقلیم کردستان با دولت مرکزی موجب شد که سرمایه‌گذاران از این منطقه تا حدودی دور نگه داشته شوند. دولت مرکزی فعالیت هر شرکتی را که در کردستان مشغول به کار بود در خاک عراق ممنوع کرد. در حال حاضر سه شرکت کیستون پترولیوم، Genel Energy و DNO نروژ در میادین نفتی این منطقه فعالیت می‌کنند. شرکت کیستون در میدان نفتی شایکان با تولید 7/ 36 هزار بشکه در روز و شرکت DNO با همکاری Genel Energy در میدان تاوکه با تولید بیش از 110 هزار بشکه در روز مشغول فعالیت هستند.
اقلیم کردستان عراق برای پرداخت بدهی‌های خود به شرکت‌های نفتی فعال در این منطقه و همچنین اجرای قرارداد ساخت خط لوله انتقال گاز که اخیرا با روسنفت منعقد کرده‌است به شدت به درآمدهای نفتی خود نیاز دارد. دولت مستقل کردستان عراق از سال 2014 برای مبارزه با داعش هزینه‌های بسیاری را متحمل شد و از این رو در پرداخت‌های خود به شرکت‌های نفتی عقب ماند. هرگونه اختلال در صادرات نفت این منطقه می‌تواند همه دستاوردهای نفتی اخیر را از بین ببرد. با این حال این واقعیت که از زمان اعلام برگزاری رفراندوم در ماه ژوئن این خط لوله بدون وقفه به کار خود ادامه داده است، موجب دلگرمی شرکت‌های نفتی است. به گزارش بلومبرگ، در حال حاضر ریسک‌های عملیاتی میادین نفتی این منطقه و همچنین ریسک‌های ژئوپلیتیک به دنبال پیشرفتهای نظامی در شمال عراق علیه داعش کاهش یافته است. به اعتقاد مدیر اجرایی شرکت گلف کیستون، صنعت نفت مهم‌ترین صنعت منطقه است، از این رو هر دو طرف برای حفاظت از آن تلاش می‌کنند و وقایع اخیر ریسک چندانی برای شرکت‌های نفتی فعال در منطقه کردستان به همراه نخواهد داشت.
