همه‌پرسی و بازار نفت

به گزارش جماران؛ عراق به عنوان دومین تولید کننده بزرگ نفت اوپک، احتمالا در ماه‌های آتی با مشکلاتی در زمینه صادرات نفت خود مواجه خواهد شد. در ۲۵ سپتامبر، شهروندان شمال کردستان، که فعلا به صورت نیمه خودمختار اداره می‌شود، همه‌پرسی برگزار خواهند کرد تا تکلیف خود برای استقلال را تعیین کنند.

اگر این رفراندوم اجرا شود، کردستان از عراق اعلام استقلال خواهد کرد، عراق به دو بخش تقسیم خواهد شد. روز دوشنبه نخست وزیر عراق حیدرالعبادی خواستار به تعویق افتادن این رفراندوم تا اتمام جنگ علیه داعش شده بود.

رابطه پیچیده نفت و استقلال

اما نکته مهم این است که نفت بحث مرکزی و اصلی این تحولات است. اویل پرایس به بررسی تحولات احتمالی بازار نفت در این وانفسای استقلال پرداخته و با تاکید بر این که کردستان منطقه‌ای نفت خیز است نوشته است: این منطقه احتمالا ذخایری ۴۵ میلیارد بشکه‌ای دارد و با این حساب می‌تواند خود را به عنوان تولید کننده‌ای بزرگتر از نیجریه مطرح کند.

بر اساس اطلاعاتی که دولت منطقه کردستان KRG منتشر کرده است در حال حاضر کردستان ۶۰۰ هزار بشکه نفت به طور روزانه صادر می‌کند. هرچند گزارش‌های دیگر می‌گویند که احتمالا صادرات کردستان به ۴۳۰ بشکه در روز برسد یعنی ۱۰ درصد کل صادرات عراق.

بیشتر نفت کردستان از طریق خطوط لوله به بندر ترکیه‌ای جیهان می‌رسد. از سال ۲۰۱۴ دولت کردستان سرمایه‌های غول‌های نفتی چون اکسون موبیل، شورون و توتال را جذب کرده است.

تولید نفت کردستان به دلیل کاهش قیمت نفت از سال ۲۰۱۴ با مشکلاتی مواجه شده است و از سویی با وجود جنگ گسترده با داعش در یک سوم خاک عراق، مدیریت صنایع نفت هم با چالش‌های بسیاری همراه بوده است. هزینه‌های بالا، افزایش بدهی‌ها و کاهش تولید در برخی میادین،‌ دولت این منطقه را به ستوه آورده است.

البته مهم‌ترین مشکل نفتی کردستان، روابطش با بغداد است. بر اساس اعلام مراجع قانونی بغداد، درآمدهای صادرات نفت باید بین دولت بغداد و کردستان تقسیم شود. اما کردها این موضوع را غیرمنصافه تلقی کرده و به دنبال توسعه میادین نفتی خود بدون دخالت بغداد هستند.

کردستان ابتدا قراردادهایی با شرکت‌های خارجی در سال ۲۰۰۷ داشت درحالی که بغداد با این قراردادها مخالف بود. در سال ۲۰۱۴، دولت عراق تهدید کرد هر شرکتی که بخواهد در کردستان فعالیت کند ابتدا باید از فیلتر بغداد عبور نماید در غیر این صورت دولت بغداد از این شرکت‌ها شکایت خواهد کرد.

در حالی که جنگ با داعش چالش بزرگی برای کردستان بود، از سویی فرصت‌هایی هم برای این منطقه نیمه‌خودمختار فراهم کرد. با شکست ارتش عراق در جنگ با داعش، نیروهای کرد تبدیل به هسته مرکزی مقابله با دشمن شدند.

شهر کرکوک، ‌در نزدیکی مرزهای قلمروی کردستان، از سال ۲۰۱۴ توسط نیروهای کرد به تصرف درآمده است. میادین نفتی بزرگی در غرب این شهر وجود دارند که این میادین هم به تصرف دولت کردستان درآمد و هنوز هم در اختیار این نیروهاست.

با استقرار نیروهای کرد در کرکوک، دولت مرکزی عراق فقط کنترل کمتر از نیمی از منابع نفتی کشور را در اختیار دارد.

عمده‌ترین مسئله‌ای که در این همه‌پرسی مورد بحث است الحاق کرکوک و میادین نفتی آن به این رفراندوم است.

استقلالی که آسان نخواهد بود

البته موانع بسیاری بر سر راه استقلال کردستان وجود دارد. اویل پرایس معتقد است این رفراندوم در جامعه جهانی حمایت‌های چندانی به دست نیاورده است و از سویی ایالات متحده، اتحادیه اروپا و دیگر سازمان‌های مهم از در مخالفت با آن درآمده‌‌اند.

کردستان با مخالفت سرسختانه بغداد روبه‌روست به طوری که حیدرالعبادی این رفراندوم را غیر مشروع و غیرقانونی خوانده است.

ترکیه، ایران و بشاراسد هم مخالفان دیگر این همه‌پرسی هستند، با وجود اقلیت کرد نشین در این کشورها، آنها معتقدند استقلال کردستان عراق باعث بی‌ثباتی منطقه خواهد شد.

در حالی که ایران تاثیر سیاسی زیادی در عراق دارد، اما کشوری که بیشتری تاثیر را بر کردستان دارد ترکیه است. اقلیت کرد زیادی در ترکیه زندگی می‌کنند و از این رو مقابله با به واقعیت پیوستن همه‌پرسی کردستان در ترکیه ادامه دارد.

ترکیه اصلی‌ترین راه انتقال نفت کردستان به بازارهای جهنی است. اگر ترکیه تصمیم بگیرد خط لوله جیهان را ببندد، ‌کردستان هیچ گزینه‌ای ندارد. از این رو به نظر می‌رسد کردستان نمی‌تواند کاری انجام دهد که باعث خشم ترکیه شود.

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد که این همه‌پرسی بیشتر یک اقدام سیاسی از طرف دولت منطقه کردستان است، دولتی که حمکرانی آن بیشتر به دست حزب دموکراتیک کردستان است، این اقدام از نظر اویل پرایس بیشتر برای این منظور است تا به دولت بغداد فشار وارد آورد تا دوباره در مورد کرکوک، درآمدهای نفتی و پارامترهای استقلال کردستان بر سر میز مذاکره بنشیند.

سیاسیون کرد داخلی نیز فاکتور دیگری هستند. رییس جمهور کرد، مسعود بارزانی، از مسوولیت‌های خود قدم فراتر نهاده و قبل از انتخابات در نوامبر از سمت خود کناره‌گیری می‌کند. اما قبل از این‌که او این کار را انجام دهد، امیدوار است که فرآیند استقلال را به طور تمام و کمال به نتیجه برساند.

اویل‌پرایس معتقد است این رفراندوم در موقعیت زمانی کنونی علی‌رغم تاثیری که بر کردها دارد، احتمالا باعث به استقلال رسیدن کردستان نخواهد شد بلکه بیشتر بیانگر اعتقاد راسخ کردستان و قوت بخشی به تقاضاهایی است که کردستان از بغداد دارد.

از آنجایی که آنها کنترل تقریبا نیمی از منابع انرژی کشور را در اختیار دارند، مانوری برای دراختیار گرفتن نیمی از درآمدهای صادرات نفت عراق هم خواهد بود.

درحالی که قیمت نفت در حدود ۵۰ دلار ثابت مانده و اقتصاد کردستان به دلیل جنگ ضعیف شده، دولت کردستان هنوز قادر نیست بدهی‌های خود به شرکت‌های بزرگ نفتی را بپردازد. از طرفی اگر ترکیه تنها خط لوله صادرات نفت کردستان را ببندد کردستان اهرم فشار چندانی برای اعمال خواست خود بر ترکیه ندارد.

ایالات متحده هرچند متحد کردستان در مبارزه با داعش است اما با همه‌پرسی مخالف است. با این حال توسعه ارتباطات خود با کردهای سوریه و عراق را ادامه خواهد داد تا بلکه بتواند با نفوذ ایران و روسیه در منطقه مقابله کند. شاید این امر کمی به کردستان در مقابل دولت عراق کمک کند،‌ اما نخواهد توانست باعث استقلال تمام و کمال این منطقه از عراق شود.

به هر حال همه‌پرسی باعث انشعابات ژئوپلیتیکی بسیاری در خاورمیانه خواهد شد و نیز بر قیمت نفت نیز تاثیرگذار خواهد بود.

ستیز و کشمکش بین اربیل و بغداد بعد از این همه‌پرسی بدتر هم خواهد شد و احتمالا باعث به هم ریختگی صادرات نفت عراق یا کردستان هم شود. اگر عراق به دو بخش تقسیم شود، احتمالا صدها هزار بشکه نفت از رسیدن به بازار باز خواهد ماند و عراق دوباره اسیر هرج و مرج خواهد شد.

به هر حال اگر کردستان بتواند به این همه‌پرسی با موفقیت ادامه دهد، باید منتظر ظهور یک تولید کننده جدید نفت در عرصه جهانی باشیم.

آنطور که بلومبرگ گفته است اگر کردستان تبدیل به یک کشور مستقل شود، احتمالا به سرعت به عضویت اوپک درخواهد آمد و تبدیل به یک تولید کننده عمده خواهد شد.