در وزارت خارجه دگرگونی اساسی صورت خواهد گرفت. حذف ادارات منطقه‌ای، ایجاد ادارات جدید و شرح وظایف ادارات کل و نحوه ارتباط‌شان با وزیر، قرار است تغییراتی داشته باشد.
وزارت خارجه زیر و رو می‌شود. این را نزدیکان به دستگاه دیپلماسی می‌گویند. آن‌گونه که در اخبار آمده، قرار است معاونت جدیدی تحت عنوان «معاونت دیپلماسی اقتصادی» در وزارت خارجه تشکیل شود. این موضوع بهانه‌ای شد تا با بهرام‌قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه به گفت‌وگو بنشینیم. در میان گفت‌وگو متوجه شدیم که معاونت اقتصادی تنها معاونتی نیست که قرار است به وزارت خارجه اضافه شود بلکه قرار است دو معاونت دیگر به تشکیلات این سازمان اضافه و چند معاونت از این وزارتخانه حذف شوند. قاسمی در رابطه با راه‌اندازی معاونت دیپلماسی اقتصادی، می گوید این معاونت قرار نیست «شق القمر» انجام دهد و وظیفه‌اش تسهیل‌گری و بسترسازی معاملات اقتصادی است. به گزارش جماران، در ادامه، مشروح گفت وگوی «قانون» با این دیپلمات کشورمان را می‌خوانید.
در رسانه‌ها آمده که قرار است در وزارت خارجه، معاونتی تحت عنوان دیپلماسی اقتصادی راه‌اندازی شود؛ این خبر صحت دارد؟
بله، البته در مقاطع و عنوان‌های مختلف در وزارت امورخارجه، معاونت اقتصادی فعال بوده است. در ابتدای دهه 60 ،معاونت اقتصادی و بین‌المللی با یکدیگر بودند که آقای کاظم پور‌اردبیلی این مسئولیت را بر عهده داشت. در اوایل سال 76 ، آقای‌واعظی که هم‌اکنون رییس دفتر رییس جمهور است، معاون اقتصادی وزارت خارجه بود و بعد از آن آقای‌عادلی این مسئولیت را بر عهده گرفت. بعد از پایان دولت اصلاحات و در دولت آقای احمدی‌نژاد، به این جمع‌بندی رسیدند که این معاونت لازم نیست. در زمان دولت اول احمدی نژاد، مدتی آقای‌برقعی این مسئولیت را به عهده داشتند که بعد از آن این معاونت منحل شد و در حد یک اداره کل باقی ماند. سرانجام اینکه از سال 92 تا امروز مسئولیت‌های این معاونت، زیر نظر قائم مقام وزیر بوده و اکنون دوباره قرار است این معاونت، تحت نام دیپلماسی اقتصادی ایجاد شود.
این معاونت قرار است چه فعالیتی را در دستورکار قرار دهد؟ آیا قرار است وزارت‌خارجه به فعالیت‌های اقتصادی ورود کند؟
شرح وظایف وزارت خارجه روشن است. کار این وزارتخانه، تصدی‌گری در حوزه اقتصاد نیست. کار وزارت‌خارجه، فراهم آوردن و تسهیل کردن زمینه‌های همکاری اقتصادی است. وقتی سخن از دیپلماسی اقتصادی در حوزه خارجی به میان می‌آید، یعنی بتوانید از ابزارهای سیاسی و روابط در سیاست خارجی، برای پیشبرد همکاری‌های اقتصادی خارجی به نحو مطلوبی استفاده کنیم. این تسهیل‌گری گاهی از طریق مذاکرات سیاسی فراهم می‌شود. وقتی یک دیپلمات حرفه‌ای در مقام مذاکره قرار بگیرد، می‌تواند با یک مقام مسئول اقتصادی یا مدیر عامل یک شرکت اقتصادی نیز مذاکره کند. یعنی لازم نیست محتوای قرارداد توسط این دیپلمات چک شود. دیپلماسی اقتصادی یا معاونت دیپلماسی اقتصادی در وزارت‌خارجه، قرار نیست کار بانک مرکزی یا وزارت صنعت را انجام دهد. در واقع متولیان اصلی کار اقتصادی، همان نهادهای اقتصادی درکشور هستند. این موضوع را شرکت داخلی، نماینده‌های بانکی یا به‌طور کلی طرف قرارداد داخلی بررسی می‌کند.
این نوع رویکرد دلیل خاصی دارد؟
اگر وزارت‌خارجه در این مسائل نیز وارد شود، جای وزارت اقتصاد، صنعت،معدن و تجارت و بانک مرکزی را می‌گیردو این روند مناسب نیست. سازمان‌ها و دستگاه‌های اقتصادی مانند بانک مرکزی، گمرک، وزارت اقتصاد و دیگر دستگاه‌های اقتصادی که در کشور وجود دارند، باید کارشان را به‌صورت تخصصی و بر مبنای شرح وظایف ذاتی که دارند، انجام دهند و وزارت‌خارجه نیز باید به وظایف خود عمل کند.
به‌طور مشخص، چه بایدهایی برای این معاونت ترسیم شده است؟
من نبایدها را می‌گویم. دیپلماسی اقتصادی نباید وظیفه‌اش این باشد که جای وزارتخانه‌هایی با رویکرد بازرگانی، صنعت و تجارت کار کند. قرار نیست دیپلماسی اقتصادی کار دستگاه‌های دیگر را انجام دهد و فردا دیگران توقع و انتظار داشته باشند که برای مثال دیپلماسی اقتصادی مشکل بانک مرکزی را حل یا سرمایه وارد ایران کند؛ این تصور اشتباه است. وزارت خارجه وظیفه‌اش بسترسازی و تسهیل‌گری در حوزه مراودات اقتصادی است و این مسائل نیز ملزوماتی دارد. اگر فضای آرام سیاسی، بهبود روابط سیاسی و مسائلی از این دست فراهم شود، در نهایت کار اقتصادی، فرهنگی و زمینه‌های دیگر خود به خود به وجود می‌آیند.
در سال‌هایی که این معاونت نبوده یا تبدیل به اداره کل شده بود، تفاوتی در عملکرد اقتصادی وزارت خارجه ایجاد شد؟
سوال سختی است. به عنوان کسی که در این زمینه تجربه و نظراتی دارم، برای شما سخن می‌گویم. همواره بحث اقتصادی در وزارت خارجه مهم و مورد توجه بوده و در سفارتخانه‌ها نیز به آن توجه شده است و هیچ‌گاه اقدام خارجی، جدی و مهمی در کشور نبوده که بخواهد انجام شود و وزارت خارجه در آن نقشی نداشته باشد.
موضوعاتی نیز درباره برخی مسئولیت‌ها و کرسی‌ها در وزارت خارجه مطرح می‌شدکه سفرا در کار اقتصادی نتوانستند موفق ظاهر شوند؛ این موضوع را قبول دارید؟
خیر. این موضوع از سوی برخی نماینده‌های محترم مجلس مطرح می شد. می گفتند که برخی سفارتخانه‌ها از لحاظ اقتصادی ضعیف عمل می‌کنند. حتی گفته می‌شد وزارت خارجه در حوزه اقتصادی ضعیف عمل می کند که من اعتقادی به این مساله ندارم. 30 نمایندگی ما طبق مصوبه دولت، وابسته بازرگانی دارند که از سوی وزارت بازرگانی معرفی شده‌اند. هیچ‌کدام از آن‌ها موفقیت فراوانی نیز نداشتند. دوستان وزارت خارجه بیشتر از وابسته‌های اقتصادی نمایندگی‌ها در این حوزه موفق بودند.
با این شرایطی که شما می‌گویید، مراودات اقتصادی در حال انجام است؛ پس چه شد که وزارت خارجه به فکر احیای این معاونت افتاد؟
بحثی که هم‌اکنون در دولت جدید مطرح می‌شود، این است که با توجه به شرایط داخلی و معیشتی مردم و همچنین نیاز سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و توجه ویژه به صادرات غیر نفتی، باید بخش اقتصادی متمرکزتر و تقویت شود. این به این معنا نیست که در گذشته این کار انجام نمی‌شده یا قرار است اتفاق عجیبی بیفتد و دیگران نیز بنشینند و تماشا کنند که دیپلماسی اقتصادی می‌خواهد همه مشکلات اقتصادی کشور را حل کند. خیر این‌گونه نیست. باید تصور و تصویر ما از این مساله مشخص شود و با این موضوع واقع‌بینانه برخورد کنیم. قرار است بحث دیپلماسی اقتصادی متمرکزتر دنبال شود و این همت، درایت و توجه در وزارت خارجه وجود دارد که با توجه به شرایط فعلی کشور به‌ویژه بعد از برجام، بتوانیم کار اقتصادی بیشتری با جهان انجام دهیم و به صورت تخصصی و مجهزتر به آن بپردازیم.
موفقیت و عدم موفقیت این معاونت جدید به چه چیز بستگی دارد؟
این موضوع بستگی به فضای سیاسی و چهره جهانی ما دارد. اگر شرایط برای ما در جهان فراهم شود، بی‌شک این بخش می‌تواند موفق باشد ولی اگر مانند دوران آقای احمدی‌نژاد شویم و تحریم‌ها برگردند و تشدید شوند و کسی نخواهد با ایران کار کند، شما 100 معاونت اقتصادی نیز ایجاد کنید، اتفاقی نخواهد افتاد.
مشخص است که معاون دیپلماسی اقتصادی چه زمانی قرار است انتخاب شود؟
هنوز این معاونت انتخاب نشده و در شورای معاونین بحثی در این مورد نبود است. اینکه در ذهن آقای وزیر ورییس‌جمهور درباره این موضوع چه باشد را نمی‌دانم ولی تصورم این است که بعد از مجمع سازمان ملل و بازگشت وزیر و رییس جمهور به ایران، در مهر این تصمیم اجرا، معاونت جدید ایجاد و شخصی در آن‌جا منصوب شود.
شنیده می‌شود چارت وزارت خارجه تغییرات دیگری نیز خواهد داشت؛ درست است؟
بله، معاونت سیاسی و معاونت دیپلماسی اقتصادی در این وزارتخانه ایجاد می‌شود. معاونت‌های منطقه‌ای نیز از چارت وزارت‌خارجه حذف و وظایف‌شان به چند اداره کل داده می‌شود. یعنی در ارکان وزارت خارجه علاوه‌بر اضافه شدن دو معاونت، چند رکن نیز حذف می‌شود تا به چارت مصوب برسد. به عبارتی در وزارت خارجه دگرگونی اساسی صورت خواهد گرفت. حذف ادارات منطقه‌ای، ایجاد ادارات جدید و شرح وظایف ادارات کل و نحوه ارتباط‌شان با وزیر، قرار است تغییراتی داشته باشد. یعنی وزارت خارجه نه فقط در بخش سیاسی و اقتصادی بلکه در کنسولی، مرکز دیپلماسی و رسانه، مرکز مطالعات سیاسی و دفتر مطالعات سابق نیز تغییراتی خواهد داشت.
آیا آقای ظریف نیز با این تغییرات موافق هستند؟
بله. این تغییرات قرار است به خواست ایشان انجام شود. ایده این کار را از قبل داشته اما فرصت اجرای آن را پیدا نکرده بودند و امروز با شرایط جدیدی که به دست آمده، فرصت مناسبی برای اعمال تغییرات است. به این نکته نیز اشاره کنم که به نظر من این تغییرات از لحاظ کمی و کیفی، مهم‌ترین یا بزرگ‌ترین تغییرات سازمانی در وزارت خارجه است.
