در اقتصاد ایران فروش نفت همان اثراتی را در بازار دارد که چاپ اسکناس میتواند داشته باشد. اهمیت «تکانههای نفتی» در چنین اقتصادی به اندازهای است که میتوان رونق و رکود صنایع و بازارهای اصلی را ناشی از آن دانست.
به گزارش جماران؛ تحولات نفتی در اقتصاد متکی به نفت ایران بسیاری از بازارهای مهم را تحتتاثیر قرار میدهد؛ وابستگی اقتصاد ایران به نفت بیش از 50 درصد است و به همین میزان بخشهای مختلف اقتصادی نیز تحتتاثیر قیمت نفت قرار میگیرند. بررسیها نشان میدهد که بازار مسکن به عنوان «سپر تورم» و حوزهای دارای خاصیت «مبادلهناپذیری» در اقتصاد ایران بیش از بازارهای دیگر تحتتاثیر قیمت نفت است و این در حالی است که تاثیر قیمت نفت معمولا در محاسبات ناظران و تحلیلگران در اولویتهای اول قرار ندارد.
در آن سوی معادلات واقعیتهای دیگری نهفته است؛ بررسیها نشان میدهد که روایتهای جاری در مورد رابطه مسکن و نفت در اقتصاد ایران به تنهایی نمیتواند پاسخگو باشد. اما در سالهای اخیر «سیاستهای غیر تورمی دولت» برای حفظ تورم تکرقمی امکان هرگونه تحریک بازار مسکن در صورت ورود نقدینگی نفتی را سلب کرده است. اصرار دولت بر «ثبات قیمتها» در شرایط فعلی به صورت بالقوه بازار مسکن را خلع سلاح کرده است؛ بهطوری که در صورت ورود نقدینگی هم ممکن است افزایش قمیت مسکن در مرز افزایش تورم حرکت کند.
این رفتار در سالهای گذشته نیز سابقه داشته است و در مواردی حتی تورم مسکن پایینتر از تورم عمومی بوده است. این اثر با وجود اینکه حباب مسکن را از بین برده و قیمتها را واقعی کرده است اما «تجهیزات بازار مسکن» برای ورود درآمدهای نفتی را از بین برده است. بسیاری از کشورها در چنین شرایطی اقدام به مبادله «نفت- کالا» یا «نفت- خدمات» میکنند. یکی از مهمترین کشورهایی که در این زمینه اقدام کرده چین است. با توجه به رابطه فزاینده اقتصاد ایران با چین این روش میتواند با استفاده از ورود خدمات مهندسی یا عرضه کالاهای ساختمانی در کشور متضمن تحرک در بخش مسکن باشد.
خاصیت مسکن در دوران افزایش پایه پولی
در اقتصاد ایران فروش نفت همان اثراتی را در بازار دارد که چاپ اسکناس میتواند داشته باشد. اهمیت «تکانههای نفتی» در چنین اقتصادی به اندازهای است که میتوان رونق و رکود صنایع و بازارهای اصلی را ناشی از آن دانست. تاثیر این وابستگی در بازار مسکن در مواقعی که اقتصاد دچار افزایش حجم نقدینگی باشد بیشتر آشکار میشود. معادلهای که بازار مسکن را به بازار نفت پیوند میزند ناشی از خاصیت «مبادلهناپذیری» مسکن به عنوان یک کالای مستقل است. در اقتصاد ایران با افزایش درآمد نفتی، دولتها به کمک تبدیل ارز به ریال در حجم گسترده باعث افزایش پایه پولی و حجم نقدینگی میشوند و در نتیجه تقاضای کالا نیز افزایش پیدا میکند. در این شرایط دولت برای ایجاد توازن میان عرضه و تقاضا به واردات کالاهای «مبادلهپذیر» اقدام میکند اما بسیاری از کالاهای اقتصادی مانند مسکن قابلیت واردات ندارند که در ادبیات اقتصادی به آنها کالاهای «مبادلهناپذیر» گفته میشود. در چنین شرایطی مسکن به عنوان سپر تورم عمل کرده و حجم زیادی از نقدینگی اقتصاد را به دلیل امنیت سرمایهگذاری به سمت خود سرازیر میکند.
بانکها و درآمدهای نفتی
این معادله در اقتصاد کشورهای نفتی از جمله ایران از یک سو حاکی از «وابستگی مسکن به نفت» است و از سوی دیگر نمایانگر «خاصیت ضدتورمی مسکن در دوره انفجار نقدینگی» است. یکی از مهمترین دلایل افزایش نجومی قیمت نفت در دولتهای نهم و دهم «رونق نفتی» و «سیاستهای انبساطی» است. منظومه این دلایل باعث «تغییر کارکرد مسکن» در میان خانوادههای ایرانی شده است؛ ایرانیان به محض اینکه سرمایهای در اختیار داشته باشند تلاش میکنند آن را در بازار مسکن دخیره کنند. گستره این رفتار اقتصادی در سالهای اخیر به موسسات مالی و بانکها هم رسیده است؛ بانکهای ایران در دوران رونق نفت برای رقابت با یکدیگر و کاهش ریسک ورشکستگی سرمایهگذاری وسیعی را در بازار مسکن انجام دادهاند که خود به عاملی برای رکود مسکن و افزایش خانههای خالی در دوران رکود تبدیل شده است.
2 تاثیر فروش نفت در کشورهای نفتخیز
عرضه محدود زمین و مسکن مصرفی در ایران باعث شده تا به محض ورود درآمدهای نفتی تورم این بخش افزایش یابد؛ مسکن در این شرایط بخش مناسب و مطمئنی برای ورود سرمایههایی است که آن را به «بازارهای مبادلهای» ترجیح دادهاند. تحلیلگران اقتصادی اعلام میکنند که توسعه نفتی در کشـورهای نفتخیز دو اثر عمده دارد؛ رکود صنعت و افزایش قیمت کالاهایی که قابلیت واردات ندارند. به تبع این خاصیت رشد قیمت نفت در یک دهه اخیر متوسط قیمت یک مترمربع زمین در تهران از 955 هزارتومـان در سال 1386 به چهار میلیـون و 400 هـزار تومـان در سـال 1395 رسیده است. بر این اساس قیمت زمین در تهران در یک دهه گذشته با نرخ رشد متوسط 30 درصد، در مجموع 6/4 برابر شده است.
آینده بازار نفت و قیمت مسکن
آینده بازار نفت وابستگی زیادی به متغیرهای جهانی و حجم تولید ایران دارد. در حال حاضر توافق هستهای باعث توسعه بیشتر میادین نفتی کشور شده است اما تاثیر این توسعه را به این زودیها نمیتوان تجربه کرد. به غیر از چشمانداز نفتی، برجام بهطور ذاتی درآمدهای نفتی کشور را دو برابر کرد و همین فایده هم کمک بزرگی برای اقتصاد ایران بود. در حال حاضر بازار نفت تحتتاثیر توافق تولیدکنندگان جهانی برای «کاهش تولید» قرار دارد و همین موضوع میتواند به «اشباع عرضه جهانی» و «حمایت از قیمتهای فعلی» کمک کند. تحلیلگران بازار نفت اعلام میکنند که قیمت جهانی نفت در آینده حدود ۵۰ دلار نوسان داشته باشد، مگر اینکه در فصل پاییز با کاهش تقاضا و افزایش مازاد تولید، قیمتها کاهش پیدا کند و کشورها مجددا تصمیمی مبنی بر کاهش میزان تولید اخذ کنند. در چنین شرایطی آینده بازار مسکن ایران که تشنه ورود نقدینگی است روشن نیست. با این وجود در صورتی که دولت تحول چشمگیری در فروش نفت ایجاد کند، میتوان به رونق بازار مسکن نیز امیدوار بود.