زنگ هشدار کاهش ماهی‌های خاویاری در دریای خزر سال‌ها است که به صدا در آمده است. زنگ خطری که سبب شد 7 سال پیش ممنوعیت صید آن با هدف ایجاد فرصت برای تکثیر مجدد و احیای این فسیل زنده و ارزشمند کلید بخورد.
به گزارش جماران؛ قطعا نام خاویار به گوش اکثرمان خورده اما طعم آن تا امروز زیر دندانمان نرفته است، هر چند در وصف آن می‌دانیم که یک ماده غذایی پر انرژی است، طعم و بویی بسیار خوشایند دارد، مصرفش باعث پیشگیری از ابتلا به بیماری افسردگی و بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود و منبع غنی آهنی است که ایرانیان از کمبود آن رنج می‌برند اما قیمت بالای خاویار باعث شده که سفره ایرانیان اغلب خالی از آن باشد. حالا اما نتایج پژوهشها نشان می‌دهد که نه تنها سفره ایرانیان بلکه دریای خزر نیز در حال خالی شدن از وجود این ماهی است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است، در طی سال‌های اخیر بررسی روند صید و بهره‌برداری از ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر و همچنین تکثیر مصنوعی و بازسازی دخایر آنها مبین کاهش چشمگیر ذخایر طبیعی ماهیان خاویاری، نابودی رودخانه‌ها، رشد فزآینده صید غیر مجاز و توسعه منابع آلوده کننده این اکوسیستم منحصر به فرد است.
زنگ هشدار کاهش ماهی‌های خاویاری در دریای خزر سال‌ها است که به صدا در آمده است. زنگ خطری که سبب شد 7 سال پیش ممنوعیت صید آن با هدف ایجاد فرصت برای تکثیر مجدد و احیای این فسیل زنده و ارزشمند کلید بخورد. اکنون یک سال از زمان آخرین ممنوعیت صید ماهیان خاویار در دریای خرز می‌گذرد. ممنوعیتی که ابتدا از سال 1389 با تصمیم سران 5 کشور ساحلی از جمله ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان به مدت پنج سال آغاز شد و مجدد یک بار به مدت 2 سال از سوی کنوانسیون سایتیس (کنوانسیون منع تجارت گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) ممنوع و پس از آن به مدت 5 سال دیگر از سال 2016 تمدید شد. اما با وجود این تعداد ماهیان خاویاری در دریای خزر همچنان اندک و بحرانی است.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، طی دو دهه اخیر ذخایر ماهیان خاویاری در جهان و در دریای خزر به شدت کاهش یافته و میزان صید آن از 3/16 هزار تن در سال 1990 با 7 / 97 درصد کاهش، به مقدار 380 تن در سال 2009 رسیده است. گرچه تعداد صیدگاه‌های ماهیان خاویاری در سال 1371، 52 صیدگاه بوده و با اعمال ممنوعیت صید در حال حاضر به 37 صیدگاه فعال شامل 13 صیدگاه در استان گیلان، 19 صیدگاه در استان مازندران و 5 صیدگاه در استان گلستان کاهش یافته اما روند رو به کاهش صید ماهیان خاویاری ایران همچنان مشاهده می‌شود به طوری که از حدود 2100 تن در سال 1371 به حدود 20 تن در سال 1392 رسیده است که کاهش حدود 100 درصدی داشته است. با ادامه این روند میزان صید به کمترین حد خود 14 تن در سال 94 رسیده است. براساس گزارش مرکز پژوهشها، تمامی گونه‌های ماهیان خاویاری دریای خزر در معرض خطر هستند و برخی از گونه‌ها مانند شیب در آستانه انقراص قرار دارند. گرچه بر طبق سیاست‌های ممنوعیت صید، صید این گونه ماهیان در دریای خزر پایین آمده و با کاهش صید 98 الی تقریباً 100 درصدی ماهیان خاویاری از سال 1375 تا 1394 همراه بوده اما مشاهدات نشان می‌دهد که انقراض این ماهیان به خصوص شیپ در حال وقوع است. همچنین آمارها نشان می‌دهد میزان استحصال خاویار در سال 1371 در حدود 6 /261 تن و در سال 1375 حدود 155 تن بوده که متاسفانه در سال 1394 با حدود 100 درصد کاهش به 4/1 تن رسیده است. درصد صید گونه‌های ماهیان خاویاری از سال 1371 تا 1392 متغیر بوده است. در سال 1371 بیشترین سهم صید مربوط به گونه ازونبرون با 6/44 درصد بوده است. در این سال سهم تاسماهی ایرانی 27/2 درصد، تاسماهی روسی 6/17 درصد، فیلماهی 6/9 درصد و شیپ 9/0 درصد بوده است. در سال 1380 این روند شامل افزایش سهم تاسماهی ایرانی و کاهش سهم ازونبرون در صید بوده است. به طوری که تاسماهی ایرانی 2/64 درصد، ازونبرون 2/19 درصد، فیلماهی 1/10 درصد، تاسماهی روسی 6/3 درصد و شیپ 9/2 درصد از سهم صید تاس ماهیان را دارا بودند.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود به موضوعی اشاره کرده و نوشته است: گرچه مراکز تکثیر و بازسازی ذخایر کماکان به صورت گذشته فعال بوده‌اند اما با توجه به کاهش تعداد مولدین صید شده و الزام به تحویل آنها در زمان تعطیلی صید به مراکز بازسازی ذخایر مشاهده می‌شود اقدام موثری برای افزایش راندمان کار نسبت به گذشته انجام نگرفته است و حتی شرایط مراکز نسبت به سال‌های قبل وضعیت بهتری نیافته است. بیشترین میزان رهاکرد بچه ماهیان خاویاری مربوط به سال 1377 بود که شیلات ایران توانست حدود 6 / 24 میلیون عدد بچه ماهی به رودخانه‌های حاشیه جنوبی دریای خزر رهاسازی کند. این درحالی است که میزان رهاکرد بچه ماهیان خاویاری در سال 1380 معادل 20 میلیون عدد و در سال 1394 برابر 2/3 میلیون عدد بود که حاکی از کاهش شدید این ماهیان دارد.
آنچه مرکز پژوهش‌های مجلس مسئولان را بر توجه به آن الزام داشته کاهش بیش از اندازه ماهیان خاویاری و به صدا درآمدن انقراض آنها به دلایلی مانند احداث آبسازه‌ها، صید غیرقانونی و شدید، آلودگی آب رودخانه‌ها و دریا، از میان رفتن مکان‌های تکثیر طبیعی ماهیان و بازده اندک تکثیر و رهاکرد بچه‌ماهیان بوده است. طبق آمار و واقعیت‌های موجود اگر شرایط کنونی (صید غیرمجاز، از بین رفتن مکان‌های تکثیر طبیعی، آلودگیهای محیط رودخانه‌ها و دریا، کاهش تکثیر مصنوعی، کمبود مولدین و....) ادامه یابد، میزان صید ماهیان خاویاری بالغ و تولید خاویار در سال 1404 به حدود صفر خواهد رسید. زمانی که ماهیان به‌طور مستقیم به رودخانه‌ها رهاسازی می‌شوند نرخ بازماندگی آنها 3 - 1 درصد است، کاهش ذخایر ماهیان خاویاری در دریای خزر یکی از تهدیدات جدی برای صید و صیادی آنها است.
