این‌روزها دولتمردان تلاش می‌کنند تا در کنار ایجاد امنیت مانع از فیلترشدن کامل شبکه‌های مجازی شوند. همین هم شد که در تعامل با تلگرام قرار شد شبکه‌های توزیع محتوا در ایران نصب شوند تا بتوان از طریق آن و همچنین فیلترینگ هوشمند از فیلترشدن دایمی این شبکه‌ها جلوگیری کرد.
به گزارش جماران، روزنامه شهروند در گزارشی نوشت: «عموم تو گروه پیام داد همه پیاماتونو پاک کنید سرورهای تلگرام اومد ایران! شوهرعمم جواب داد باهم پاک نکنید، شک میکنن»، «با انتقال سرورهای تلگرام به ایران بزرگترین درد دنیا حل میشه، این‌که پیام میدادی و سین نمی‌شد. حالا دیگه خیالمون راحته سین شده!» اینها واکنش طنزآمیز کاربران تلگرام نسبت به خبر انتقال سرورهای تلگرام به کشور است. واکنش‌هایی که نشان می‌دهد ایرانی‌ها از به خطر افتادن حریم خصوصی‌شان بیشتر از هر اتفاق دیگری هراس دارند. با همه اینها اما ترسیده یا نترسیده، هفته گذشته این اتفاق افتاد و محمود واعظی، وزیر ارتباطات با تایید موضوع نصب شبکه‌های تحویل محتوا (CDN) از سوی تلگرام در ایران گفت: «کار بزرگی انجام شده است، به نحوی که برای کانال‌های پرظرفیت و کانال‌هایی که مراجعه زیادی دارند، تلگرام سرور خود را به ایران آورده و روی آن «سیدیان» نصب کرده است. هم‌اکنون کار درحال انجام است و این شروع یک کار بزرگ است و من فکر می‌کنم باید اجازه دهیم همین سیاست که بین ما و مدیر تلگرام توافق شده است، پیش برود. ما گام‌به‌گام در این زمینه پیش می‌رویم و امیدواریم همان‌طور که وعده کردیم انتقال سرورهای تلگرام به ایران به نتیجه برسد.»
با انتشار این خبر اما نه‌تنها کاربران فضای مجازی و تلگرام واکنش نشان دادند، بلکه «پاول دورف» روسی و مدیر شبکه تلگرام نیز وادار به واکنش شد. او در واکنش به انتشار این خبر در ایران در توییترش نوشت: «هیچ‌یک از سرورهای تلگرام (یا هر سروری که حاوی اطلاعات خصوصی کاربران ما باشد) به ایران منتقل نمی‌شود.» او در این‌باره توضیحات مفصلی نیز داد و در لابه‌لای حرف‌هایش در رابطه با تفاوت «SERVER» با «CDN» نوشت. او در پیامش به برداشت اشتباه از این خبر اشاره کرد و در این رابطه تفاوت‌های زیادی بین این دو مقوله را توضیح داد. با این تعریف اتفاقی که دقیقا درحال افتادن است این است که سرورهای تلگرام اطلاعات خصوصی را ذخیره می‌کنند و به هیچ کشوری منتقل نمی‌شوند، اما تهیه‌کنندگان اینترنت و CDNها در سراسر دنیا کار می‌کنند و هیچ دسترسی به اطلاعات خصوصی افراد در تلگرام ندارند و این سرورها شبکه‌های توزیع محتوا هستند که برای افزایش سرعت دانلود به مناطق مختلف جهان منتقل می‌شوند. این پرونده به دنبال این است که با بررسی و تحلیل انتقال برخی از سرورهای تلگرام در ایران به این پرسش که آیا پس از این کاربران تلگرام ریزش خواهند کرد یا نه، پاسخ دهد.
چالش حفظ امنیت
جمله‌ای کلیشه‌ای اما تاثیرگذار می‌گوید: «احساس امنیت از امنیت مهمتر است.» این روزها نیز به واسطه فراگیری استفاده از اینترنت و شبکه‌های مجازی به‌خصوص پیام‌رسان تلگرام در ایران، حفظ امنیت در کنار بهبود کیفیت و امکانات یکی از مهمترین وظایف مسئولان است. بنابراین مسئولان نیز برای بهبود کیفیت و ارتقای سیستم تبادل اطلاعات با تلگرام تعامل کرده‌اند تا با انتقال برخی از سرورها به کشور سرعت و پهنای باند بیشتری را به کاربران تلگرام ارایه دهند. اما در برابر این تصمیم مسئولان کشور، کاربران تلگرام نگران ازدست رفتن امنیت و حریم خصوصی‌شان هستند. با این حال امکانات بیشتر، ایجاد احساس امنیت و حفظ امنیت سه مقوله متفاوت با یکدیگر است که ما همه آنها را یک‌جا می‌خواهیم. به این معنی که ما همواره در رابطه با افزایش سرعت اینترنت و کاهش هزینه‌های آن از مسئولان امکانات می‌خواهیم و اگر هم برای آن گامی برداشته شود، احساس امنیت‌مان را از دست می‌دهیم و سر آخر نیز اگر طی حادثه‌ای امنیت ملی‌مان به خطر بیفتد، مسئولان را مقصر می‌کنیم. مثلا همین حادثه تروریستی مجلس! چهارم مرداد ماه قاضی خرم‌آبادی، معاون دادستان کل کشور در رابطه با این موضوع گفت: «داعش تمام هماهنگی‌های خود برای حمله تروریستی به مجلس شورای اسلامی را از طریق تلگرام انجام داده است.» در انتها نیز او گفته اگر از این به بعد وزیر ارتباطات دستورهای قضائی را اجرا نکند، اعلام جرم می‌شود. این درحالی است که چندی پیش جواد آذری جهرمی، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از مسدود کردن ٣هزار و ٣٠٠ کانال با مصادیقی همچون «داعش و خشونت و کودک‌آزاری و توهین علیه مقدسات نظام» در هر هفته خبر داده بود. با همه اینها به‌نظر می‌رسد ماجرای انتقال برخی از سرورهای تلگرام به ایران در پی فشارهای قوه قضائیه به وزارت ارتباطات صورت گرفته باشد. اتفاقی که باعث ایجاد شبهه در به خطر افتادن حریم خصوصی کاربران شد.
اعتمادسازی کاربران تلگرام
این‌روزها دولتمردان تلاش می‌کنند تا در کنار ایجاد امنیت مانع از فیلترشدن کامل شبکه‌های مجازی شوند. همین هم شد که در تعامل با تلگرام قرار شد شبکه‌های توزیع محتوا در ایران نصب شوند تا بتوان از طریق آن و همچنین فیلترینگ هوشمند از فیلترشدن دایمی این شبکه‌ها جلوگیری کرد. با همه اینها این‌روزها در ایران شبکه‌های مجازی به‌خصوص تلگرام نه‌تنها جنبه پیام‌رسانی و ارتباطی دارند، بلکه به یک رسانه و حتی منبع درآمد نیز تبدیل شده‌اند. طبق آخرین آمارها ٤٥میلیون ایرانی عضو تلگرام هستند و نقش پررنگ این شبکه چنان در زندگی ایرانیان احساس می‌شود که بدون‌شک ریزش کاربران تا مدت‌ها می‌تواند بر روابط اجتماعی و فعالیت‌های اقتصادی نیز ضربه غیرقابل جبرانی وارد کند. بنابراین این روزها باید مسئولان در کنار ایجاد امنیت در فضای مجازی برای اعتمادسازی عمومی درخصوص حفظ حریم شخصی کاربران تلگرام نیز تلاش کنند. در صفحه «یک پرسش چند پاسخ» با مسئولان و کارشناسان فضای مجازی در رابطه با پیامدهای انتقال برخی از سرورهای تلگرام به ایران گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
پیشینه
نوستالژی پیام‌رسان‌ها
هر کدام‌شان برای خود دورانی داشتند؛ اپلیکیشن‌ها و پیام‌رسان‌های موبایلی را می‌گویم. همان‌هایی که یک روز در اوج بودند اما حالا با وجود تلگرام کمتر کاربر ایرانی است که به سراغ‌شان برود. البته بیشتر این اپلیکیشن‌ها یا با سیاست‌های دولت‌ها فیلتر شدند یا به دلیل ایجاد فضای رقابتی بین انواع و اقسام پیام‌رسان‌ها کاربران‌شان را از دست دادند. به طور قطع برخی از آنها دلیل سومی نیز داشتند که در زیر با بررسی این اپلیکیشن‌ها با این مورد نیز بیشتر آشنا می‌شویم.
وایبر: این شبکه رایگان موبایلی که قابلیت تماس و پیام‌های رایگان را داشت، در ایران اولین بود؛ نرم‌افزاری که بر روی گوشی‌های هوشمند نصب شد و طیف وسیعی از مردم را به خود جلب کرد. بحث استیکرها و بازی‌های مختلف گروهی نخستین‌بار در این شبکه پیام‌رسان ایجاد شد. با این حال به دلیل فراگیر‌شدن وایبر و ورود آن به‌عنوان یکی پدیده جدید در زندگی مردم باعث شد تا فیلترینگ آن در دست بررسی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه قرار بگیرد. همین هم شد که در طی این سال‌ها به‌‌رغم مخالفت دولت روحانی در خصوص فیلترینگ‌های اینچنینی اما این شبکه بارها و بارها فیلتر شد؛ بنابراین یکی از دلایل ریزش کاربران وایبر فیلترشدن گاه‌وبی‌گاه این پیام‌رسان بود. یکی دیگر از دلایل دیگر کوچ کاربران ایرانی از وایبر انتساب آن به رژیم صهیونیستی و احتمال جاسوسی حریم خصوصی کاربران است.
وی‌چت: کار با اپلیکیشن چینی وی‌چت با امکاناتی بیشتر از وایبر یکی از دلایل انتخاب کاربران فضای مجازی و گوشی‌های هوشمند بود. همان موقع که روزهای طلایی وایبر به سر آمده بود، کاربران به این شبکه پیام‌رسان کوچ کردند و در برابر امکانات جدید‌تر و جالب‌تر این اپلیکیشن قرار گرفتند. وی‌چت با سرعتی بالاتر نسبت به وایبر و امکان دوستیابی در مکان‌های اطراف کاربر امکانات جدیدی را به استفاده‌کنندگان می‌داد؛ اما کم‌کم این موضوع به ضرر کاربران تمام شد چرا که به خاطر همین امکانات بعضی مراجع استفاده از آن را حرام اعلام کردند و درنهایت نیز از سوی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه از دسترس خارج شد. یکی از دلایل فیلترشدن وی‌چت جمع‌آوری کلیه اطلاعات موجود در گوشی‌های کاربران و رصد ارتباطات اعضاء، محتوای مجرمانه و غیراخلاقی آن اعلام شد. با این حال این اتفاق که در آذرماه سال ٩٢ و در دولت یازدهم اتفاق افتاد باعث شد تا محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم ایران، با اعلام بی‌ارتباط بودن وزارتخانه‌اش با فیلترینگ وی‌چت در این‌باره اظهار کند: «کمیته تعیین مصادیق که این شبکه را توقیف کرده و وزارت ارتباطات تنها به‌عنوان یکی از ۱۲عضو این کمیته، از حق رأی در تصمیم‌گیری‌ها برخوردار است.»
لاین: این پیام‌رسان که با فضایی طراحی شده بود شبیه به شبکه‌های مجازی که قابلیت ساخت پروفایل و تبادل عکس‌ها را در صفحه شخصی کاربران داشت، نیز خیلی زود در رصد مسئولان قرار گرفت. با این حال در طی این دوران بارها و بارها در خصوص فیلترینگ این پیام‌رسان خبرهایی منتشر شده است اما با همه اینها پس از ورود تلگرام به ایران بسیاری از کاربران این پیام‌رسان نیز آن را ترک کرده یا به حالت تعلیق درآوردند. با همه اینها هر گاه که بحث فیلترینگ این پیام‌رسان مطرح شد، وزارت ارتباطات اعلام کرد که موافق فیلترشدن نیست و با راه‌اندازی فیلترینگ هوشمند جلوی انتشار محتویات مجرمانه را خواهد گرفت.
نظر موافق
قطعا تعداد کاربران تلگرام ریزش میکند
علیرضا دقیقی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری| در هفته گذشته برخی از کاربران تلگرام متوجه اختلال در این نرم‌افزار پیام‌رسان شدند. این اتفاق که همزمان با انتشار خبر انتقال سرورهای تلگرام به ایران رخ داد موجی از نگرانی را برای کاربران به همراه داشت و شایعات فیلتر شدن تلگرام بر این اخبار دامن زد. در این شرایط بسیاری از کاربران تلگرام از آینده این برنامه ابراز نگرانی می‌کنند. علیرضا دقیقی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری که در زمینه رسانه و فضای مجازی نیز فعالیت میکند این موج انتقادات مردمی و کاربران تلگرامی را نشانه ریزش تعداد کاربران تلگرام در آینده می‌داند و در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «در رابطه با انتقال برخی از سرورهای تلگرام یا همان نصب سی‌دی آنها باید دو محور را از یکدیگر تفکیک کرد. یکی بحث
chat secret است که در آن محتوایی که تبادل می‌شود رمزگذاری می‌شود و این در شبکه توزیع محتوا (CDN) مخدوش نمی‌شود و تلگرام آن را گارانتی کرده است. اما در بخش چت عمومی یا کانال‌ها با توجه به این‌که محتوا در آنها رمزگذاری نمی‌شود دسترسی به آنها راحت است.»
این وکیل پایه یک دادگستری معتقد است که این اتفاق باعث می‌شود کاربران تلگرام به دلیل ناامن شدن حریم خصوصی‌شان از این نرم‌افزار پیام‌رسان کوچ کنند و در این‌باره می‌افزاید: «زمان دسترسی به محتوایی که در کل دنیا تولید می‌شود مانند وب‌ها و نرم‌افزار‌های اینترنتی، مدت زمانی است که آن اطلاعات روی سایت قرار دارد. وقتی یک سایت یا نرم‌افزار آن اطلاعات را از بین می‌برد یا از روی سایت برمی‌دارد، کاربران دیگر نمی‌توانند به آن محتوا دسترسی داشته باشند. از بین رفتن این اطلاعات برای کاربران ممکن است به دلیل عوض شدن سرورهای یک سایت باشد اما در برخی از کشورها مانند فرانسه، آمریکا و آلمان سرورهایی وجود دارد که کل دیتاها و اطلاعات سایت‌ها و بلاگ‌های اینترنتی را ثبت و ضبط میکند. به این معنی که حتی اگر محتوایی از روی سایت‌ها نیز حذف شود این سرورهای مرکزی آن اطلاعات را در سیستم خود ذخیره کرده‌اند. در سرورهای تلگرام نیز همین اتفاق می‌افتد. یعنی حتی اگر کاربران اطلاعات و محتوای کانال‌ها و چت‌های‌شان را نیز پا کنند به معنی از بین رفتن کامل آنها نیست بلکه پیش از این همه این اطلاعات در سرورهای اصلی ذخیره شده است.»
دقیقی در پایان با تأکید بر این‌که نتیجه انتقال سرورهای اصلی یک نرم‌افزار غیرایرانی به ایران ایجاد احساس ناامنی در کاربران را به همراه دارد، می‌گوید: «هنوز به طور دقیق مشخص نشده است که وزارت ارتباطات و تلگرام چه نوع سرورهایی را معامله کرده‌اند اما باید گفت اگر سرورهای این پیام‌رسان روسی به کشور وارد شود برای کاربران احساس ناامنی ایجاد خواهد کرد که این موضوع باعث می‌شود اعضای گروه‌ها و کاربران از این پیام‌رسان به پیام‌رسان دیگری کوچ کنند.»
نظر مخالف
حریم خصوصی افراد حفظ خواهد شد
کمال دهقانی فیروزآبادی، عضو هیأت‌رئیسه کمیسیون امنیت‌‌ملی مجلس| امنیت یکی از دغدغه‌های مهم در زندگی اجتماعی است. با این حال پس از ظهور پدیده جدیدی به نام اینترنت و شبکه‌های مجازی و پیام‌رسان‌ها انواع و اقسام کلاهبرداری‌ها، تهدیدها و رفتارهای مجرمانه در این فضاها نیز ظهور کردند. همین هم شده که دولت‌ها، وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و نهادهای مسئول در حفظ امنیت مردم هر کدام در ایجاد امنیت نقش بسزایی دارند؛ اما در کنار این موضوع نیز باید توجه داشت که به وجود آوردن احساس امنیت و اعتمادسازی مردم یک جامعه در برابر ابهامات و خطرات تهدید‌کننده آنها یکی از وظایف مهم مسئولان کشور است. حالا که این روزها ابهامات و شایعات زیادی در خصوص انتقال سرور تلگرام به کشور به جود آمده است، به سراغ کمال دهقانی فیروزآبادی، عضو هیأت‌رئیسه کمیسیون امنیت ملی مجلس رفتیم و نظر او را در رابطه با این اقدام وزارت ارتباطات جویا شدیم. او در رابطه با انتقال برخی از سرورهای تلگرام به «شهروند» می‌گوید: «در حقیقت کاری که دولت قصد دارد، انجام دهد مربوط به امنیت و نظم عمومی جامعه است. بنابراین ما باید برای برقراری امنیت در همه مکان‌ها چه حقیقی و چه مجازی نظمی متناسب با ارزش‌های جامعه را ایجاد کنیم؛ به‌عنوان مثال حادثه تروریستی مجلس در همین فضاهای مجازی و پیام‌رسان تلگرام ساماندهی شده بود و بنابراین بحث فراهم‌کردن نظارت نیروهای امنیتی در خصوص جرم‌های مشهود در این فضاها یکی از مواردی است که باید به آن توجه ویژه داشت.»
با این حال تنها جرم‌هایی که در این فضاها و شبکه‌های اجتماعی رخ می‌دهد، تنها جرم‌های تروریستی نیست؛ بلکه انواع کلاهبرداری‌ها یا تبادل اطلاعات مستهجن و غیراخلاقی که باعث از هم گسیختن کانون خانواده‌ها و یا به وجود آمدن آسیب‌های اجتماعی فراوان می‌شود نیز در این فضاهای مجازی اتفاق می‌افتد. فیروزآبادی معتقد است که اگر نظارتی بر روی شبکه‌های مجازی نباشد، ممکن است افراد زیادی از این فضا سوءاستفاده کنند و باعث هتک حرمت افراد دیگری شوند. این نماینده مجلس در ادامه می‌افزاید: «مراجع نظارتی وظیفه جلوگیری از چنین حوادثی را دارند و در صورت محرزشدن جرم مراجع قضائی باید با تشکیل پرونده به این موضوع رسیدگی کنند؛ اما اینها به این معنی نیست که دولت یا مسئولان به حریم خصوصی افراد وارد می‌شوند! مگر الان دولت یا نهادهای مختلف به خانه مردم سرکشی می‌کنند؟! حریم خصوصی در فضای مجازی هم همین است. قرار نیست که با افزایش تجهیزات و امکانات حریم خصوصی افراد جامعه کنترل شود. قانون ما در این زمینه بسیار سفت و سخت است و هیچ‌کس حق استراق سمع و یا ورود به حریم خصوصی افراد جامعه را ندارد و هر کس چنین عملی را مرتکب شود، مجرم تلقی می‌شود.»
فیروزآبادی با تأکید بر این‌که دولت خودش مجری قانون است اظهار میکند: «هیچ قانونی اجازه نمی‌دهد کسی وارد حریم خصوصی افراد شود. مسائل امنیتی و برقراری امنیت باعث شکسته‌شدن حریم خصوصی مردم نمی‌شود و تنها در مواردی که حکم دادستانی داشته باشد، قابل پیگیری است. با این تعریف باید گفت تلگرام و شبکه‌های مجازی پیوسته تحت کنترل نیستند. بنابراین امنیت زیرساخت بسیار مهمی برای جامعه و اداره کشور است و باید گفت انتقال برخی از سرورهای تلگرام به کشور در جهت افزایش رفاه و آرامش مردم صورت گرفته و نباید با هجمه‌های بزرگ و نقد و بررسی‌های اشتباه احساس امنیت را از مردم بگیریم؛ چرا که تا جرم مشهودی رخ ندهد و شاکی وجود نداشته باشد، حریم خصوصی افراد بدون حکم دادستان بررسی نخواهد شد.»
نظر کارشناس
دغدغه امکانات و امنیت
یاسر سلیمانی، کارشناس مسائل رسانه و فضای مجازی| شبکه تلگرام مانند یک شمشیر دولبه است، به این معنی که همانقدر که می‌تواند اثرات و پیامدهای مثبتی داشته باشد به همان اندازه نیز تهدید‌کننده و مخرب است. با همه اینها اگر فرهنگ استفاده درست از این شبکه پیام‌رسان در همه ابعاد زندگی ایرانی‌ها رعایت شود، بدون‌شک این شبکه تبدیل به پایگاهی سالم جهت تبادل اطلاعات، فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی خواهد بود. یاسر سلیمانی، کارشناس مسائل رسانه و فضای مجازی در رابطه با ریزش کاربران تلگرام پس از انتقال سروهای آن به ایران به «شهروند» می‌گوید: «نمی‌توان در این رابطه اظهارنظر قطعی کرد. همان‌طور که کاربران وایبر ابتدا با یک شیب کند به پیام‌رسان‌های دیگر کوچ کردند این موضوع که آیا با انتقال سرورهای تلگرام به ایران کاربران آن ریزش خواهند کرد یا خیر قابل‌پیش‌بینی نیست. با این حال، باید گفت اگر کاربران ایرانی تلگرام از این پیام‌رسان کوچ کنند، اتفاق خوبی نیست. اگر این اتفاق بیفتد نشان‌دهنده بی‌اعتمادی مردم است، چراکه تا امروز که سرورها در خاک یک کشور بیگانه بوده است، مردم با اطمینان خاطر در این فضا فعالیت می‌کردند و پس از انتقال این سرورها به خاک کشور خودشان از آن کوچ می‌کنند!»
این کارشناس فضای مجازی در ادامه می‌افزاید: «قبل از این‌که به این موضوع بپردازیم باید به کمی عقب‌تر برویم؛ یعنی به زمان ظهور تلگرام. این شبکه پیام‌رسان پس از ورود به زندگی ایران سه بعد اجتماعی، اقتصادی و امنیتی را در کشور تحت‌تاثیر خودش قرار داد. هر کدام از این ابعاد زیرشاخه‌های مختلفی دارد، چراکه مثلا تلگرام در بعد اقتصادی تبدیل به یک فضای کسب‌وکار شده و در بعد اجتماعی آن تبدیل‌شدنش به یک رسانه است. اما آن چیزی که مربوط به خبر انتقال سرورها و واکنش کاربران این شبکه درخصوص حریم خصوصی‌شان شده، بعد امنیتی ماجراست.» سلیمانی معتقد است اشتباهی که در مورد تلگرام رخ داد این است که تلگرام از یک نرم‌افزار پیام‌رسان صرف، تبدیل به یک رسانه شد و در این‌باره می‌گوید: «درحال حاضر به غیر از افراد؛ برنامه‌های تلویزیونی، سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف نیز یک کانال اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای در تلگرام دارند و این موضوع باعث پیوند بعد اجتماعی تلگرام با بعد امنیتی شده است. بنابراین درپی این فراگیری، حالا تلگرام در جامعه وجاحت پیدا کرده و در گسترش آن نیز تاثیر گذاشته است. این گسترش و فراگیری یکی از دلایلی است که بعد امنیتی تلگرام را تهدید میکند، چراکه این نرم‌افزار می‌تواند مورد سوءاستفاده افراد سودجو یا گروهک‌های تروریستی نیز قرار بگیرد.»
این‌روزها درخصوص انتقال برخی از سرورهای تلگرام و (CDN) به ایران بحث‌های زیادی شده است. بنابراین مشخص شده که کار سیدیان رمزگشایی فایل‌های شخصی نیست و فقط برای ذخیره‌سازی فایل‌های پرطرفدار از کانال‌های پربازدید استفاده می‌شود. این کارشناس فضای مجازی در رابطه با حریم خصوصی کاربران تلگرام توضیح می‌دهد: «به‌نظر من انتقال برخی سرورها و سی‌دی آنها توسط وزارت ارتباطات اقدامی است در مقابل خواست مسئولان به‌خصوص قوه قضائیه و ارگان‌های نظارتی. با همه اینها در این زمینه نکته بسیار ساده‌ای وجود دارد که نمی‌دانم چرا به آن توجه نمی‌شود! آن هم این است که تا پیش از این نیز کانال‌های تلگرامی حاوی محتوای مجرمانه رصد شده‌اند، بنابراین نباید نگران به خطر افتادن حریم خصوصی کاربران تلگرام باشیم. انتقال سی‌دی آنها انتقال یک فناوری در جهت سرعت بخشیدن به کار با تلگرام است. ضمن این‌که هر کشوری حق دارد بنا بر قوانینش برخی از بسترها را نظارت کند. درنهایت هم اگر این کار برای حفظ امنیت از طرف دولت صورت بگیرد، کار بسیار ارزشمند و بزرگی است.»
