به بهانه ی یکصد و یازدهمین سالگرد امضای فرمان مشروطیت

شنبه چهاردهم مرداد، یکصد و یازدهمین سالگرد امضای فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین‌شاه است و در تقویم رسمی کشور، همواره این روز تأکید شده است.

به گزارش جماران؛ مظفرالدین شاه قاجار، بر خلاف پدرش ناصرالدین‌شاه که قریب به نیم قرن قمری، بر اریکه قدرت تکیه داشت و تقریباً با آرامش این مدت مدید را طی کرد، تنها 10 سال -از اردیبهشت 1275 تا دی ماه 1285 شمسی- ظاهراً زمام قدرت را در دست داشت و در تمامی این سال‌ها، با دردسر و اعتراض مواجه بود. سرانجام هم با اوج‌گیری انقلاب مشروطیت، تنها کار مثبتی که از او می‌توانست سر بزند، به منصه ظهور رسید و به‌رغم مخالفت شدید اطرافیان، فرمان مشروطیت را امضا کرد تا شکل حکومت و قدرت در ایران، ظاهراً از پادشاه به دولت و مجلس منتقل شد و هرگز این امر صورت واقع به خود نگرفت. ابتدا محمدعلی‌شاه به مخالفت با آن برخاست و تا بدانجا پیش رفت که از دکتر خلیل‌خان اعلم‌الدوله ثقفی خواست تا به‌عنوان پزشک پدرش، گواهی پزشکی، آن هم به صورت کتبی ارائه دهد که: مشاعر مظفرالدین‌شاه هنگام امضای فرمان مشروطیت، دچار اختلال شده بوده و فرمان، بی‌فرمان! و پاسخ اعلم‌الدوله روشن بود: نمی‌نویسم و اگر مجبور شوم که بر عدم صحت عقل مظفرالدین‌شاه، گواهی دهم، از ابتدای سلطنت او تا به آخر اشاره می‌کنم. بدین ترتیب ولایتعهدی جناب محمدعلی میرزا نیز زیر سؤال می‌رفت و کار به تهدید و توبیخ کشید و اعلم الدوله گریخت و چندی بعد محمدعلی شاه به سفارت روسیه در زرگنده تهران پناهنده شد و اعلم الدوله از مهلکه گریخت. حاصل شش سفر ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه به فرنگ، چیزی جز خود باختگی، وادادگی و تقلید ناشیانه از مصدرنشینان فرنگستان نبود و تنها از جیب پرفتوت ملت بزرگوار ایران خرج شد و سرانجام ملت به جان آمده از استبداد و فساد، راه حل را در خواستن دارالشورای کبری جست و جو کرد و تحدید سلطنت، اما نشد و حاصل بیست سال هرج و مرج – از 1285 تا 1304- سرانجام به سرنگونی و اضمحلال قاجاریان انجامید و قدر قدرت بعدی، ابتدا مجلس را «طویله» نامید و وقتی گفتند نمایندگان آن، منتخب مردم هستند، گفت: کدام مردم؟! و بدین گونه «نه از تاک، نشان باقی ماند و نه از تاکنشان». چهار تکبیر زدند بر هر چه که حاصل مشروطه بود و بی‌دلیل نبود که سیداشرف‌الدین گیلانی (نسیم شمال) در یکی از زیباترین بحر طویل‌هایش سروده بود: «رحمت‌الله علی مشروطه!» یکی از زیباترین اشعار عامیانه عصر مشروطیت، مربوط به محاسب الملک وقار (یوسف وقار) است که به تمام و کمال وصف‌الحال اوضاع پس از صدور فرمان مشروطیت است. این شعر مردمی که شباهت بسیار زیادی به سروده‌های عامیانه علامه دهخدا دارد به اشتباه به آن بزرگوار نسبت داده شده و طبق تصریح حضرت استادی، سید عبدالله‌انوار، سروده یوسف محاسب الملک است و اصطلاحات به‌کار رفته در آن، گوشه‌ای از فرهنگ لغات عامیانه مردم آن روز طهران است و باید این شعر مردمی را تهرانی دانست: