این‌که جهان، چند سالی بود که از جنوب به مقصد تهران به مرکز آمده و پایتخت‌نشین شده بود، اما جنوب، برای او جغرافیایی نبود که با هجرت فراموش شود. شگفت‌انگیز است که حالا هم که خبر درگذشت او منتشر شده، می‌بینیم که سفر ابدی او در جنوب اتفاق افتاده است.
به گزارش جماران؛ محمود جهان، خواننده موسیقی محلی جنوب ایران، صبح دیروز در بیمارستانی در بندر ماهشهر درگذشت.
برای محمود جهان، جنوب، فقط آوازی نبود که سال‌ها بخواند و با آن در عرض زندگی‌اش به آن چیزی مشغول باشد که به آن حرفه می‌گویند. برای محمود جهان، جنوب، همه چیز بود؛ این را همه شئون و جزئیات زندگی پرفراز و نشیب نیز تائید می‌کند. شنیده‌اید می‌گویند فلانی آدم یک‌تکه و خالصی بود؟ می‌دانید که این صفات لزوما به خلوص درون و اینها مربوط نیست. مثلا شما این زندگی را مرور کنید: تولد در محله احمدآباد آبادان از پدر و مادری که از روستای باغک بوشهر آمده‌اند، زندگی در بوشهر، کار در تشکیلاتی نفتی به عنوان عنصری عجین با جنوب و مرگ در ماهشهر.
با این‌که جهان، چند سالی بود که از جنوب به مقصد تهران به مرکز آمده و پایتخت‌نشین شده بود، اما جنوب، برای او جغرافیایی نبود که با هجرت فراموش شود. شگفت‌انگیز است که حالا هم که خبر درگذشت او منتشر شده، می‌بینیم که سفر ابدی او در جنوب اتفاق افتاده است. یکی از دوستان او می‌گوید جهان قرار بود در سه روز آینده به مناسبت دهه کرامت در بندر ماهشهر کنسرت برگزار کند و به همین دلیل در این شهر حضور داشت. می‌بینیم که روح جنوبی موسیقی، حتی در مرگ نیز جهان را تنها نگذاشت و او را برای همراهی در سفرش، به جنوب کشاند. حالا محمود فولادی که با نام هنری جهان شناخته می‌شد، دیگر در میان ما نیست و این خلأ بزرگی است برای موسیقی بومی جنوب ایران.
افزودن به ارزش‌های موسیقی بومی
موسیقی بومی جنوب ایران، گاه با سوءتفاهم‌هایی همراه بوده است؛ سوءتفاهم از این رو که این موسیقی پرنشاط، ابتدای امر، محل بحث و بررسی و اعمال برخی محدودیت‌ها بود، اما طولی نکشید که نه تنها به بدنه موسیقی رسمی ما راه یافت و این‌گونه یکی از فولکلورهای پرقدمت و اصیل ما، از نابودی نجات یافت، بلکه حتی در جشنواره‌هایی با نگاه‌های ارزشی نیز جدی گرفته شد. حتی صداوسیما نیز بارها میزبان محمود جهان و دیگر خواننده‌های موسیقی بندری بود تا بگوید این سوءتفاهم‌ها با زحمت امثال جهان و با سعه‌صدر و آگاهی مسئولان موسیقی، رسمیت پیدا کرده است. محمود جهان، به ادعای دوستداران و همکارانش یکی از کسانی بود که برای موسیقی جنوب زجر و زحمت کشید تا جنوبی‌ها بازگشت این موسیقی پرنشاط و پرکشش را جشن بگیرند.
حالا مرتضی پالیزدان، نوازنده سازهای کوبه‌ای و عضو گروه لیان با اشاره به اهمیت بالا و جایگاه ویژه محمود جهان در موسیقی جنوب، می‌گوید: «زنده‌یاد جهان و چند نفر دیگر از فعالان موسیقی بومی جنوب ایران، شرایط سختی را تحمل کردند. اما ایستادگی آنها بود که باعث شد امروز بتوانیم از موسیقی محلی جنوب ایران در ساحتی رسمی و پرطرفدار سخن بگوییم. ما نوازندگان و خوانندگان موسیقی جنوب، مدیون امثال جهان هستیم. اینها زجرکشیده موسیقی جنوبند. جهان و جهان‌ها، غم و غصه‌های فراوانی را تحمل کردند و خروجی این غصه‌ها شد این موسیقی پرنشاط که خودشان برای ما به ارمغان آوردند.»
پالیزدان آثار اولیه محمود جهان را ارزنده‌تر می‌داند و درباره ارزش‌هایی که او به این موسیقی افزوده، می‌گوید: «اهمیت محمود جهان از سویی به این بود که او صرفا ادامه‌دهنده فولکلور ما نبود. درست است که آن را احیا کرد، اما بخصوص در آثار اولیه‌اش توانست ارزش‌ها و امکاناتی را هم به آن بیفزاید.»
این نوزانده سازهای کوبه‌ای جنوب ایران درباره صدا و خوانندگی جهان معتقد است: «او صاحب صدایی بسیار زیبا بود. حتی اگر موسیقی بندری با فقدان او دچار خلأ نشود، حتما در حوزه صدا و خوانندگی بدون او با خلأیی جدی مواجه خواهیم بود. ما صدای خاص بندری نداریم. صدای او به ساز نی‌انبان می‌نشست. اساسا گویی ساخته شده بود برای این آهنگ‌ها. سال‌ها باید بگذرد تا چنین صدایی بیاید.»
فقدان پدر موسیقی محلی بوشهر
حسین کشتکاربوشهری، برای اهالی موسیقی جنوب ایران، نامی آشناست. نوازنده‌ای که سال‌ها با محمود جهان همکار بود و پس از آن خود به خوانندگی روی آورد. بغض راه گلویش را گرفته، اما بریده بریده از جهان می‌گوید. از این‌که از سال 1364 و از یادواره دهه فجر همکاری‌اش را با او آغاز کرده و این همکاری تا سال 1385 ادامه پیدا کرده است. البته پس از آن هم که کشتکار به خوانندگی روی آورده، جهان برایش ملودی ساخته و تنظیم کرده و این همکاری از راه دور ادامه پیدا کرده است. کشتکار می‌گوید: «از سال 1375 با هم آمدیم تهران. تا سال 1385 با هم بودیم تا این‌که من بازگشتم.»
صدایش را صاف می‌کند و درباره نکته‌ای حرف می‌زند که از آن به عنوان مهم‌ترین تاثیر محمود جهان یاد می‌کند: «جهان، با تلاش بسیار ملودی‌های فولکلور ما و بخصوص موسیقی بوشهری را زنده نگاه داشت. این کار کمی نیست. اولین کسی پس از انقلاب بود، که برای احیای موسیقی بندری همت کرد. ساز نی‌انبان و موسیقی محلی از یاد رفته بود. جوان‌ها به سمت موسیقی غربی رفته بودند اما با درایت و عشق و علاقه‌اش به این موسیقی، باعث شد دوباره جوانان به ساز نی‌انبان روی بیاورند و جذب این موسیقی شوند.»
او با اشاره به این‌که در سفر به 50 کشور دنیا با محمود جهان همراه بوده است، می‌گوید: «در انواع و اقسام دانشگاه‌های مختلف جهان، موسیقی محلی اجرا کردیم. جهان دیپلم افتخار دانشگاه موسیقی اتریش را داشت و همچنین دکترای افتخاری از دانشگاه کلمبیا.»
کشتکار معتقد است محمود جهان، پدر موسیقی محلی بوشهری و خوزستانی بود: «با رفتن او، کمتر کسی را می‌بینم که با صدایی چون او به این موسیقی بتواند خدمت کند. جهان، بخشویی بود که تکرار نمی‌شود.»
رانت‌های غیرمحلی برای موسیقی محلی
حسین کشتکاربوشهری همچنین با اشاره به این‌که امروز وضع موسیقی جنوب مطلوب نیست، می‌افزاید: «موسیقی محلی ما دچار سوءاستفاده‌های فراوان شده است. از یاد نبرده‌ایم که این موسیقی به فرهنگ ما بسته است. از این بستگی، برخی سوءاستفاده‌های مالی می‌کنند.
مثل این است که شما عتیقه‌ای را از اینجا پیدا کنی و ببری خارج بفروشی. اینجا هم با ملودی‌های ما این کار را می‌کنند. نظارت مسئولانه‌ای بر این آسیب وجود ندارد. محمود جهان رفت، کسی که سال‌ها غصه‌ها و غم‌ها در دلش بود و گفتنی‌ها در دلش داشت. اما هزاران محمود جهان در بندرعباس، خرم‌آباد و دیگر جاها هستند. اینها را دریابیم پیش از مرگشان. وضع موسیقی محلی و فولکلور ما به خاطر رانت‌بازی‌های مرسوم، امروز مطلوب نیست».
