آزادشهر که تمام شود، باید در پیچ و خم جاده خوش‌ییلاق آنقدر بروی تا به ورودی سنگلاخ معدن زمستان یورت برسی؛ معدنی که ۸۵روز پیش در یک نیمروز بهاری، طعم تلخ حادثه را چشید و جان باختن ۴۳کارگر، بر دلش داغ گذاشت.
معدن هنوز تعطیل است و فقط حدود 40نفر از کارگران، مأمور ترمیم و تقویت استحکامات محل انفجار شده‌اند.در هوای گرم و شرجی یک نیمروز تابستانی، زنجره‌ها می‌خوانند و در ورودی معدن، جز 3نفری که در کنار اتاقک فلزی نگهبانی ایستاده‌اند، کسی نیست. کارگران شیفت صبح، کارشناسان و رئیس معدن رفته‌اند و آنگونه که نگهبان معدن می‌گوید، کارگران شیفت عصر هم وارد معدن شده‌اند اما ورود به محوطه معدن نیز نیاز به مجوز دارد. راهی جز گفت‌وگو با رئیس معدن باقی نمی‌ماند؛
کسی که می‌تواند از اوضاع احوال زمستان یورت خبر جدیدی بدهد و مجوز ورود به محوطه معدن را نیز صادر کند. سهراب غلامی، رئیس معدن زمستان یورت اجازه بازدید از محوطه معدن را می‌دهد اما برای صحبت با کارگران باید تا غروب آفتاب صبر کرد؛ آنها برای انجام ماموریت هزار و 100متر در طول تونل به پیش رفته‌اند و 6ساعت تمام طول می‌کشد تا شیفت کاری آنها به پایان برسد و از تونل خارج شوند.
کار روزانه کارگران متخصص آواربرداری و ترمیم که تمام می‌شود، یک به یک به روشنایی می‌آیند و کنار ورودی معدن می‌نشینند؛ با چهره‌هایی که به سبک کارگران معدن زغال‌سنگ، سیاه نیست اما خستگی و نوعی غم در آن داد می‌زند. وقتی با آنها خوش و بش می‌کنی، می‌خندند و حالت خستگی از چهره‌هایشان می‌پرد اما غم نگاهشان گم نمی‌شود.
- آرزویی که به دل کارگر معدن ماند
قبل از ملاقات با کارگران، رئیس معدن گفته بود که کارگران معدن زمستان یورت همگی سختی کار می‌گیرند و از اول امسال، نیروهایی که احتمالا از این مزیت بی‌بهره بودند نیز به این جرگه پیوسته‌اند. کارگران حاضر در معدن هم این گفته را تصدیق می‌کنند اما دغدغه آنها چیز دیگری است؛ وقتی سر باز می‌شود و پای گلایه‌ها و خواسته‌هایشان می‌نشینی، غم بزرگی که بر دل اینها نشسته، کیفیت محاسبه سختی کار است. آنها می‌گویند کار در معدن زغال آدم را از داخل پیر می‌کند؛
کارگرانی که کمی پا به سن گذاشته‌اند، می‌گویند حال ریه‌هایشان خراب است و زود به نفس نفس می‌افتند. کارگران معدن زغال می‌خواهند زودتر بازنشسته شوند، زودتر از 20سالی که در قانون فعلی برای آنها درنظر گرفته شده است. یکی از آنها می‌گوید پیش از تغییر قانون کار در سال‌های ابتدایی دهه 60، سختی کار برای کارگران معادن زغال ضریب2 داشت و این کارگران پس از 15سال بازنشسته می‌شدند اما با قانون فعلی، کارگران معادن زغال نیز مانند کارگران دیگر معادن سختی کار با ضریب 1.5می‌گیرند و باید برای بازنشسته شدن 20سال کار کنند.
این در حالی است که گازهای سمی موجود در معدن زغال به کارگران این معادن مجال بازنشسته‌شدن نمی‌دهد و آنها را قبل از پیری، زمینگیر می‌کند. این خواسته کارگران، مسئله‌ای است که گویا علی ربیعی، وزیر کار نیز در زمان بازدید از حادثه معدن زمستان یورت به آن اشاره کرده بود. به گفته کارگران، ربیعی در این بازدید می‌گوید: «کارگران این معدن باید پس از 15سال کار بازنشسته شوند.»
- قراردادهای سه‌ماهه قانونی است
یکی از مهم‌ترین مسائلی که درباره کارگران معدن رسانه‌ای شد و واکنش‌هایی را هم در پی داشت، موقتی‌بودن قرارداد کارگران این معدن بود؛ مسئله‌ای که غلامی، رئیس معدن زمستان یورت نیز آن را تأیید می‌کند و منکر آن نیست. او که سابقه سال‌های کار در معادن دولتی را نیز در کارنامه خود دارد، می‌گوید: قانون کار، عقد قرارداد موقت برای کارهایی که ماهیت مستمر دارند را ممنوع کرده اما کار در معدن زغال‌سنگ زمستان یورت مستمر نیست و بستن قرارداد سه ماهه با کارگران منع قانونی ندارد.
او در توضیح مستمرنبودن کار معدن اظهار می‌کند: با کشف یک رگه از ذخایر زغال سنگ، کارگران مشغول استخراج می‌شوند اما واقعا تضمینی وجود ندارد که پس از به پایان رسیدن این رگه، زمین‌شناسان شرکت بتوانند رگه جدیدی کشف کنند. بنا بر گفته این مقام مسئول، تا‌کنون همیشه در معدن، کار استخراج ادامه داشته و قرارداد کارگران هم مرتبا تمدید شده اما چنانچه شرکت با کارگران قراردادی بلندمدت امضا کند، مجبور است درصورت تمام شدن کار، باز هم به آنها حقوق پرداخت کند درحالی‌که با قیمت فعلی زغال که چندین سال است تغییر نکرده، عملا حاشیه سود شرکت به اندازه‌ای نیست که تاب تحمیل این هزینه‌ها را داشته باشد و همین ریسک باعث شده شرکت قراردادهایی با مدت 3ماه منعقد کند.
- پیری؛ بلای جان زمستان یورت
مسئله دیگری که غلامی، رئیس معدن زمستان یورت معتقد است حاشیه سود معدن زمستان یورت را کم کرده، پیرشدن معدن است. او می‌گوید: در شرایط فعلی طول تونل اصلی معدن به هزار و 200متر نزدیک‌شده و این یعنی نیروی کار معدن باید در هر شیفت 2بار این مسیر را در تاریکی طی کند. از سوی دیگر باید سازه‌های کل این مسیر هزار و 200متری نیز مرتبا تعمیر و تقویت شود و همه اینها هم بهره‌وری کار را پایین می‌آورد و هم هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.
به گفته رئیس معدن، در شرایط فعلی، هزینه نیروی انسانی، 65تا 70درصد از کل هزینه‌های این معدن را شامل می‌شود. کارگران معدن زمستان یورت بین یک‌میلیون و 200هزار تومان تا حدود 2میلیون تومان حقوق می‌گیرند؛ مسئله‌ای که کارگران نیز کم و بیش صحت آن را تأیید می‌کنند اما باز هم از پیمانکاری بودن خود گلایه‌مند هستند،
به گفته آنها، کارگران عمدتا قدیمی که هنوز در استخدام شرکت مادر هستند حقوق بالاتری می‌گیرند اما مابقی با یک شرکت تأمین نیروی انسانی وابسته به شرکت مادر قرارداد امضا می‌کنند و حقوق آن با احتساب مزایا به حوالی یک میلیون تا یک‌میلیون و 200هزار تومان می‌رسد؛ گرچه افرادی هم هستند که کارشان مربوط به خارج از تونل می‌شود و دستمزد آنها از حداقل دستمزد اداره کار یعنی حدود 930هزار تومان فراتر نمی‌رود.
- گلایه از حاشیه‌سازی علیه معدن
پس از حادثه انفجار در معدن زمستان یورت، تمرکز رسانه‌ای بر این منطقه به قدری بود که بسیاری از کارگران فرصت پیدا کردند از تریبون رسانه‌ها حرف دلشان را بزنند. پرداخت‌نشدن حق بیمه، معوق‌شدن مطالبات و دستمزد، ایمن‌نبودن معدن، فقدان دستگاه‌های گاز سنج، کمبود ماسک مخصوص و لباس کار و اینکه سقف تعهد بیمه برای پرداخت خسارت جانی به کارگران معدن فقط برای 40نفر بوده از جمله مسائلی بود که در آن روزها رسانه‌ای شد.
سهراب غلامی، رئیس معدن زمستان یورت برخی از این اظهارات را قبول دارد و برخی را کاملا از اساس رد می‌کند. به گفته او، اوج بحران مالی شرکت به سال 1394برمی‌گردد؛ در آن دوران پس ازاینکه محموله‌ای به ارزش 3میلیارد تومان از معدن زمستان یورت غربی استخراج و فروخته می‌شود، خریدار ادعا می‌کند که کیفیت زغال پایین است و قابل مصرف نیست بر همین اساس بهای معامله به شرکت پرداخت نمی‌شود. این مسئله که عاقبت به تعطیلی کامل معدن زمستان یورت غربی می‌انجامد معوق‌شدن دستمزد کارگران را نیز در پی دارد اما در سال 95وضع تغییر می‌کند و اوضاع بهتر می‌شود.
او معتقد است تغییر سیاست‌های مالی شرکت توانسته جوابگوی وضعیت باشد و اتفاقا بیمه بودن 40نفر از کارگران که در زمان حادثه مورد نقد قرار گرفت را از سیاست‌های بسیار درست عنوان می‌کند. غلامی می‌گوید: زمانی که مدیریت شرکت 40نفر از کارگران معدن را تحت پوشش بیمه قرارداد حرف و حدیث‌هایی مطرح شد که این میزان زیاد است و باید به روال سال‌های قبل تعداد بسیار کمتری از کارگران بیمه شوند درحالی‌که همین کار توانست در حادثه اخیر جلو ورشکستگی کامل شرکت را بگیرد.
او برای پاسخ به اظهاراتی که در زمان حادثه درباره معوق‌شدن طولانی‌مدت حقوق کارگران مطرح شده بود، مجبور می‌شود فیش‌های حقوقی و دفاتر حضور و غیاب معدن را بیاورد. به گفته او، فعلا حقوق کارگران تا پایان فروردین‌ماه پرداخت شده کارگران حدود3ماه دستمزد طلب دارند و در هفته جاری قرار است مبالغ دیگری به آنها پرداخت شود اما این میزان تأخیر در پرداخت‌ها تقریبا همیشه وجود دارد اما اعتراض‌های زمان حادثه هم مربوط به این مدت زمان نبوده است بلکه گفته می‌شد چندین‌ماه از حقوق پرداخت نشده است. به گفته او این اظهارات به‌دلیل بحران سال94 بوده و در سال 95پرداخت‌ها روال قابل‌قبولی داشته است.
در دفاتر حضور و غیاب کارگرانی هستند که تا 10روز در ماه غیب داشته‌اند. به گفته رئیس معدن، این مسئله باعث می‌شود بیمه کارگران به‌صورت کامل رد نشود و سابقه بیمه آنها کمتر از مدت اشتغال در معدن باشد. مسئله دیگر استفاده کارگران معدن از ماسک‌های غیراستاندارد بوده که هم از سوی رئیس و هم از سوی کارگران حاضر در معدن رد می‌شود.
همچنین کارگران می‌گویند که هر سال یک دست لباس کار از معدن می‌گیرند. در مورد ایمنی معدن نیز غلامی اظهار می‌کند که حرف‌هایی مانند نبود هواکش در تونل و اینکه داخل معدن همیشه گاز وجود دارد، غیرکارشناسی است. او می‌گوید: تونل هواکش دارد و اندازه‌گیری گاز نیز مرتبا انجام می‌شود ضمن اینکه دستگاه‌های پمپاژ هوا نیز دائما با تزریق هوا به تونل به تهویه آن کمک می‌کند. او فیش‌های حقوقی کسانی که اخیرا بازنشسته شده‌اند را نیز نشان می‌دهد و اظهار می‌کند که این افراد بیش از معادل 3 تا 4 ماه حقوق مطالبات نداشته‌اند. همچنین به گفته غلامی با وجود موقتی بودن قراردادهای کارگران معدن، سنوات آنها تا زمان قطع کار پرداخت نمی‌شود و آنها می‌توانند در زمان بازنشستگی طبق قانون کار سنوات خدمت خود را دریافت کنند.
- کارگران متخصص مأمور نجات معدن زمستان یورت
غلامی، رئیس معدن زمستان یورت می‌گوید: معدن تعطیل است اما از چندی پیش تعدادی از کارگران که در ترمیم و بازسازی تونل تخصص دارند دستچین شده‌اند تا خرابی‌های انفجار را بازسازی کنند. فعلا فقط حدود 40کارگر در دوشیفت مشغول آواربرداری و تقویت استحکامات تونل شماره یک هستند تا مسئولان معدن بتوانند مجوزهای لازم برای ادامه فعالیت را دریافت کنند و بستر کار برای عملیات استخراج فراهم شود اما بقیه کارگرانی که قبل از وقوع انفجار در این معدن مشغول به‌کار بودند و از حادثه ناگوار اردیبهشت جان سالم به در بردند، بیکارند.رئیس معدن از حادثه ناگوار و البته نادر چند‌ماه پیش هم یادی می‌کند؛ حادثه‌ای که به گفته او هنوز جزئیات آن مشخص نیست و علت اصلی آن در دست بررسی است.
غلامی می‌گوید: تونل شماره یک معدن زمستان یورت، اصلی‌ترین بخش این معدن بوده که هزار و 170متر طول داشته و انفجار در عمق هزار و 100متری آن رخ داده است. به واسطه انفجار 25متر از طول تونل آوار شده و لکوموتیوی که جرقه‌زنی آن متهم بروز انفجار بوده نیز زیر آوار است.حالا کارگران تلاش می‌کنند به‌تدریج ریزش‌ها را جمع و جور کنند و با کمک ستون‌های فولادی، دوباره تونل را به شکل سابق برگردانند؛ آن‌وقت اگر مجوز فعالیت معدن از سوی مراجع ذیصلاح صادر شد، طبق برنامه زمانبندی احیای فعالیت استخراج، کارگران بیکار شده به‌کار دعوت می‌شوند.
- بازماندگان حادثه در انتظار بازگشایی معدن
بنا بر اظهارنظر کارگران حاضر در معدن، قبل از حادثه حدود 300کارگر در معدن زمستان یورت کار می‌کردند که از این تعداد 43نفر در سانحه جان باختند و مابقی بیکار شدند. از افراد بیکار، آنهایی که مشمول بیمه بیکاری بوده‌اند مقرری این بیمه را دریافت می‌کنند اما آنهایی که مشمول استفاده از این بیمه نبودند هیچ حقوقی نمی‌گیرند و چشم امیدشان به همین است که زودتر معدن سرپا شود و به‌کار برگردند.
رئیس معدن می‌گوید: در زمانی که 300نفر اینجا کار می‌کردند، حجم کار بالا بود و کارگران در جبهه‌های مختلف مشغول بودند اما پس از حادثه، به‌دلیل تمرکزی که روی امنیت معدن شده بود همه کارها تعطیل شد. از سوی دیگر جدای از اینکه فعلا فعالیت معدن فقط به آماده‌سازی تونل، جمع‌آوری آوار و تقویت سازه‌ها محدود شده، پس از آغاز کار مجدد هم بازگشت همه کارگران زمانبندی می‌شود و تا کار معدن به وضعیت قبلی نرسد، همه کارگران نمی‌توانند برگردند.
غلامی پیش‌بینی می‌کند تا یک‌ماه دیگر وضعیت تونل یک دوباره عادی شود اما از آنجا که پس از حادثه، مراجع ذیصلاح جلوی کار معدن را گرفته‌اند، حالا هم تا وقتی مجوز آنها نباشد، فعالیت‌ها نمی‌تواند از سر گرفته شود.
- سابقه‌ای که سابقه نشد
طبق قانون فعلی کار، کارگران معدن زغال مشمول سختی کار با ضریب1.5 می‌شوند و پس از 20سال کار بازنشسته هستند؛ یکی از کارگران حاضر در معدن زمستان یورت می‌گوید همین ضریب1.5 هم می‌توانست غنیمت باشد اگر سابقه بیمه ما کامل رد شده بود. او که حدود 5سال از سابقه بیمه‌اش در سال‌های حدود 74تا 83 توسط پیمانکاران معدن رد نشده، حالا بیش از 20سال است که در معدن کار می‌کند اما هنوز باید چند سال دیگر تا بازنشستگی صبر کند. البته اکنون نیز بیمه برخی کارگران به‌صورت کامل رد نمی‌شود اما به گفته رئیس معدن، این افراد کسانی هستند که غیبت دارند و بدون گرفتن مرخصی برای یک یا چند روز کار خود را ترک می‌کنند و عمدی برای رد نشدن بیمه آنها در کار نیست.
