روایت 25 سکانس واقعی از نبرد با داعش

 

به گزارش جماران رضا امیرخانی تجربیات خود از سفر به عراق و مشاهداتش از مقاومت مردمی در برابر داعشیان را در قالب گزارشی کوتاه روایت کرده است. 

در ماه رمضان سال جاری امیرخانی نویسنده کشورمان که پیش از این روایت های او در قالب سفرنامه را در کتاب هایی چون «داستان سیستان» و «جانستان کابلستان» خوانده ایم، به عراق سفر می کند و از خط مقدم نبرد با داعش که به واسطه یکی از دوستان مستند سازش به آن سر زده بود، گزارشی را تهیه می کند. 



متن این گزارش در ادامه از نگاه شما می گذرد؛ 

۱- شبی خوش تر در عالم نیست از لیله القدر، خاصه اگر کربلا باشد و بیست و سوم... گمانم بر این بود که شبی به شیرینی ش پهلو نزند، دستِ کم تا سال ها... به یک شب نکشید، که گمان م باطل شد. وقتی شبِ بعد، شبِ بیست و چهارمِ ماهِ مبارک، با دوربین دیددرشبی -به تر از زایس- چشم انداختم در چشم داعش... در خطِ مقدم «تازه خورماتو»... 

۲- مدیون م این چهار شبِ خط را به رفیق م محمود جوان بخت که هم سفر بودیم و عزیزم رضای برجی که هم سفر نبودیم. و البته دو هم راهِ دیگری که چهارفصل مان کردند در این چهار شب؛ فرزند مرحوم حاج هادی خان که پیرِ سفر است و تاریخِ تولدِ گذرنامه اش را فقط ثبت احوال تایید می کند و نه هیچ هم سفری ... و دیگری محسنِ عزیز که آرام آرام کنارِ هم شبیهِ پیرزن های مجلسی شده ایم، بس که خاطره ی سفرِ زیارتی داریم با هم... 

۳- چرا باید مدیون محمود بود در این سفر؟ رضای برجی و محمودِ جوان بخت، ماننده ی کاشفان معادن، دو سال است، زمین که نه، آسمانِ عراق را در نوردیده اند برای ساختِ مستندی سی قسمتی با موضوع دفاع در برابر داعش. در این معدنِ عمیق، گاهی کاویده اند و به هیچ نرسیده اند. گاهی به گداری رسیده اند از آهن و مس و شاید هم نقره (حدید و نحاس و فضه). و در این میان در یک «کنج کاوی» به رگه ای رسیده اند از طلا... از طلای ناب... حالا این طلا را استخراج کرده اند و ذوب کرده اند و بدل ش کرده اند به اصلِ «اساور من ذهب»... و فروتنانه این دست بند را به دامن ما انداختند... گلِ کارشان را. دستِ مرا بست این دست بند... 

۴- خطِ لوله ی گاز روسیه به اروپا، طمع قطر و عربستان به خطِ لوله ی مستقیم تا مدیترانه، هلالِ شیعی، قطع ارتباط با حزب الله لبنان، دومینوی سوریه-ایران-روسیه... نفت شرقِ سوریه و شمال عراق و ترکیه بی انرژی، مچ اندازی عربستان و ایران و ترکیه... و بازی امریکا و اسرائیل و بریتانیا و فرانسه و... عصائب و داعش و حقائب و النصره، جنگِ فرقه ای و... همه را شنیده ایم و تحلیل ها را حفظ یم... اما «تازه خورماتو» قصه ی دیگری دارد. شاید شرحی بر همان عبارات بالا باشد؛ شاید نتیجه ای باشد برای عبارات بالا. اما قصه، قصه ی دیگری است. اهالی «تازه خورماتو»، فهم شان از عبارات بالا شکل دیگری دارد. 

۵- «تازه خورماتو» نه از گاز چیزی می دانست، نه سهمی داشت از نفتِ کرکوک. شبی خوابیدند و صبح برخاستند. امیر خوابیدند و اسیر برخاستند. اِمسیت امیرا (ترکمانا) و اصبحت اسیرا (داعشیا)! صبح برخاستند و جوانانِ خائفا یترقب قریه ی هم سایه، «بشیر»، را دیدند که فریاد می کشند: «اسیر شدیم... داعش آمد و گرفت بشیر را...» به همین ساده گی، «تازه خورماتو» افتاد در عمق پیچیده ترین معادله ی درجه ی بالای چندمجهولیِ معاصر... به عنوان یک متغیر بسیار خرد... 

۶- چرا هیچ کس مطلع نبود از حمله ی داعش؟ پرسیدیم از بسیاری و عاقبت دریافتیم، تصویر جنگِ ما، جنگِ هشت ساله ی ما، بایستی تغییر کند در جنگِ جدید. در جنگِ ما، بسیاری بودند که پیش از عملیات ها خود را به جبهه می رساندند. چه گونه مطلع می شدند و درس و کار را رها می کردند؟ به یاری هم رزمان و نه فرمان دهان... هم رزم تحرکِ جنگی را بو می کشید و به رفیقِ شهری خبر می داد. عملیات در یک محور، یعنی تدارکات، یعنی لجستیک، یعنی انتقالِ ادوات و همه ی این ها را هم رزم، ستونِ پنجم، دیده بان، همه و همه، درمی یافتند با فاصله ای دستِ کم حدودِ یک هفته... داعش، ام روز، تغییرِ خط ش با سرعت تویوتای دوکابینِ لنگ دراز، تخمین زده می شود. یعنی با ۱۲۰ کیلومتر در ساعت. چه در جاده و چه در بیابان... برای تقریب به ذهن باید گفت که مثلا اگر داعش ام روز در جنوبِ تهران، در خطی باشد نزدیکیِ اسلام شهر و ساعتی خط بخسبد، می توان انتظار کشید که دو ساعتِ بعد همان گردان و فوج داعشی، مثلا در آران و بیدگل کاشان عملیات کند! به همین قیاس، هیچ کدام از اهالی تازه خورماتو و بشیر، آماده ی حمله ی ناگهانی داعش از سمتِ حویجه نبودند. 

۷- اهالی «تازه خورماتو» را به نامِ ترکمانان عراق می شناسند. ما باید بگوییم آذری... به همین ساده گی. سه میلیون نفرند، نصف علوی اهلِ سنت و نصف شیعه که از چند قرنِ پیش شریعتِ شیعه را از روحانیانِ آذریِ مهاجر گرفته اند. اقلیتی هستند به توانِ اقلیت؛ اقلیتی مضاعف. در میانِ کردها و عرب ها، قومی و زبانی اقلیت ند. در فرهنگِ خشن تر عرب و کرد، فرهنگی اقلیت ند. و در میان اهلِ سنتِ غیرعلویِ اطراف شان، مذهبی اقلیت ند. در فرهنگ و مهمان نوازی و زبان، عِدلِ آذری های ما هستند. 

۸- صبح برمی خیزند و می بینند قریه ی هم سایه دستِ داعش است. داعش حالا آماده ی حمله به «تازه» است. «تازه» ای ها، دو سال پیش و قبل از تشکیل حشد الشعبی، خود اولین گردانِ مردمی را شکل می دهند. به زحمت گُردانِ شهر گرد هم می آیند و هر کدام سلاحی فراهم می آورند و می شوند حدودِ صد و بیست نفر... با جوانانِ بشیر که هم راه شان هستند راه می افتند برای بازپس گیری قریه... برای نجات زنان و فرزندان که گرفتارِ داعش ند... 

۹- معلمی که منزل ش در مسیر تازه به بشیر است، در می گشاید و با «شای ثخین و ثقیل» سقایت شان می کند. به گوساله ی کنارِ دیوار اشاره می کند و می گوید: «ظهر که بشیر را آزاد کردید، این گوساله را جلو پای تان سر می برم و سفره می اندازم برای تان...» 

۱۰- قربانی را پیشِ پای قهرمان می کشند، نه پشتِ پا... قربانیِ پشتِ پا، مالِ اموات است... وقتی جنازه از بیت بیرون می رود. 

۱۱- ۳۸ قهرمان، باقی می مانند در بشیر. ۳۸ جنازه در بشیر باقی می ماند. جنازه ها بر نمی گردد... نه پیش پای قهرمان قربانی می کنند -که امروز جنازه است- و نه پشتِ پای جنازه ی قهرمان -که جنازه ها باقی می مانند-... گوساله کنار دیوار آرام آرام نشخوار می کند. 

۱۲- آفندِ بازپس گیریِ بشیر، شکست می خورد... داعش، بشیر را حفظ می کند. دو سالِ تمام بشیر در اسارت می ماند. و بعدتر خورشید می دمد و «اساور من ذهب» بسته می شود به مچِ دستِ «بانوی تازه»... 

۱۳- (رج. به ۵) تازه خورماتو ناخواسته وارد عمیق ترین قسمت معادله ی نبرد با داعش شد. برای اولین بار داعش با مقاومت مردمی -و نه مقاومت نظامی و دولتی و حکومتی- روبه رو می شود. «تازه» که قرار بود فردای تسخیر بشیر، اشغال شود، در حقیقت دو سال مقاومت می کند؛ داعش شکست می خورد. تازه معلوم می شود که شکستِ تازه، یعنی از دست رفتن محورِ شمال به جنوب عراق... یعنی قطع ارتباطِ زمینیِ سلیمانیه و محورِ کرکوک به بغداد... همین ام روز خط مقاومت «تازه»، آخرین خطِ عقیدتی قبل از مرز ایران است. حالا حاج زکی، میزبانِ ما، که زنده گیِ عادی داشت در تازه، شده است سردارِ فوجِ قائم... فوجی که فوج می زاید و افواج ش لواء می زایند... گردانی که تیپ می سازد. 

۱۴- (رج. به ۶) جنگ تغییر کرده است. پدری برای مان می گفت که فرزندش را در حمله ی اول از دست داده بود. پیش از شهادت، پسر دمِ سحر زنگ زده بود که پدر از من راضی هستی... «حلال اله بنی. من قوتاردیم» و قبل از جواب پدر تماس قطع شده بود. تلفن هم راه یعنی تغییر جنگ... قسمتی ش این زیبایی را رقم می زند... اما همین پدر شروع کرد به گریستن و برای مان گفت که شب های بعد دوباره شماره ی پسرم بر صفحه ظاهر شد... هم رزمان ش به شهادت ش شهادت داده بودند اما جنازه برنگشته بود... شگفت زده شتابان گوشی را برداشتم... صدایی گفت: پسرت روی گردن ش خال داشت؟ گفتم بله بله... زهرخند زد. گفت هم الان سگان جنازه ی پسرت را پیشِ روی من به دندان کشیده اند مجوس... قسمتی از همان تغییر هم این زشتی را تصویر می کند. 

۱۵- برای بسیاری از اهالیِ «تازه»، سه قصه هست... قصه ی اول، فرار ۸۰ میلادی... قصه ی دوم فرارِ ۹۰ میلادی و قصه ی سوم، مقاومت از ۲۰۰۳ میلادی به بعد... در قصه ی اول صدام جوانانِ شیعه را چنان قلع و قمع کرد که بسیاری شان به ایران گریختند. در قصه ی دوم، وقتی انتفاضه ی اول شیعیان آغاز شد، همان جوانان با تجربه ی بدر به وطن برگشتند برای مبارزه... در خطِ تازه، ارتش صدام را عقب راندند و جنگ به نظر در شمال عراق پایان یافته بود و پیروزی به دست آمده بود که امریکای بوش، تحریمِ پرواز ممنوع را برداشت تا صدام، از پشت، «تازه» ای ها را و مبارزان را در همه ی جای عراق دور بزند و پابرجا بماند... قصه ی سوم نیز هم چه بازیِ دهشت ناکی را به خود دیده است و می بیند و خواهد دید... تنها بازی گر قصه ی سوم که نقش عوض می کند، امریکا است و رژیم اشغال گر قدس. او به طرفِ ضعیف تر کمک می کند تا جنگ ادامه پیدا کند؛ هر که باشد... حالا که داعش طرفِ ضعیف است، قطعا بیش تر کمک می کند. 

۱۶-از خاطراتِ شهید باقری آموخته بودم که در جنگ، بازی سناریو را پیش بکشم و از هر کسی راجع به سناریوهای تخیلی ش بپرسم. در اهالی تازه، از نظامی ها و سیاسی ها، از همه پرسیدم... بازی به راحتی تمام نمی شود. باتجربه هایی که سه بار بازی مبارزه را تا ته رفته اند، می گفتند، بازی گرانِ غریبه، نقشِ بیش تری دارند. (رج. به ۱۴) 

۱۷- (رج. به ۱) پشتِ خط، همان جا که با دیددرشب چشم می انداختیم، داعشی ها، غریبه نبودند. غریبه ها رفته بودند. مانده ها، همان اهالی بودند که جلو پای داعش گاو سر بریده بودند و حالا گیر افتاده بودند پشتِ رویای پیروزی... جنگ به جنگِ محلی، به جنگِ قومی، به جنگِ فرقه ای نزدیک شده است... باید هراسید. 

۱۸- در میانه ی همین جنگ، به سوریه رفتم در سال ۹۳. گفتند که فارسی آموزان سه برابر شده اند. سوری ها با خود می گویند حتما ایرانی ها برای بعدِ جنگ برنامه دارند... در دل م دعا می کردم که از بوسنی چیزی نشنیده باشند. 

۱۹- (رج. به ۱۸) ده سال پیش سفری رفتم به ترکمنستان. در جاده، قسمت هایی که پیمان کارانِ ترک ساخته بودند، تابلوهای بزرگی بود که مدارس اهداییِ ترکیه را نشان می داد. جایی ایستادم و پرس و جو کردم. دریافتم که در دوره ی جاده سازی مهندسان ترک نیاز به قرارگاه دارند و برای شان کانکسِ اقامتیِ موقت می آورند. بعد از اتمامِ کار، این کانکس ها می شوند مدارسِ اهدایی دولتِ ترکیه. به این بهانه برای شان به خطِ لاتین کتابِ ترکی می آورند و معلمِ اهلِ ترکیه و... ما نیز، سد ساخته بودیم و جاده و پل و... کانکس های ما را در به ترین حالت محلی ها طویله کرده بودند... 

۲۰- (رج. به ۱۹) مسوولی دارد منطقه در کرکوک... حالا که همه چیز را به او سپرده اند، او باید به فکر کانکس ها باشد؛ به فکر بعدترها... اما فکرش مشغول چیزِ دیگری است. به این فکر می کند که اگر یک فوج، با کمکِ مردمی تجهیز شدند و با فروش طلای زنان، مردان شان کلاشینکف خریدند و مهمان شان هم با تاکسیِ شخصی از کربلا و بغداد آمد دیدن شان، پس او چه کاره حسن می شود و کجا باید مسوولیت ش را به رخ بکشد؟ او اگر «بخت یار» باشد -که هست- باید رازِ بقا بیش تر ببیند تا دریابد که درست است که بعضی از وحوش برای ایجاد حریم، در مرزها ادرار می کنند تا غریبه –شاید هم رقیب- داخل نشود، اما... اما در مرزهای سیطره ادرار می کنند، نه وسطِ حریمِ مسوولیت! 

۲۱- هر بار که عراق می روم، سری می زنم به بغداد. روزی که دیدم در محلات متصوفه ی بغداد، به جای کشکول و تبرزین، زنجیر و قمه می فروشند، شادمان نشدم، ترسیدم. روزی که بالای هلال گنبد مسجدِ تک مناره ی اهلِ سنت، پرچمِ «یا قمرِ بنی هاشم» دیدم، هراسان شدم. کوچ اهلِ سنت از مناطق مشترک، معناش کوچ دیگری است از شیعیان در جایی که ما نمی بینیم و ای بسا آن کوچ، اگر چه در رسانه های جهانی جایی ندارد، اما خون بارتر باشد. هم زیستیِ فرقِ مذهبی، هر جا که به هم بخورد، جهان را آبستنِ حادثه ای شوم می کند... هر جا که حرکتی غیرانسانی رخ دهد، حتا یک بار به دستِ عصائب باشد و هزار بار به دستانِِ داعش، نسلِ انسان به خطر می افتد... (داعش برای هزار بارش، هزار توجیهِ بلاوجه دارد چرا که تکفیری ست و ما حتا برای یک بار هم اجازه نداریم...) (رج. به ۱۷) 

۲۲- شیعیان را کشتند؛ مرجعِ شیعیان فتوا نداد. شیعیان را مثله کردند؛ مرجع شیعیان، آداب الحرب نوشت در بیست بند. حرم عسکریینِ شیعیان را منفجر کردند؛ مرجع فرمود که در زبان و در عمل مبادا توهینی روا دارید بر برادران تان... گفتند برادران اهل سنت، فرمود نگویید اخوان نا، بگویید انفس نا... و حالا همه مطمئن بودند که او دیگر فتوا نمی دهد... موصل را با اکثریت کرد و اکثریت اهلِ سنت گرفتند... این دیگر به ظاهر هیچ ربطی به مرجع نداشت... آیه الله که در کشتار شیعیان فتوا نداده بود، در تخریب حرمِ دو امامِ شیعیان فتوا نداده بود، فتوای جهاد داد... (رج. به ۱۷) روح ت شاد امام که ما را مریدِ مراجع کردی در دنیای مدرن... 

۲۳- (رج. به ۲۲)، (رج. به ۱۷) خیراتی اگر هست، تبرعاتی اگر هست باید ابتدا برود در مناطقِ اهلِ سنت. هر که در ایران می خواهد کار خیر کند، صاف بلند شود و برود در مناطقِ اهلِ سنت. بیش از اردوی راهیانِ نور، ام روز نیاز داریم به حضور، مراوده و مفاهمه با اهلِ سنت، آن هم در مناطقِ اهل سنت و به شکل سینه به سینه. 

۲۴- ابومصطفا، اهل بشیر است. در بشیر می ماند برای دفاع. پسر بزرگ ش را پشت فرمان می نشاند و خانواده را هم راه او، راهی تازه می کند؛ غافل از این که مسیری که پسر از آن جا راهی می شود، دستِ داعش است. میانه ی راهِ تازه، ماشین ابومصطفا و سرنشینان ش اسیر می شوند. دخترها را در دم می کشند و همسر و دو پسر را به اسارت می برند... تصویری از جنازه ی دختران ش که حاضر به کنیزی نشده بودند، روی شبکه ها پخش شد از سوی داعش... برای ش پیام آمد که سرنوشت پسر بزرگ و هم سر نیز همان سرنوشتِ دختران است؛ یا به کنیزی و غلامی می روند، یا کشته می شوند... ابومصطفا اما نگرانِ پسرِ شش ساله است... پسری که داعش او را فرستاده است به مرکز تربیت کودکان انتحاری... او نیک می داند که هم سر و فرزندانِ بزرگ ش قادرند که از خود و از آرمان شان دفاع کنند... ابومصطفا شب ها خواب ندارد... او نگران فرزندِ معصوم شش ساله ای است که نه جسم ش، که ذهن ش نیز اسیرِ داعش است... 

۲۵- (رج. به ۲۴) محمود... بجنب... ابومصطفا را نشان مان بده... بشیر را گرفتند، نفهمیدیم. شیمیایی زدند، نفهمیدیم. حسینیه ی داقوق را نقطه ای تخریب کردند، نفهمیدیم. امریکا، سعودی و ترکیه، ترکمان ها را زدند، نفهمیدیم... محمود بجنب... ابومصطفا را نشان مان بده... عراق، سرزمین زخمی را...