روایت شاهد عینی انفجار ۷ تیر از ریشه اختلافات مجلس با بنی‌صدر

به گزارش جماران، مشروح  گفت و گو با محسن رهامی، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی را در ادامه بخوانید؛

 نماینده اولین دوره مجلس شورای اسلامی گفت: من از ماشین جلوی حزب جمهوری پیاده و وارد حیاط حزب شدم، یکدفعه صدای مهیبی بلند شد. با چشم دیدم تمام ستون‌های ساختمان از بین رفت و سقف یک تکه پایین آمد. 

یک هفته بعد از تصویب طرح عدم کفایت بنی صدر در مجلس، حزب جمهوری اسلامی تشکیل جلسه داد تا با حضور نمایندگان مجلس همسو با خود درباره انتخابات ریاست جمهوری و حمایت از یک نامزد توانمند تصمیم گیری کند. این جلسه در ساعت ۲۰:۳۰ در سالن اجتماعات دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی آغاز شد. هنوز شهید آیت الله بهشتی چند جمله ای نگفته بود که انفجار رخ می دهد؛ دیوارها و ستون های سالن اجتماعات از بین می رود و سقف یک تکه بر روی سر حضار خراب می شود.

محسن رهامی از جمله کسانی بود که باید در آن جلسه حضور می داشت اما عصر روز هفتم تیر مهمان هایی سرزده به خانه اش آمدند و او با کمی تأخیر راهی حزب شد.

رهامی می گوید وقتی وارد حیاط حزب شد چند ثانیه ای تا ورود به محل جلسه فاصله نداشت ولی یکدفعه جلوی چشمان او انفجار رخ داد و ساختمان ویران شد. در ساعات ابتدایی افراد زنده از زیر آوار بیرون می آمدند اما بعد کسانی که خارج می شدند به شهادت رسیده بودند.

طی حادثه تروریستی 7 تیر 27 نماینده مجلس به شهادت رسیدند و 9 نفر هم جزو آسیب دیدگان آن حادثه بودند. خیلی ها آن حادثه را برآمده از رای عدم کفایت مجلس به آقای بنی صدر و واکنش منافقین به این اتفاق تحلیل می کنند. از ماجرای طرح عدم کفایت آقای بنی صدر بفرمایید که 25 خرداد سال 60 دو فوریتش در مجلس رأی آورد و سی و یکم خرداد هم طرح در دستور کار مجلس قرار گرفت. از آن زمان شروع کنید که ریشه این طرح در کجا بود؟

آن زمان من نماینده مجلس اول بودم و از قضایا و مشکلاتی که بین آقای بنی صدر و مجلس پیش آمد، اطلاع داشتم. روز هفتم تیر هم در محل حادثه بودم. به طور معمول ما نماز مغرب و عشا را در حزب جمهوری به امامت مرحوم آیت الله بهشتی می خواندیم و بعد داخل جلسه می شدیم اما در روز هفتم تیر به دلیل اینکه غروب چند نفر از دوستان روحانی حوزه علمیه قم به عنوان میهمان به منزل من رسیدند، بنابراین پذیرایی اولیه از آنها کردم و بعد هم نماز را در خانه خواندم، از آنها خواستم که در منزل بمانند تا پذیرایی شوند، من به جلسه حزب جمهوری بروم و برگردم. وقتی به حزب جمهوری اسلامی در منطقه سرچشمه خیابان امیرکبیر رسیدم، از ماشین پیاده شدم، به علت شلوغی خیابان از راننده خواستم که ماشین را به پارکینگ ببرد، بعد وارد حیاط شدم، شاید کمتر از یک دقیقه مانده بود که داخل ساختمان شوم اما صدای انفجار را شنیدم و جلوی چشمانم ساختمان به روی زمین خوابید.

در ادامه جزییات واقعه را شرح می دهم. اما اینکه ریشه اختلافات مجلس و آقای بنی صدر به کجا بر می گشت؟ مقدمه اش مربوط به اسفند 58 انتخابات اولین دوره مجلس برمی گردد که مرحله دوم آن انتخابات هم در اردیبهشت سال 59 برگزار شد. آن موقع آقای بنی صدر رئیس جمهور بود. از همان اوایل شروع کار مجلس آقای بنی صدر در خصوص معرفی نخست وزیر با مجلس به توافق نرسید.

اختلافی بین او و سران حزب جمهوری اسلامی پیش آمد و به تدریج اختلافات شدت پیدا کرد و سخنرانی دانشگاه تهران آقای بنی صدر در 14 اسفند 59 اختلاف و دودستگی بین رئیس جمهور و بقیه مسئولین را نشان داد. آن مراسم عمدتا به گردانندگی سازمان مجاهدین خلق اداره می شد که در محوطه زمین چمن دانشگاه واقع بود که الان به جایگاه نماز جمعه تبدیل شده است. ما هنوز هم آنجا را به عنوان زمین چمن می شناسیم چراکه در دوران دانشجویی به عنوان زمین فوتبال از آنجا استفاده می کردیم و فقط روزهای جمعه تبدیل به نمازجمعه می شد. علی ایحال صحبتهای آقای بنی صدر در قضیه معرفی نخست وزیر از یک طرف و یک بخشی هم به اختلاف نظر او و حضرت امام و مرحوم آیت الله بهشتی و سایر مسئولین در باب چگونگی حل جنگ برمی گشت. حضرت امام فرماندهی کل قوا را به آقای بنی صدر تفویض کرده بود. همانطور که می دانید براساس قانون اساسی، فرماندهی کل قوا از اختیارات رهبری است ولی مرحوم امام این اختیار را تفویض کردند تا قوای اجرایی و مسائل جنگ یکدست شود و از یک جا تصمیم گیری شود. آن زمان شهرهای ما سقوط کرد و عقب نشینی هایی در جبهه واقع شد.

مجلس از آقای بنی صدر گزارش گرفت، صحبتی نیز با تعدادی از فرماندهان عالیرتبه جنگ از جمله مرحوم سرتیپ فلاحی انجام داد که بعد به درجه رفیع شهادت نائل شد و به درجه سرلشگری ارتقاء یافت. گزارش آنها این بود که ما زمین می دهیم تا زمان به دست بیاوریم چون تعداد رزمنده لازم برای مقابله با دشمن را نداریم. مجلس اصرار بر مقاومت داشت و معتقد بود در سقوط شهرها کوتاهی شده و بنی صدر از تدبیر لازم برای فرماندهی و حفظ شهرها استفاده نکرده است. شهرها که یکی پس از دیگری سقوط کرد، فشار روی آقای بنی صدر زیاد شد. جمعی از نمایندگان مجلس از اعضای حزب جمهوری اسلامی یا سمپات حزب بودند، جلسات هفتگی در مجلس با هم داشتند و یک جلسه هفتگی هم در حزب جمهوری با حضور مسئولین شورای مرکزی حزب جمهوری از جمله مرحوم آیت الله بهشتی، آیت الله خامنه‌ای و آقای هاشمی رفسنجانی و آقای باهنر برگزار می‌شد.

مجموعه این نشست ها به این سمت می‌رفت که درواقع مشکل جنگ، تنها تدارکات جنگ نیست و بیشتر فرماندهی جنگ مهم است. بدنه سپاه آن موقع در حال تشکیل بود و قدرت آنچنانی نداشت، مرحوم شهید چمران نیز در سوسنگرد گروهی را در قالب جنگ های شهری و چریکی تشکیل داده بود و مقاومت می‌کرد. خود آیت الله خامنه ای هم بعد از تعطیلی مجلس در جنوب بود و با تعدادی از نیروها مقابل دشمن بعثی مقاومت می‌کردند. در واقع بدنه نظام و رزمندگان تلاش می‌کردند که با مقاومت جلوی دشمن را بگیرند و طبیعی بود که به روش جنگهای مدرن در چارچوب فرمول های نظامی مقاومت ها انجام نمی شد. اختلافات سیاسی بین مجلس و رئیس جمهور در اداره جنگ و معرفی نخست وزیر بیشتر شد و نهایتا در جلسات حزب جمهوری جمع بندی این شد که آقای بنی صدر آن کفایت لازم برای اداره کشور را ندارد و باید به این سمت رفت که نسبت به عزل او اقدام شود. البته همانطور که می دانید برای عزل رئیس جمهور دو راه در قانون اساسی پیش بینی شده است. یکی از طریق رای عدم کفایت سیاسی مجلس و دیگری از طریق رای دیوان عالی کشور به تخلف رئیس جمهور؛ در هر دو صورت رهبری نظام باید عزل را تائید و امضاء کند تا قابلیت اجرایی شدن پیدا کنند. نهایتا با جلساتی که بیشتر نمایندگان حامی حزب جمهوری اسلامی و مخالفین آقای بنی صدر در مجلس برگزار کردند، طرح عدم کفایت سیاسی آقای بنی صدر تهیه و به مجلس ارائه شد تا اینجا سازمان مجاهدین خلق وارد فاز نظامی و درگیری‌ نشده بود و بیشتر سعی می‌کرد با ملاقات و بیانیه و تجمیع مردم مثل همان 14 اسفند و قبل از‌ آن در ورزشگاه شهید شیرودی روی معادلات سیاسی اثرگذاری کند. اوایل که امام قم بودند و بعد که به تهران آمدند، به چند نفری از مجاهدین خلق اجازه ملاقات دادند و بیشتر بحثها در قالب گفتگو و چگونگی مشارکت سازمان مجاهدین در نظام بود و بعد هم این مشارکت به حمایت از آقای بنی صدر تبدیل شد. یعنی عقبه سازمان مجاهدین به سمت آقای بنی صدر رفت.

* یک هفته از عدم کفایت بنی صدر در مجلس گذشت قرار بود روز هفتم تیر در حزب جمهوری رایزنی و نامزد انتخابات ریاست جمهوری مشخص شود. حتی جمله ابتدایی که آقای بهشتی در همان جلسه همین بود که «ما باید کسی را پیدا کنیم که بتواند این کشور را اداره کند». شما گفتید که همان لحظه آنجا بودید و با چشم خود دیدید که ساختمان فرو ریخت. از آن روز و روزهای بعد بگویید که نمایندگان چه عزمی پیدا کردند برای اینکه نصاب جلسات علنی مجلس حفظ شود. به طوری که حتی نمایندگانی که صدمه دیده بودند و جراحت برداشته بودند، با بانداژ و برانکارد و ویلچر به مجلس آمدند و در صحن حاضر شدند؟

بعد از مسائلی که برای آقای بنی صدر پیش آمد درواقع بعد از اواخر خرداد و اوایل تیرماه سال 60، حساس ترین روزهای تاریخ انقلاب بود که چندین حادثه پیش آمد. یکی سی ام خردادماه که شهادت شهید چمران درسوسنگرد است. دومی انفجار ضبط صوتی که صدای آیت الله خامنه ای را در مسجد ابوذر میدان فلاح تهران ضبط می کرد و موجب جراحت ایشان شد. ایشان در آن زمان نماینده تهران و نماینده حضرت امام در شورای عالی دفاع بودند. سوم رفتن مجاهدین خلق به فاز نظامی و شروع درگیری ها در تهران بعد از جریان کفایت سیاسی بنی صدر بود، مجاهدین خلق روز سی خرداد در تهران به اتوبوس ها و مراکز جمعیتی حمله کردند. چهارم اطلاعیه ای که امام به نهضت آزادی و جبهه ملی داد و اعلام کرد «شما دست از حمایت اینها بردارید و اعلام برائت کنید». پنجم حادثه هفتم تیر بود. سه شنبه هر هفته در محل حزب جمهوری جلسه ای برگزار می شد، قرار بود راجع به قضیه پیش آمده صحبت شود. مرحوم آقای بهشتی در جلسه هفته قبل گفت «ما فکر می کردیم بنی صدر و جریانش یک طرف است و ما هم یک طرف. الان با اینکه معضل بنی صدر حل شده ولی ممکن است این شکاف به داخل خودمان کشیده شود. باید مواظب شکافهای بعدی باشیم که در شرایط جنگ چگونه آن را حل کنیم». جمع بندی این شد که اعضا جلسه بعد راجع به اینکه چه کسی رئیس جمهور شود، بحث کنند. یعنی موضوع جلسه بعد، از قبل اعلام شده بود که راجع به تصمیم گیری درمورد فردی بود که باید کاندیدا و مورد حمایت واقع شود.

روال جلسات به چه صورت بود؟

تقریبا حدود 6، 7 ماه بود که این جلسه تشکیل می شد و عقبه اش به سال 59 برمی گردد که تقریبا از حدود دی، بهمن سال 59 تا تیر 60 این جلسات تشکیل می شد. اکثرا هم نمایندگان مجلس بودند که در کنار نمایندگان مجلس، تعدادی از مسئولین مثل وزرا، مشاورین نخست وزیر، تعدادی از قضات و سیاسیون هم حضور داشتند البته خود نخست وزیر هم حَسَب مورد می آمد. در مجموع تعداد افراد حاضر در جلسه به حدود 140 نفر جمعیت می رسید. همانطور که می دانید سابق یک دبیرستان بزرگ در تهران بود که بعدا دانشکده الهیات در آنجا مستقر شد و بعد که به خیابان شهید مفتح منتقل شد، حزب جمهوری اسلامی آنجا را خریداری کرد و به عنوان ساختمان حزب از آن استفاده می کرد. آن سالن هم یک سالن قدیمی بود که دیوارها را برداشته بودند و کنار آن با اضافه کردن ستون ها و سقفهای کاذب، مساحتش بزرگتر شده بود. وقتی که من از ماشین پیاده و وارد حیاط ساختمان حزب شدم، صدای مهیبی بلند شد و ما به سمت ساختمان دویدیم اما ساختمان یکجا خوابید یعنی تمام ستون ها از بین رفت و سقف یک تکه پایین آمد. دلیل بالا بودن تلفات نیز سخت بودن درآوردن پیکرها از زیر آوار بود، ضمن آنکه کل محوطه پر از وسیله نقلیه متعلق به همین افرادی بود که زیر آوار ماندند. لذا جرثقیل های کوچک هم که در ابتدا آمدند، نتوانستند سقف را بلند کنند و تا جرثقیل های بزرگتر برسند، زمان برد. این اتفاق حدود ساعت 9 شب رخ داد و اولین افراد را مثل آقای کیارش (علوی تبار) نماینده اهواز، آقای سماورچی، آقای باغانی و فردوسی پور زنده بیرون درآوردیم. اکثر افراد زیر سقف کاذب  بودند، زنده بودند، فقط باید زودتر به دادشان می رسیدیم ولی بقیه ساختمان که قدیمی تر و سنگین تر بود، جرثقیل های بزرگتری را می طلبید. آقای محمودی را وقتی درآوردیم دستش را بالا برد و چند بار تکبیر گفت. بقیه را تا 2.5، 3 نصفه شب که درآوردیم دیگر همه شهید شده بودند. بعد که قرار شد مجلس تشکیل شود، نصاب لازم را نداشت لذا آقایان محمودی، علوی تبار، مروی سماورچی و باغانی با وجودی که مجروح بودند ولی با ویلچر یا تخت بیمارستانی به صحن علنی مجلس آمدند تا تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به حد نصاب لازم رسید. 27 نفر از نمایندگان شهید شدند و چند نفر مجروحیت بالا داشتند، انتخابات بعضی از شهرها هم برگزار نشد.

در کردستان، کموله و حزب دموکرات از رای گیری جلوگیری کرد و صندوقها را آتش زد. نتیجه انتخابات چند شهر هم مثل خود سنندج و فیروزآباد فارس رد شد و قرار بود نماینده میاندوره ای انتخاب شود. درواقع آن شرایط به نحوی بود که به تعداد لازم نماینده نداشتیم تا صحن علنی مجلس با نصاب دوسوم نمایندگان تشکیل شود. دوسوم از 270 نفر یعنی باید 180 نماینده در صحن حضور می داشتند. با این وضع مجلس را تشکیل دادند. در عکسها مشخص است که آقای محمودی و سماورچی دستشان را بالا آورده و تکبیر و مرگ بر‌آمریکا می‌گفتند که درواقع می‌خواستند مقاومت مردم را نشان دهند.

فضای مجلس اول بعد از حادثه تروریستی هفتم تیر سال 60 با اتفاق تروریستی اخیری که در مجلس شورای اسلامی رخ داد مشابه سازی می شود چون با وجود اینکه تروریست ها تا صحن علنی فاصله ای نداشتند و صدای تیرهایشان به صحن می رسید اما نمایندگان ایستادند، جلسه علنی مجلس را تعطیل نکردند و کار را تا آخر ادامه دادند. نظر شما چیست؟

در موضوع مشابه‌سازی وضعیت مجلس اول با مجلس فعلی از این جهت که مجلس روحیه‌اش را حفظ کرد و جلسه خود را ادامه داد تا نشان ‌دهد که مجلس روحیه بالایی دارد و تحت تاثیر وقایع تروریستی نیست خوب بود اما بدی‌اش این بود که درواقع در هیچ کشوری تابحال جریان داعش و تروریست‌ها در این عمقی که در ایران رفتند، نرفته بود و این درواقع زنگ خطر است، نمی‌توانیم ساده از کنارش رد شویم. به هرحال در کشوری که این اندازه امنیت دارد و تا به این حد نیروهای نظامی، امنیتی حضور دارند و بودجه های سنگینی صرف می کنند ضمن آنکه تا اینجا هم کارشان خوب بوده و قصد انتقاد ندارم ولی چگونه تروریست ها توانستند به ساختمان پارلمان وارد شوند. یکی از نمایندگان گفته که «من هم در اثر تیراندازی زمین افتادم و بعد اسلحه پاسداری که شهید شده بود را برداشتم و تیراندازی کردم و آنها به جای اینکه از راهروی مدنظر بروند از راهروی دیگری اشتباها رفتند».

اگر این حرف درست باشد که نرفتن اینها به سمت پارلمان در صورت اشتباه بوده ناشی از خطای خود ترویست‌ها اتفاق افتاده بنابراین اینها می‌توانستند از راه مورد نظر بروند و داخل صحن شوند. همین که توانستند وارد ساختمان مجلس شوند، ‌زنگ خطری است که تروریست می‌تواند در هر نقطه‌ای که فکرش را نمی کنیم وارد عمل شوند. همانطور که می‌دانید تروریست از صورت سابق خارج شده است. من در فرصت مطالعاتی که دو سال به آلمان و 4، 5 کشور دیگر رفتم، روی جرایم امنیتی تروریست کار کردم. تابحال تعداد زیادی هم سخنرانی خارجی رفته ام و هم در داخل تعدادی رساله نوشته‌ام. در واقع به عنوان یک متخصص در این حوزه کار می‌کنم. تروریست از آن حالت نظامی خود خارج شده است. اولا هیچ مرزی را نمی‌شناسد. می‌تواند در امن ترین جای دنیا وارد عمل شود. تروریست از‌آن حالتی که یک نیروی عجیب و غریبی باشد که اسلحه دست بگیرد و تیراندازی کند، خارج شده است. یک وانت که از کنار شما رد می‌شود، می‌تواند متعلق به یک تروریست باشد بنابراین ما صرف‌نظر از فضایی که می‌خواهیم به مردم روحیه دهیم، اینها خیلی کمک‌کننده نیست. در آن فضای جنگ کشور بمباران می‌شد و باید کارهایی می‌کردیم که مجالس‌مان تشکیل شود.

در سالهای 59 و 60 بعضا خودمان هم در جبهه‌ها بودیم، نیروهای بسیج را جمع می‌کردیم و به جبهه می‌رفتیم و بعد دوباره به مجلس برمی‌گشتیم. در همین قضیه خرمشهر در حسینیه مسجد اصفهانی‌ها سنگر داشتم و بعد آقای هاشمی بیانیه داد که برگردید و بیایید چون مجلس تعطیل شده است. الان با شرایط حال حاضر این عیب است که تیراندازی کردند و حدود 18 نفر کشته شدند. نزدیک 40 نفر از ارباب‌رجوع‌های نمایندگان مجروح و یا کشته شده‌اند. ارباب‌رجوع برای دیدن نمایندگان می آیند و پس باید امنیت ارباب‌رجوع تامین شود. نکته دیگر آنکه غیر از جنبه روحیه دادن، از نظر تاکتیکی برای خود نمایندگان بیرون آمدن از صحن مجلس خطرناک بود. درهای مجلس قوی‌تر بود و بسته شد که تروریست‌ها وارد صحن نشوند تا بتوانند آنها را از مجلس خارج کنند ولی به هر حال آنچه واقع شده یک زنگ خطر جدی است که تروریست می‌تواند از حلقه‌های حفاظتی و امنیتی به راحتی عبور کند و نشان می دهد که ما هنوز در کشور حفره‌های امنیتی داریم. بعد از یازده سپتامبر بسیاری از دکترین های امنیتی شکسته شد. قبل از این می گفتند سامانه هایی را در مرز روسیه قرار دهیم تا هواپیماهای روسیه نتوانند بمب اتم را به سمت اروپا و آمریکا حمل کنند ولی واقعه یازدهم سپتامبر نشان داد یک هواپیمای مسافربری که به سمت فرودگاه می رود، خودش می تواند خطرناک تر از موشک ارسالی روسیه باشد.

الان قیاس فضای فعلی با دهه شصت مع الفارق است. هر چقدر هم بگوییم روحیه ما قوی است و جلسه مجلس را ادامه دادیم اما مردم امنیت می خواهند و بدون امنیت تجار خارجی سرمایه های شان را به داخل ایران نمی آورند. بعد از حوادث 17 خرداد بازار بورس، توریسم و بستر سرمایه گذاری خارجی آسیب دید. بنابراین کارهایی مثل ادامه دادن جلسه علنی برای دهه شصت مناسب بود اما امروز افکار عمومی امنیت می خواهد و می گوید وقتی مراجعه کننده نماینده مجلس امنیت ندارد، مردم حاضر در کوچه و بازار چه امنیتی می توانند داشته باشند. اینها سئوالاتی است که باید جدی به آن پرداخت