بلای سدسازی ترکیه بر سر ایران

به گزارش جماران باز هم هواشناسی خبر از گرد و غبار در جنوب ایران می‌دهد. گرد و خاکی که حتی دو روز گذشته توانست تهران را نیز در نوردد. سال‌هاست که درباره گرد و غبارهای خوزستان سخن‌ها به میان آمده و بارها درباره منشا و علت این گرد و غبارها گفته شده است. کارشناسان می‌گویند که علت اصلی این پدیده خشکسالی و بی‌آبی است، چه این سوی مرزها باشد چه آن سو. خشکسالی که باعث شده مرز مشاهده گرد و غبار از کوه‌های زاگرس و البرز بگذرد و در سواحل دریای خزر و استان های گیلان و مازندران نیز این پدیده مشاهده شود. معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بارها درباره منشا گرد و غبارها در ایران اظهار نظر کرده و 70 درصد آن را در خارج از مرزهای ایران عنوان کرده است. با این حال اکنون که این گرد و غبارها پایشان به شمال کشور رسیده قاسم حقانی معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری تهران منشاء بیش از 84 درصد گرد و غبارها را خارجی می‌داند که حتی درخت کاری نمی تواند مانع آن شود. حسن احمدی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران اما عامل اصلی گرد و غبار و منشاء برداشت ذرات ریز از سطح خاک را ساخت بیش از 30 سد بر روی رودخانه‌های دجله و فرات توسط ترکیه دانسته است. 
منشاء بیش از 84 درصد گرد و غبارها خارجی است
پویش ملی بیابان که به همت انجمن علمی دانشجویی گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران روز گذشته برگزار شد، به بررسی مدیریت ریزگردها در دولت دوازدهم پرداخت و ضمن آن اشاره‌ای به علل و عوامل و منشاهای این گرد و غبار در ایران شد. در این پویش قاسم حقانی معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری تهران درباره علل این گرد و غبار گفت: پدیده گرد و غبار محدود به زمان و مکان نیست و شاهد افزایش روند این پدیده هستیم که بر اساس آخرین مطالعات انجام شده توسط سازمان زمین شناسی 84.6 درصد منشاء این پدیده خارجی و کمتر از 16 آن داخلی است. به گزارش ایرنا، وی با بیان اینکه مرز مشاهده گرد و غبار حتی از کوه های زاگرس و البرز نیز گذشته و در سواحل دریای خزر و استان های گیلان و مازندران نیز مشاهده شده است، گفت: علیرغم اینکه کاشت درخت در جذب گرد و غبار موثر است ولی درختان نمی‌توانند جلوی ورود این پدیده را بگیرند. وی یکی از راهکارها برای کاهش این پدیده را تامین حقابه تالاب ها توسط دولت دانست و گفت: در دریاچه ارومیه و هورالعظیم با توجه به بارندگی های اخیر اتفاق خوبی افتاده که مقداری رطوبت ایجاد شده و موجب چسبندگی ذرات خاک شده است. حقانی با بیان اینکه تا کنون در بیش از 8 میلیون هکتار از اراضی بیابانی کشور عملیات بیابانزدایی انجام شده، افزود: اخیرا در بیش از 3 هزار هکتار از اراضی بیابانی خوزستان به صورت ضربتی عملیات بیابانزدایی انجام شده است. وی به پدیده گرد و غبار در تهران نیز اشاره کرد و اظهار داشت: سال گذشته گرد و غبار با منشاء داخلی در تهران که بیشتر از ملارد سرچشمه می گیرد به صفر رسید که دلیل آن 800 هکتار عملیات احیای بیابان ها بود ولی هنوز یک لکه 400 هکتاری در اطراف تهران وجود دارد که نتیجه واگذاری این اراضی توسط اوقاف به بخش خصوصی است که عرصه را لخت کرده است. معاون منابع طبیعی و آبخیزداری تهران به عوامل خارجی منشاء گرد و غبار اشاره کرد و گفت: یکی از راهکارها تثبیت اراضی کشاورزی در عراق است که نمی توانیم کاری از پیش ببریم زیرا یا باید خودمان وارد عمل شویم یا کار را به پیمانکاران بسپاریم که در هر دو صورت امنیت چندانی وجود ندارد. وی با بیان اینکه به هر طریق باید درصدد جلب مشارکت هایی باشیم، افزود: برنامه برای کشور تهیه شده است ولی در موقع اجرا هر دستگاه راه خود را می‌رود.
پای سد سازی در میان است
پای ترکیه از سال‌ها پیش به ماجرای گرد و غبارهای ایران و عراق باز شد. یعنی از زمانی که شروع به ساخت سدهایی بر روی دو رود دجله و فرات کرد. در سال 1992 دولت ترکیه با افتتاح سد بزرگ آتاتورک بر رود فرات که ظرفیت آن معادل 650 سد ایرانی بود، عملاً آغاز شکل‌گیری ریزگردها در غرب ایران و تشدید بیابان‌زایی در عراق را سبب شد. پس از آن اخبرهایی به گوش رسید که نشان می‌داد، دولت ترکیه مصمم است، سد ایلیسو را بر روی رود دجله بسازد و با این کار از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری کند. گرچه این سد سازی با مناقشات بین المللی و اعتراضات بسیاری همراه بود اما دولت ترکیه همچنان دست از ادامه ساخت و ساز سد بر نداشت. حالا اما گویا این سد سازی بیش از پیش مخاطرات خود را در ایران به نمایش گذاشته است. حسن احمدی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در این پویش ملی گفته است که عامل اصلی گرد و غبار و منشاء برداشت ذرات ریز از سطح خاک ساخت بیش از 30 سد بر روی رودخانه های دجله و فرات است. او افزود: این سدها توسط کشورهای ترکیه، عراق و سوریه ساخته شده که منجر به خشک شدن شدن این 2 رودخانه شده است. وی بیان کرد: در نتیجه این سدسازی ها بیش از 2 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در کشور عراق بدون استفاده باقی مانده و خود منشا برداشت ذرات ریز و ایجاد گردو غبار در عراق و ایران شده است. وی گفت: همچنین موجب کاهش آب تالاب ها و خشک شدن نزدیک به 90درصد از مناطق مرطوب و تالاب ها در جنوب عراق(عظیم و هویزه) شده است. احمدی ادامه داد: اراضی کشاورزی وابسته به آب فرات در چند سال گذشته از 20 درصد به 12 درصد کاهش یافته که موجب خارج شدن 696 هزار هکتار از زمین های کشاورزی وابسته به آب دجله در شمال غرب عراق از چرخه تولید خواهد شد. وی افزود: در اثر کاهش دبی رودخانه های دجله و فرات حدود 40 درصد از زمین زراعی از چرخه تولید خارج شده است (در برخی آمارها عدد 70 درصد ذکر شده است ) که این امر یکی از مهم ترین علت های تولید گرد و غبار در منطقه محسوب
می شود. استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران اضافه کرد که سدسازی در ایران نیز اثرات سوء خود را در مناطق جنوبی کشور به جا گذاشته است. 
گرد و غباری که با چرای بیش از حد دام می‌آید
وی یکی دیگر از علل پیدایش گرد و خاک را تغییر اقلیم و چرای بیش از حد دام‌ها در مراتع دانست که موجب از بین رفتن پوشش گیاهی سطح خاک می شود. احمدی ادامه داد: با توجه به انجام مطالعات انجام شده و مشخص شدن مناطق برداشت گرد و غبار و بررسی شرایط اقلیمی و اکولوژی، روش های مناسب که شامل احیاء پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن های زنده و غیر زنده و همچنین مالچ های نفتی و پلیمری جهت تثبیت مناطق برداشت و کنترل طوفان های ماسه ای و گرد و غبار پیش بینی شده است. وی در این قسمت از سخنان خود به راه های پیشگیری و کنترل این پدیده اشاره کرد و گفت: این راهکار بایستی در مناطق برون و درون مرزی به طور جداگانه انجام شود که در مناطق برون مرزی می بایست کمیته منطقه ای با واسطه گری کنوانسیون مقابله با بیابانزدایی و با مشارکت کشورهای عراق، سوریه، کویت، عربستان، ایران، ترکیه و در صورت لزوم مصر تشکیل شود. وی اضافه کرد: با توجه به انجام مطالعات فاز اول و مشخص شدن مناطق برداشت گرد و غبار و بررسی شرایط اقلیمی و اکولوژی، روشهای مناسب که شامل احیاء پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن های زنده و غیر زنده و همچنین مالچ های نفتی و پلیمری جهت تثبیت مناطق برداشت و کنترل گردوغبارها استفاده کرد. این استاد دانشگاه به کنترل مناطق درون مرزی نیز اشاره کرد و گفت: در داخل کشور به دلیل خشکسالی های چند سال اخیر و همچنین ساختمان سد درمسیر رودخانه های منطقه که موجب خشک شدن خورها و همچنین خشک شدن تالاب هورالعظیم، رسوب های بستر بوسیله باد، حمل و موجب ایجاد طوفان های ماسه ای و گردوغبارها در محدوده ای از استانهای جنوبی و جنوب غرب کشور شده است. وی گفت: بنابراین با توجه به مطالعات فاز اول و مشخص شدن مناطق حساس و با در نظر گرفتن شرایط منطقه با ایجاد پوشش گیاهی و استفاده از بادشکن زنده و غیر زنده و بهره گیری از انواع مالچ جهت کنترل طوفان های ماسه ای استفاده کرد. عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در بخشی از سخنان خود به تاریخچه پیدایش اولین پدیده‌های گرد و غبار در ایران اشاره کرد و گفت: عنوان ریزگرد که به پدیده گرد و غبار اطلاق می‌شود عنوانی اشتباه است زیرا ریزگرد در مناطق کنار دریا که حالت شرجی دارند در هوا ایجاد می‌شود در حالیکه در محدوده زندگی ما پدیده گرد و غبار و گرد و خاک که در اثر فرسایش بادی است، ایجاد می‌شود. .