سلمان بن عبدالعزیز شاه سعودی روز شنبه با صدور فرامینی شماری از مقام های سیاسی، نظامی و امنیتی عربستان را عزل و نصب کرد. در واقع این موج گسترده عزل و نصب ها که چهل و سه تن از مسوولان سعودی را در برگرفته دومین 'زلزله سیاسی' در عربستان پس از به قدرت رسیدن ملک سلمان به شمار می آید.
به گزارش جماران ، بر اساس عرف رایج و اساسنامه تدوین شده پس از مرگ عبدالعزیز بن سعود بنیانگذار رژیم پادشاهی آل سعود فرزندان وی به ترتیب سن می بایست قدرت را در دست بگیرند اما سلمان بن عبدالعزیز در یکصدمین روز پادشاهی خود و در روزهای آغازین تجاوز نظامی ائتلاف عربی به رهبری سعودی ها در یک اقدام غیرمنتظره برادر و ولیعهدش مقرن بن عبدالعزیز را از پست ولایت عهدی کنار گذاشت و محمد بن نایف را به جانشینی او برگزید و فرزندش محمد بن سلمان را به عنوان جانشین ولیعهد انتخاب کرد.
سلمان بن عبدالعزیز در اقدام یاد شده که از آن به عنوان اولین زلزله سیاسی درعربستان نام برده می شود، همچنین 'سعود الفیصل'وزیرخارجه 75ساله بیمار این کشور را برکنار و'عادل الجبیر' سفیر وقت عربستان در آمریکا را به عنوان وزیر خارجه جدید منصوب کرد. سلمان علاوه بر دو مورد یاد شده در یکصدمین روز حاکمیت خود همچنین شماری از وزرا و مقامات حکومتی و نظامی و امنیتی را عزل و نصب کرد.
دو خانه تکانی شدید حکومت سعودی توسط سلمان بن عبدالعزیز ناشی از علل و عوامل خاصی است که در اینجا به طور خلاصه به آنها اشاره خواهیم داشت:
اول : در اختیار گرفتن پست های کلیدی و زمینه سازی برای پادشاهی محمد بن سلمان :
سلمان بن عبدالعزیز پس از مرگ ملک عبدالله سعی کرد تا قدرت را به شاخه سدیری های آل سعود بازگرداند. سدیری ها به هفت برادر تنی از فرزندان ملک عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان و همسر او حصه دختر احمد السدیری گفته می‌شود. این هفت تن به نام آل فهد هم مشهوراند. از زمان به پادشاهی ملک فهد درسال 1982، هفت سدیری تبدیل به نیرومندترین ائتلاف در خاندان حاکم سعودی‌ها شده‌اند. ملک فهد بن عبدالعزیز پنجمین پادشاه عربستان که در 10 مرداد 1384 فوت کرد، سرشاخه برادران سدیری به شمار می رود. سلطان و نایف که درگذشته اند و عبدالرحمان و ترکی و سلمان پادشاه فعلی و احمد شش برادر دیگر سدیری را تشکیل می دهند.
هدف شاه سلمان از صدور احکام یاد شده تقویت نقش فرزندانش و در مقدمه آنها محمد بن سلمان جانشین ولیعهد و وزیر دفاع است که در نتیجه آن دامنه درگیری میان محمد بن سلمان با پسرعمویش محمد بن نایف ولیعهد و وزیر کشور شدت خواهد گرفت.
دیوان پادشاهی سعودی چند روز پس از سفر جیمز ماتیس وزیر دفاع آمریکا به ریاض دهها فرمان صادر کرد که همگی آنها به سود محمد بن سلمان است و در نتیجه احکام یاد شده محمد بن نایف از دور رقابت جهت تصدی پست پادشاهی به عنوان جانشین سلمان کنار گذاشته خواهد شد. سلمان برخی از فرزندان و نوادگان خود را در پست های مهم منصوب کرد. بدین ترتیب با توجه به بهره مند بودن محمد بن سلمان از حمایت و تایید برادرانش فرصت و شانس بیشتری برای رسیدن به نوک هرم قدرت درعربستان یافته است.
انتخاب خالد بن سلمان فرزند شاه سعودی به عنوان سفیر جدید ریاض در واشنگتن بیانگر آن است که پادشاه عربستان قبل از صدور فرامین مزبور به نفع فرزندش محمد بن سلمان از سوی کاخ سفید چراغ سبز را دریافت کرده است و در همین راستا نقش وزیر جنگ آمریکا در سفرش به عربستان نیز تاثیرگذار بوده است. تعیین خالد به عنوان سفیر باعث آسان تر شدن انتقال دیدگاه های آمریکا به دربار سعودی خواهد شد.
در همین راستا شاه سعودی به منظور قرار گرفتن در جریان تصمیم گیری ها و رویکرد وزارت خارجه و شورای امنیت ملی به عنوان دو نهاد مهم در این کشور فیصل بن فرحان بن عبدالله را به عنوان مشاور خود در وزارت خارجه و محمد الغفیلی را به عنوان مشاور خاص خود در شورای امنیت ملی عربستان برگزید.
فیصل در حالی به عنوان مشاور سلمان در وزارت خارجه عربستان برگزیده شد که گفته می شود با توجه به کم رنگ شدن حضور عادل الجبیر وزیر خارجه سعودی در رسانه های گروهی نام وی در فهرست بعدی حذفی ها خواهد بود و این احتمال وجود دارد که یک شاهزاده سعودی به عنوان جایگزین الجبیر و وزیر خارجه جدید عربستان انتخاب شود.
2 - برکناری تدریجی محمد بن نایف از ولایت عهدی عربستان:
تشکیل شورای امنیت ملی مرتبط با دیوان پادشاهی در عربستان به معنی تشکیل یک وزارت کشور جدید و کاهش اختیارات محمد بن نایف ولیعهد و وزیر کشورعربستان است.
پس بدین ترتیب اختیارات محمد بن نایف به عنوان مسوول فعلی پرونده مسائل امنیتی درعربستان به تدریج کاهش خواهد یافت و اختیارات وی به شورای امنیت ملی واگذار خواهد شد و احتمالا محمد بن سلمان رئیس این شورا خواهد شد. در نتیجه محمد بن سلمان به عنوان سرپرست فعلی مهم ترین مراکز اقتصادی و تجاری و مالی و سیاست خارجه و رسانه ای عربستان از جمله موسسه رسانه ای 'الشرق الاوسط' و شبکه تلویزیونی 'العربیه' و شبکه تلویزیونی 'الاخباریه' توسط این شورا به عنوان یک نهاد بسیار حائز اهمیت زمام امور امنیتی عربستان را به دست خواهد گرفت.
مقامات آل سعود در گذشته وقتی یکی از وزیران جزو شاهزادگان نبود، شورایی در ارتباط با وزارت خانه متبوع وی تشکیل می دادند. به عنوان مثال ملک فهد بر شورای عالی نفت ریاست داشت زیرا احمد زکی الیمانی وزیر وقت نفت عربستان بود. این موضوع در مورد وزارت حج و اوقاف نیز صدق می کند زیرا وزیر حج جزو شاهزادگان سعودی نبود. شورای عالی رسانه ای نیز به همین منوال بود که نایف بن عبدالعزیز بر آن ریاست داشت زیرا علی الشاعر وزیر اطلاع رسانی وقت بود.
تشکیل شورای امنیت ملی درعربستان زمینه را برای گرفتن تمامی اختیارات از محمد بن نایف و چه بسا کنار گذاشتن وی از ولایت عهدی فراهم خواهد کرد.
از سوی دیگر یکی دیگر از نکات حائز اهمیت تعیین هشت شاهزاده به عنوان جانشین شاهزادگان صاحب مقام کنونی است و به همین مناسبت به عنوان مثال می توان از تعیین شاهزاده احمد بن فهد بن سلمان به عنوان امیر منطقه الشرقیه به جای سعود بن نایف برادر محمد بن نایف ولیعهد کنونی یاد کرد.
پس بدین ترتیب می توان گفت فرزندان نایف بن عبدالعزیز ولیعهد و وزیر کشور سابق سعودی در آینده قدرتی در اختیار نخواهند داشت. همچنانکه فرزندان سلطان بن عبدالعزیز و عبدالله بن عبدالعزیز نیز از قدرت کنار گذاشته شدند.
یکی دیگر از مسائل بسیار مهم در تعیین های شکل گرفته انتخاب خالد بن سلمان سفیر جدید عربستان در آمریکا به عنوان جایگزین ترکی بن فیصل است. پس بدین ترتیب محمد بن سلمان وزیر دفاع عربستان می تواند توسط خالد برادر کوچک تر خود به طور مستقیم با دولت دونالد ترامپ در ارتباط و تماس باشد.
ترکی بن فیصل سفیر برکنار شده سعودی در واشنگتن نیز به شدت با محمد بن سلمان اختلاف نظر داشت و همین امر باعث شد تا او ظرف کمتر از شش ماه از پست خویش برکنار شود.
در واقع می توان گفت همه تعیین ها از انتخاب عناصر وابسته به محمد بن سلمان در حکومت حکایت می کند و هم اکنون زمینه برای تصدی پست پادشاهی از سوی محمد بن سلمان در آینده نزدیک فراهم شده است. همچنان که احکام یاد شده در نیمه شب صادر شد، این احتمال وجود دارد که در نیمه شب دیگری شاه سعودی با صدور فرمانی محمد بن نایف را از پست ولایت عهدی کنار گذاشته و فرزندش محمد را جایگزین وی نماید.
عربستان هم اکنون آماده می شود تا نظریه پرداز چشم انداز 2030 عربستان یعنی محمد بن سلمان در نزدیک ترین زمان ممکن به عنوان پادشاه زمام امور عربستان را در دست بگیرد.
3 – بحران اقتصادی :
عربستان با بحران اقتصادی روبه رو است. عربستان 200 میلیارد دلار جهت ساخت تاسیسات زیربنایی آمریکا تعهد مالی دارد. عربستان 65 میلیارد دلار به چین و 16 میلیارد دلار به اندونزی و همین مبلغ به مالزی تعهد مالی داده است.
فرامین پادشاهی سعودی در درون خود از وضعیت نابسامان و بی ثبات عربستان حکایت دارد که به دلیل بحران نفتی دچار عقب رفت اقتصادی شد و چشم انداز 2030 محمد بن سلمان بر وخامت اقتصادی این کشور افزود. در واقع سلمان بن عبدالعزیز با موج جدید عزل و نصب های خود می خواهد بر این واقعیت سرپوش بگذارد.
در همین راستا شاه سعودی تصمیم تقریبا شش ماه قبل خود مبنی بر توقف پرداخت پاداش و اضافه کار به کارمندان دولت را پس گرفت و دستور از سرگیری پرداخت موارد یاد شده را به کارکنان حکومت صادر کرد. در حقیقت شاه سعودی با این کار می خواهد بر دهان مردم عربستان که خواستار انجام اصلاحات واقعی در کشور هستند، مهر خاموشی و سکوت بزند.
البته برخی از کارشناسان اقتصادی به این اقدام سلمان بن عبدالعزیز معترض هستند زیرا معتقدند دولت سعودی با افزایش مالیات می خواهد هزینه پرداخت پاداش و اضافه کار به کارمندان خود را تامین کند.
این درحالی است که کارمندان دولت درعربستان 60 تا 70 درصد نیروی کار در این کشور را تشکیل می دهند و همواره به داشتن زندگی مرفه عادت کرده بودند.
ناظران سیاسی معتقدند صدور احکام یاد شده علاوه بر در برداشتن بعد سیاسی از وجود درگیری و کشمکش در میان جریان های سیاسی در درون رژیم آل سعود حکایت می کند و در واقع بعد اجتماعی اقدام سلمان بن عبدالعزیز بسیار فراتر از بعد سیاسی آن است.
سیاست ریاضت اقتصادی و کاهش یافتن یارانه های دولتی و افزایش یافتن مالیات ها و عوارض و نرخ کالاهای اساسی و خدمات عمومی همچون آب و برق و تلفن و گاز و بنزین در عربستان بر زندگی روزمره مردم این کشور به طور روشن و آشکار تاثیر منفی برجای گذاشته و نارضایتی شدید آنها را به همراه داشته است.
دولت سعودی تقریبا یک سال پیش در سایه شرایط سخت و پیچیده اقتصادی نسبت به بازنگری در سیاست های مالی خود به شدت احساس نیاز کرد و در نتیجه آن پاداش های مالی و اضافه کار را از حقوق ماهانه کارکنان خود حذف کرد در حالی که کارمندان دولت قبل از آن دهها سال بود که پاداش ها و اضافه کارهای یاد شده را دریافت می کردند. ریاض از یک سال پیش به این سو تصمیم گرفت تا ساختار حقوق کارکنان دولت را بر اساس وضعیت مالی کشور بچیند و به همین دلیل حقوق ماهانه کارمندان به طرز چشمگیری کاهش یافت.
وخامت اوضاع اقتصادی درعربستان باعث شد تا بسیاری از شهروندان این کشور سرمایه های خود به خارج از کشور و در قالب خرید املاک انتقال دهند و همین امر باعث کاهش ارزش ریال سعودی به عنوان واحد ارزی این کشور شد. دولت سعودی هم اکنون از یک سو در صدد کاهش هزینه ها و اسراف کاری های هموطنان خود است و از سوی دیگر سعی دارد تا با ایجاد امکانات اجتماعی رایج در سراسر کشورهای جهان به استثنای عربستان مانند ساخت مراکز نمایش و سینما و برپایی جشنواره ها و ساخت بوستان های عمومی با جذب سرمایه های خارجی و راه اندازی صنعت توریسم درآمدهای داخلی خود را افزایش دهد.
4 – جنگ فرسایشی علیه یمن
ادامه جنگ بیهوده و بی سرانجام سعودی ها علیه یمن را می توان به عنوان یکی از مهم ترین عوامل صدور احکام یاد شده از سوی سلمان بن عبدالعزیز برشمرد.
انتخاب امیر فهد بن ترکی به عنوان فرمانده نیروی زمینی بیانگر استراتژی جدید عربستان در نبرد علیه یمن است. شاه سعودی در همین راستا دستور پرداخت دو ماه حقوق به عنوان پاداش برای هر یک ازعناصر نظامی شرکت کننده در تجاوز علیه یمن را صادر کرد. این امر بیانگر آن است که مرحله آتی مرحله تمرکز جستن بر جنگ با یمن و پی ریزی یک راهکار و رویکرد جدید در همین راستا است.
منابع آگاه می گویند که کاخ سفید و جیمز ماتیس وزیر جنگ این کشور در سفر اخیر خود به ریاض با توجه به ناکام ماندن تمامی تلاش های صلح آمیز سازمان ملل و به بن بست رسیدن تمامی اقدامات شکل گرفته در این راستا به عربستان شش ماه مهلت دادند به هر نحوی که شده به جنگ خود با یمن پایان دهد.
بدین ترتیب احتمال شدت گرفتن نبرد علیه یمن در آینده نزدیک وجود دارد که به طور حتم با افزایش شمار تلفات جانی در میان عناصر نظامی سعودی همراه خواهد شد. ادامه یافتن مدت زمان جنگ و نبود هیچ گونه نقطه روشنی در افق آن و افزایش تلفات جانی در میان نظامیان سعودی موجی از نارضایتی در میان سربازان و افسران سعودی شرکت کننده در این جنگ را به همراه داشته است. شاه سعودی با توجه به موارد یاد شده تصمیم گرفت تا دو ماه حقوق به عنوان دلگرمی و تشویق به عناصر نظامی شرکت کننده در این تجاوز آشکار علیه یمن پرداخت کند. این دومین پرداخت پاداش به عناصر نظامی سعودی شرکت کننده در نبرد به شمار می آید.
5 – احتمال کودتا درعربستان
روزنامه مصری الفجر درشماره روز گذشته (یکشنبه) خود به نقل از یک مقام بلندپایه امنیتی مصر فاش کرد که عامل کنار گذاشتن شمار قابل توجهی از مسوولان سیاسی ، نظامی و امنیتی سعودی از سوی سلمان بن عبدالعزیز دست داشتن آنها در توطئه کودتا علیه وی بوده است.
به نوشته این روزنامه شاهزادگان و مقامات کنار گذاشته شده از قدرت در صدد سرنگون کردن شاه سلمان بن عبدالعزیز از قدرت بوده اند.
