انگلیسی نویسی رایج در نگارش فارسی، چنان در فضاهای عمومی و خصوصی عادی جلوه می کند گویی قانونی در این زمینه برای صیانت از خط فارسی نیست.
به گزارش جماران، رومن نویسی یا نوشتن اعداد و اسامی انگلیسی در نگارش فارسی و در فضاهای عمومی همچون پلاک خانه ها، شماره های طبقات در آسانبرها و چراغ های راهنمایی و رانندگی یا حوزه های خصوصی مانند استفاده از حروف انگلیسی در امضاها، کارت های عروسی یا کارت های معرفی بیشتر به چشم می خورد.
این تشتت در خط فارسی با وجود آن است که هیات دولت در سال 1375 قانون ممنوعیت بکارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه را در یک ماه و هشت تبصره تصویب کرد و بر اساس این قانون نهادهای دولتی و غیردولتی برای کلمات بیگانه باید از واژه های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی استفاده کنند، مگر اینکه فرهنگستان هنوز برای آن واژه مصوبی را تعیین نکرده باشد.
ماده 14 آیین نامه اجرایی این قانون (مصوب سال 78) استفاده از تابلو یا نوشته ها و نشانه هایی که منحصراً به خط غیر فارسی تنظیم شده باشد را به استثنای نشانه‌های بین المللی ممنوع می شمارد و نیروی انتظامی را ضابط اجرای قانون دانسته است.
اما چرا با وجود این قانون، شاهد استفاده روزافزون از خط انگلیسی هستیم و چه نهاد یا سازمانی مسوول صیانت از خط فارسی است.
** زبان و خط فارسی در گستره تاریخ و جغرافیا
زبان فارسی یکی از زبان های شاخه هندواروپایی است که مردمان از حدود چهار هزار سال پیش در بخشی از جغرافیایی که اکنون به نام ایران می شناسیم، با آن سخن می گفته اند.
این زبان در گذر زمان، مراحلی را پشت سر گذاشته که شامل فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نو است.
زبانی که امروزه به آن سخن می گوییم در کتب تاریخ ادبیات و دستورهای تاریخی «فارسی دری» خوانده می شود و دنباله فارسی میانه زرتشتی است و به نوشته ذبیح الله صفا، مورخ ادبی مطرح، در جلد اول تاریخ ادبیات ایران از زمان حکومت صفاریان در قرن سوم هجری قمری (256 ه. ق) در ایران پا گرفت.
هر چند این زبان شباهت زیادی از نظر دستوری و لغوی با زبان فارسی میانه زرتشتی دارد از نظر خط شباهتی ندارد.
زیرا بعد از ورود اسلام به ایران و در دو قرن اول هجری که عربی زبان دربارها و دیوان ها بود، الفبای عربی جای خود را در دفاتر باز کرد و فارسی دری با الفبای عربی ولی اندکی تغییر یعنی اضافه شدن چهار حرف در الفبا، نوشته می شود.
امروزه در مجموع بیش از یکصد و 10 میلیون نفر در سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان به زبان فارسی البته با لهجه های مختلف صحبت می کنند، البته در تاجیکستان زبان فارسی و خط سیرلیک است.
** خط فارسی؛ زیر تازیانه رومن نویسی
غیر از مخاطرات پیش روی زبان فارسی که ورود نه، هجوم همه جانبه لغات و اصطلاحات بیگانه در حوزه های تخصصی و عمومی است و در این مجال توان پرداختن به آن را نداریم، امروزه خط فارسی با مشکل عمده ای مواجه شده که در همه حوزه ها ریشه دوانده؛ طوری که تقریبا از چشم فرهنگ دوستان، ادبا، اهالی فرهنگستان و... جا مانده یا اگر نمانده کمتر مطرح و برای آن چاره ای اندیشیده شده است.
استفاده از خط انگلیسی در بسیاری نمادهای شهری و عمومی مانند چراغ های راهنمایی و رانندگی، نشان های آسانبرها، پلاک خانه ها و بعضی حوزه های خصوصی تر مانند کارت های عروسی، اعلان همایش های ملی یا امضای افراد دیده می شود که می توان از آن به رومن نویسی تعبیر کرد.
انگلیسی نویسی غیر از تضعیف، آشنا کردن و عادت دادن چشم بینندگان به خط انگلیسی و کاربرد بیشتر در زمینه های خصوصی، اشکالات دیگری نیز دارد از جمله اینکه ارتباط عده ای از گویشوران ایرانی را با این نوشته ها قطع می کند.
برای نمونه پدربزرگ یا مادربزرگ هایی را تصور کنید که زبان و خط فارسی را بلد هستند اما خط انگلیسی را نمی دانند، چطور باید نشان های آسانبرها یا پلاک در خانه ها را بخوانند.
** مسئولان چه می گویند؟
رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این مورد به خبرنگار ایرنا می گوید: فرهنگستان قانون لازم را در این زمینه قبلا تهیه کرده و این قانون به تصویب مجلس رسیده است.
غلامعلی حداد عادل ادامه می دهد: در قانون ممنوعیت استفاده از لغات بیگانه در زبان فارسی، موضوع خط فارسی هم به عنوان جزئی از زبان فارسی مطرح است و اعداد و ارقام هم جزء خط فارسی هستند و بر اساس آن نباید از اعداد لاتین استفاده کرد.
رییس بنیاد سعدی می افزاید: اشکالی که اخیرا در مورد ارقام فارسی رخ داده و اشکال مهمی هم هست، این است که در برنامه های رایانه ای پیش بینی های لازم برای جانشینی ارقام فارسی به ارقام فرنگی نشده است.
اما معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان در مورد اینکه اخیرا شاهد رواج بیشتر لاتین نویسی به ویژه در مورد اعداد و ارقام هستیم، می گوید: در بسیاری موارد اعلان همایشی را می بینیم که بین المللی نیست و بخشی از اعلان به انگلیسی نوشته شده است؛ نمی دانیم مخاطب آن کیست و گویی یکجور کسب اعتبار فرضی هدف از این کار است.
محمد دبیر مقدم می افزاید: وضع زبان و خط فارسی در این عرصه ها همواره دلمشغولی فرهنگستان بوده است ولی اینکه حقیقتا چه می شود کرد.
وی تاکید می کند: فرهنگستان پیشتر اقداماتی در شورای عالی فضای مجازی انجام داده بود و سهم قابل توجهی (حداقل به استنباط خود ما) با شرکت در جلسات ایفا می کرد؛ اما ارتباط فرهنگستان با شورا اخیرا کمتر شده که شاید به دلیل سیاستگذاری های مدیریتی باشد و روندی را که پیشتر تبدیل به توافقنامه ای شده بود قصد داشتیم ادامه دهیم اما اخیرا کمتر بازخورد دریافت کردیم.
نویسنده کتاب «پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی» در پاسخ به این سووال که آیا قانون لازم برای جلوگیری از این رومن نویسی (لاتین نویسی) و صیانت از خط فارسی وجود دارد، می گوید: ممکن است مشکل قانونی داشته باشیم اما مشکل عزم هم داریم، شاید بعضی از این موارد قبلا اصلا مورد توجه و مطرح نبوده و قبلا اصلا لازم نبوده است اما حالا که مشهود است می توان قانونی را برای آن تدوین کرد.
هدی قوامی پور کارشناس معاونت محتوا در مرکز ملی فضای مجازی که دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی به شمار می آید در مورد تلاش های این مرکز می گوید: به طور کلی بحث فضای عمومی از بیلبوردهای شهری تا کالاها و ... حوزه فضای مجازی نیست، گرچه آسیب در فضای فیزیکی به فضای مجازی هم منعکس می شود.
وی می افزاید: در کمیسیون محتوای مرکز ملی فضای مجازی برنامه ملی خط و زبان فارسی را با کمک نمایندگان دستگاه های مربوط تدوین کرده ایم و این برنامه ملی در کمیسیون عالی تولید و ارتقای محتوا زیر نظر مرکز تصویب شده و باید به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسد.
این کارشناس مرکز ملی فضای مجازی در خصوص محتوای این برنامه می افزاید: در برنامه اشاره شده هر دستگاهی چه وظیفه ای را برای صیانت از زبان فارسی در فضای مجازی برعهده دارد؛ محورهای برنامه شامل آگاهی بخشی عمومی، جایگاه خط و زبان فارسی، فرهنگسازی، ایجاد نهضت عمومی برای حفظ خط فارسی، بسترهای اجتماعی زبان فارسی، آموزش زبان فارسی و... است.
قوامی پور درمورد کمرنگ شدن نقش فرهنگستان زبان و ادب فارسی در جلسات تصویب این برنامه نیز پاسخ می دهد: کارشناسان و نمایندگان فرهنگستان به عنوان مشاور ملی با مرکز همکاری می کردند، اما اکنون در مرحله ای هستیم که برنامه که از حدود یک سال قبل آماده است باید در شورای عالی فضای مجازی تصویب و بعد از آن اجرا شود.
وی در نهایت تاکید می کند: این مرکز تنها سیاست های کلی را تدوین و راهکار اجرایی برای دستگاه های مرتبط استخراج می کند ولی وظیفه اجرایی ندارد.
اما شاید مهمترین نقش در اجرای قانون ممنوعیت استفاده از لغات بیگانه که تنها قانون موجود برای صیانت از خط فارسی است برعهده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران باشد که متاسفانه ناجا به تماس های پی در پی خبرنگار ایرنا در مورد چرایی اجرا نشدن این قانون یا حتی نقض آن توسط نیروی انتظامی پاسخی نداد.
** برنامه ملی خط و زبان فارسی و سند گسترش زبان فارسی در انتظار!
غیر از برنامه ملی خط و زبان فارسی که در مرکز ملی فضای مجازی تدوین شده است و هنوز به تصویب شورای عالی فضای مجازی است؛ سند گسترش ملی خط و زبان فارسی نیز که فرهنگستان تدوین کرده در انتظار تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
دبیر مقدم در این مورد می گوید: تدوین این سند از حدود سه سال قبل به فرهنگستان واگذار و در جلسه های متعددی با بهره گیری از دیدگاه های نمایندگان وزارتخانه های مرتبط مانند وزارتخانه های علوم، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان ارتباطات اسلامی، صدا وسیما و برخی دانشگاه ها و سازمان ارتباطات اسلامی تنظیم و تدوین شد.
وی ادامه می دهد: نسخه غیرقابل استناد سند برای شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شد و از نزدیک به یک سال قبل، فرهنگستان منتظر قرار گرفتن آن در دستور کار شورای یاد شده است و هنوز در این شورا در دستور قرار نگرفته است.
از آنجا که محتوای سند ملی گسترش زبان فارسی و برنامه ملی خط و زبان فارسی هنوز معلوم نیست و همچنین نمی دانیم ضمانت اجرایی هر یک از این برنامه ها چقدر خواهد بود، شاید باید به قانون موجود استناد کرده و ضمن اجرای دقیق آن و نظارت بر موارد تخطی برای رفع مشکل زیرساختی رایانه ها که اجازه نوشتن اعداد و ارقام را به زبان فارسی نمی دهد، چاره ای بیاندیشیم.
یقینا آموزش، فرهنگسازی و جلوگیری از استفاده از خط انگلیسی در فضاهای عمومی استفاده از آن را در حوزه های خصوصی تا حدی کاهش می دهد.
این تشتت در خط فارسی با وجود آن است که هیات دولت در سال 1375 قانون ممنوعیت بکارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه را در یک ماه و هشت تبصره تصویب کرد و بر اساس این قانون نهادهای دولتی و غیردولتی برای کلمات بیگانه باید از واژه های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی استفاده کنند، مگر اینکه فرهنگستان هنوز برای آن واژه مصوبی را تعیین نکرده باشد.
ماده 14 آیین نامه اجرایی این قانون (مصوب سال 78) استفاده از تابلو یا نوشته ها و نشانه هایی که منحصراً به خط غیر فارسی تنظیم شده باشد را به استثنای نشانه‌های بین المللی ممنوع می شمارد و نیروی انتظامی را ضابط اجرای قانون دانسته است.
اما چرا با وجود این قانون، شاهد استفاده روزافزون از خط انگلیسی هستیم و چه نهاد یا سازمانی مسوول صیانت از خط فارسی است.
** زبان و خط فارسی در گستره تاریخ و جغرافیا
زبان فارسی یکی از زبان های شاخه هندواروپایی است که مردمان از حدود چهار هزار سال پیش در بخشی از جغرافیایی که اکنون به نام ایران می شناسیم، با آن سخن می گفته اند.
این زبان در گذر زمان، مراحلی را پشت سر گذاشته که شامل فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نو است.
زبانی که امروزه به آن سخن می گوییم در کتب تاریخ ادبیات و دستورهای تاریخی «فارسی دری» خوانده می شود و دنباله فارسی میانه زرتشتی است و به نوشته ذبیح الله صفا، مورخ ادبی مطرح، در جلد اول تاریخ ادبیات ایران از زمان حکومت صفاریان در قرن سوم هجری قمری (256 ه. ق) در ایران پا گرفت.
هر چند این زبان شباهت زیادی از نظر دستوری و لغوی با زبان فارسی میانه زرتشتی دارد از نظر خط شباهتی ندارد.
زیرا بعد از ورود اسلام به ایران و در دو قرن اول هجری که عربی زبان دربارها و دیوان ها بود، الفبای عربی جای خود را در دفاتر باز کرد و فارسی دری با الفبای عربی ولی اندکی تغییر یعنی اضافه شدن چهار حرف در الفبا، نوشته می شود.
امروزه در مجموع بیش از یکصد و 10 میلیون نفر در سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان به زبان فارسی البته با لهجه های مختلف صحبت می کنند، البته در تاجیکستان زبان فارسی و خط سیرلیک است.
** خط فارسی؛ زیر تازیانه رومن نویسی
غیر از مخاطرات پیش روی زبان فارسی که ورود نه، هجوم همه جانبه لغات و اصطلاحات بیگانه در حوزه های تخصصی و عمومی است و در این مجال توان پرداختن به آن را نداریم، امروزه خط فارسی با مشکل عمده ای مواجه شده که در همه حوزه ها ریشه دوانده؛ طوری که تقریبا از چشم فرهنگ دوستان، ادبا، اهالی فرهنگستان و... جا مانده یا اگر نمانده کمتر مطرح و برای آن چاره ای اندیشیده شده است.
استفاده از خط انگلیسی در بسیاری نمادهای شهری و عمومی مانند چراغ های راهنمایی و رانندگی، نشان های آسانبرها، پلاک خانه ها و بعضی حوزه های خصوصی تر مانند کارت های عروسی، اعلان همایش های ملی یا امضای افراد دیده می شود که می توان از آن به رومن نویسی تعبیر کرد.
انگلیسی نویسی غیر از تضعیف، آشنا کردن و عادت دادن چشم بینندگان به خط انگلیسی و کاربرد بیشتر در زمینه های خصوصی، اشکالات دیگری نیز دارد از جمله اینکه ارتباط عده ای از گویشوران ایرانی را با این نوشته ها قطع می کند.
برای نمونه پدربزرگ یا مادربزرگ هایی را تصور کنید که زبان و خط فارسی را بلد هستند اما خط انگلیسی را نمی دانند، چطور باید نشان های آسانبرها یا پلاک در خانه ها را بخوانند.
** مسئولان چه می گویند؟
رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این مورد به خبرنگار ایرنا می گوید: فرهنگستان قانون لازم را در این زمینه قبلا تهیه کرده و این قانون به تصویب مجلس رسیده است.
غلامعلی حداد عادل ادامه می دهد: در قانون ممنوعیت استفاده از لغات بیگانه در زبان فارسی، موضوع خط فارسی هم به عنوان جزئی از زبان فارسی مطرح است و اعداد و ارقام هم جزء خط فارسی هستند و بر اساس آن نباید از اعداد لاتین استفاده کرد.
رییس بنیاد سعدی می افزاید: اشکالی که اخیرا در مورد ارقام فارسی رخ داده و اشکال مهمی هم هست، این است که در برنامه های رایانه ای پیش بینی های لازم برای جانشینی ارقام فارسی به ارقام فرنگی نشده است.
اما معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان در مورد اینکه اخیرا شاهد رواج بیشتر لاتین نویسی به ویژه در مورد اعداد و ارقام هستیم، می گوید: در بسیاری موارد اعلان همایشی را می بینیم که بین المللی نیست و بخشی از اعلان به انگلیسی نوشته شده است؛ نمی دانیم مخاطب آن کیست و گویی یکجور کسب اعتبار فرضی هدف از این کار است.
محمد دبیر مقدم می افزاید: وضع زبان و خط فارسی در این عرصه ها همواره دلمشغولی فرهنگستان بوده است ولی اینکه حقیقتا چه می شود کرد.
وی تاکید می کند: فرهنگستان پیشتر اقداماتی در شورای عالی فضای مجازی انجام داده بود و سهم قابل توجهی (حداقل به استنباط خود ما) با شرکت در جلسات ایفا می کرد؛ اما ارتباط فرهنگستان با شورا اخیرا کمتر شده که شاید به دلیل سیاستگذاری های مدیریتی باشد و روندی را که پیشتر تبدیل به توافقنامه ای شده بود قصد داشتیم ادامه دهیم اما اخیرا کمتر بازخورد دریافت کردیم.
نویسنده کتاب «پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی» در پاسخ به این سووال که آیا قانون لازم برای جلوگیری از این رومن نویسی (لاتین نویسی) و صیانت از خط فارسی وجود دارد، می گوید: ممکن است مشکل قانونی داشته باشیم اما مشکل عزم هم داریم، شاید بعضی از این موارد قبلا اصلا مورد توجه و مطرح نبوده و قبلا اصلا لازم نبوده است اما حالا که مشهود است می توان قانونی را برای آن تدوین کرد.
هدی قوامی پور کارشناس معاونت محتوا در مرکز ملی فضای مجازی که دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی به شمار می آید در مورد تلاش های این مرکز می گوید: به طور کلی بحث فضای عمومی از بیلبوردهای شهری تا کالاها و ... حوزه فضای مجازی نیست، گرچه آسیب در فضای فیزیکی به فضای مجازی هم منعکس می شود.
وی می افزاید: در کمیسیون محتوای مرکز ملی فضای مجازی برنامه ملی خط و زبان فارسی را با کمک نمایندگان دستگاه های مربوط تدوین کرده ایم و این برنامه ملی در کمیسیون عالی تولید و ارتقای محتوا زیر نظر مرکز تصویب شده و باید به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسد.
این کارشناس مرکز ملی فضای مجازی در خصوص محتوای این برنامه می افزاید: در برنامه اشاره شده هر دستگاهی چه وظیفه ای را برای صیانت از زبان فارسی در فضای مجازی برعهده دارد؛ محورهای برنامه شامل آگاهی بخشی عمومی، جایگاه خط و زبان فارسی، فرهنگسازی، ایجاد نهضت عمومی برای حفظ خط فارسی، بسترهای اجتماعی زبان فارسی، آموزش زبان فارسی و... است.
قوامی پور درمورد کمرنگ شدن نقش فرهنگستان زبان و ادب فارسی در جلسات تصویب این برنامه نیز پاسخ می دهد: کارشناسان و نمایندگان فرهنگستان به عنوان مشاور ملی با مرکز همکاری می کردند، اما اکنون در مرحله ای هستیم که برنامه که از حدود یک سال قبل آماده است باید در شورای عالی فضای مجازی تصویب و بعد از آن اجرا شود.
وی در نهایت تاکید می کند: این مرکز تنها سیاست های کلی را تدوین و راهکار اجرایی برای دستگاه های مرتبط استخراج می کند ولی وظیفه اجرایی ندارد.
اما شاید مهمترین نقش در اجرای قانون ممنوعیت استفاده از لغات بیگانه که تنها قانون موجود برای صیانت از خط فارسی است برعهده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران باشد که متاسفانه ناجا به تماس های پی در پی خبرنگار ایرنا در مورد چرایی اجرا نشدن این قانون یا حتی نقض آن توسط نیروی انتظامی پاسخی نداد.
** برنامه ملی خط و زبان فارسی و سند گسترش زبان فارسی در انتظار!
غیر از برنامه ملی خط و زبان فارسی که در مرکز ملی فضای مجازی تدوین شده است و هنوز به تصویب شورای عالی فضای مجازی است؛ سند گسترش ملی خط و زبان فارسی نیز که فرهنگستان تدوین کرده در انتظار تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
دبیر مقدم در این مورد می گوید: تدوین این سند از حدود سه سال قبل به فرهنگستان واگذار و در جلسه های متعددی با بهره گیری از دیدگاه های نمایندگان وزارتخانه های مرتبط مانند وزارتخانه های علوم، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان ارتباطات اسلامی، صدا وسیما و برخی دانشگاه ها و سازمان ارتباطات اسلامی تنظیم و تدوین شد.
وی ادامه می دهد: نسخه غیرقابل استناد سند برای شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شد و از نزدیک به یک سال قبل، فرهنگستان منتظر قرار گرفتن آن در دستور کار شورای یاد شده است و هنوز در این شورا در دستور قرار نگرفته است.
از آنجا که محتوای سند ملی گسترش زبان فارسی و برنامه ملی خط و زبان فارسی هنوز معلوم نیست و همچنین نمی دانیم ضمانت اجرایی هر یک از این برنامه ها چقدر خواهد بود، شاید باید به قانون موجود استناد کرده و ضمن اجرای دقیق آن و نظارت بر موارد تخطی برای رفع مشکل زیرساختی رایانه ها که اجازه نوشتن اعداد و ارقام را به زبان فارسی نمی دهد، چاره ای بیاندیشیم.
یقینا آموزش، فرهنگسازی و جلوگیری از استفاده از خط انگلیسی در فضاهای عمومی استفاده از آن را در حوزه های خصوصی تا حدی کاهش می دهد.
کپی شد
