رابطه مسکو با تنها دولت شیعه منطقه یعنی ایران بیشتر برای دستیابی به منافع شخصی است تا اتحادی مهم. انگیزه های مسکو ناشی از ترس از رادیکالیسم و افراط گرایی سنی و همچنین تمایل برای ایجاد جایگاهی مستحکم و استراتژیک در خاورمیانه است. سوال این است که روسیه در این رابطه چه بهایی خواهد پرداخت. چند واقعیت برجسته پاسخ به این پرسش را روشن خواهند کرد:
نخست این که، ایران ممکن است به اولین کشوری در جهان تبدیل شود که قبل از ثروتمند شدن، پیر شود. نرخ باروری (تعداد نوزادان به دنیا آمده زنده در طول دوران زندگی یک زن) از 7 نفر در سال 1979 به 7.1 نفر در امروز کاهش یافته است. این مساله موجب می شود تا تعدادی زیادی از افراد یک نسل که در سنین 20 سالگی تا 40 سالگی قرار دارند، فرزندان بسیار کمی داشته باشند. نسل بالای 60 سال در ایران که امروز در حدود 7 درصد از جمعیت این کشور را تشکیل داده است، تا اواسط قرن جاری به حدود 40 درصد افزایش خواهد یافت.
کشورهای دیگری که با بحران پیری مواجه هستند درآمد سرانه ای ده برابر ایران دارند: برای مثال تولید ناخالص داخلی اسمی ایران تنها 5300 دلار است که این عدد برای ایالات متحده در حدود 56 هزار دلار است. چنین کشوری نمی تواند برای سالمندان که دو پنجم از جمعیت کشور را تشکیل می دهند، کاری کند. ایران با فاجعه اقتصادی بی سابقه ای در تاریخش روبه رو است. این شرایطی است که به وجود آمده و هیچ دولتی دیگر نمی تواند در این مراحل آخر تغییر محسوسی ایجاد کند.
نرخ ازدواج از سال 2012 تاکنون در حدود 20 درصد کاهش یافته است. سن عرفی ازدواج در ایران برای مردان بین 20 تا 34 و برای زنان بین 15 تا 29 سال است. 46 درصد از مردان و 48 درصد از زنان ایرانی در حال حاضر در این محدوده سنی هستند و هنوز ازدواج نکرده اند. باتوجه به گزارش سازمان ملی آمار ایران، ازدواج سفید یا زندگی مشترک بدون ازدواج، در سال های اخیر در این کشور رایج شده اما از نظر دولت ممنوع است. در کنار کاهش نرخ ازدواج، یک چهارم از زوج های متاهل ایرانی نیز نمی توانند باردار نشوند. یکی از عوامل احتمالی که می تواند موجب کاهش میزان ناباروری شود، بالارفتن نرخ شیوع بیماری های مقاربتی درمان نشده است. از سوی دیگر، آمارهای منتشر شده از سوی سازمان آمار ایران نشان می دهد که نرخ ازدواج موقت در ایران نیز در طی این مدت رشد داشته است. بر اساس آمارهای ارائه شده، نرخ ازدواج موقت تا سال 2012، 28 درصد رشد داشته و در نیمه سال جاری نیز با افزایش 10 درصدی روبه رو بوده است. «مصطفی آقامالی»، یکی از جامعه شناسان ایرانی در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا در این باره گفت: «افزایش صیغه با هدف کاهش هزینه های ازدواج، به معنی فروپاشی زندگی خانوادگی و ارزش های فرهنگی آن است».
از دیدگاه روسیه، همکاری با یک قدرت شیعه در منطقه که سنی ها را در جنوب به چالش کشیده است، بسیار مفید خواهد بود. بر اساس آمارهای موجود، یک نفر از هر هفت نفر در روسیه مسلمان است اما 90 درصد جمعیت مسلمان روسیه سنی اند. چین نیز دیدگاه مشابهی دارد و اکثریت جمعیت مسلمان چین را سنی ها تشکیل می دهند. تلاش دولت اوباما برای انعقاد توافق هسته ای با ایران به مسکو انگیزه بیشتری برای حمایت از تهران داد: اگر امریکا با ایران مشارکتی داشت، روسیه می توانست گزینه های بیشتر و بهتری را ارائه دهد.
چه چیزی ممکن است پوتین را متقاعد کند که وضعیت ایران را بدتر از چیزی که هست کند؟ همان طور که ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا نیز گفته است، این سوالی است که نمی توان جز با برخی مذاکرات سخت و دشوار به آن پاسخ داد. من خطوط یک توافق احتمالی با روسیه را 10 سال پیش شرح دادم:
پیشنهاد من ساده است: کمک روسیه در جهت منع اشاعه تسلیحات هسته ای و گسترش تروریسم در خاورمیانه برای غرب بسیار مهم تر و باهمیت تر از مسئله اوکراین است. غرب باید طوری وانمود کند که انقلاب نارنجی سال 2004 و 2005 هرگز اتفاق نیفتاده است، کمکِ روسیه در مورد موضوع هسته ای ایران و امنیت انرژی را تضمین کرده و نیازهای وجودی این کشور در مرزهای نزدیکش را نیز درک کند.
این روزها مسائل پیچیده تر هستند. روسیه با این که قوانین بین المللی را در اشغال و تصرف کریمه و همچنین تحریک جنگ داخلی در دونباس نقض کرده است اما در مورد حمایت غرب از کودتای فوریه 2014 گله مند است و کریمه را حق مشروع خود می داند. غرب نمی تواند وانمود کند که چنین چیزهایی رُخ نداده است.
ناشناخته های بسیاری وجود دارد. یکی از این موارد ثبات سیاسی ایران است. اگر ایالات متحده مخفیانه با مخالفان حکومت ایران همکاری کند و اقلیت های کُرد در شمال غرب ایران و بلوچ در جنوب شرق را تحریک کند، وضعیتی عجیب و غریب به وجود می آید و در یک نگاه همه چیز ممکن است به کلی تغییر کند. همچنین ممکن است ایالات متحده بخواهد روسیه را متقاعد کند که از رابطه با ایران دست بکشد. می توان حدس و گمان هایی را از نوع گفت وگوی میان دو کشور در این باره زد. من در ماه اوت گذشته در این باره گفتم:
«مکالکه بعدی بین ترامپ و ولادیمیر پوتین ممکن است چیزی شبیه به این باشد: ولادیمیر، شما می گویید که نگران سنی های تروریست هستید که ممکن است باعث بی ثباتی روسیه شوند و ما می خواهیم همه آنها را بکشیم یا افرادی را استخدام کنیم که آنها را برای ما بکشند. ما نمی خواهیم جهادی ها را مسلح کنیم تا مشکلی مانند معضلی که برای شما در دوران جنگ سرد در افغانستان پیش آمد، به وجود آید. ما شما را رها می کنیم و شما هم از دست سر ما بردارید. شما پایگاه های دریایی خود در سوریه را داشته باشید و علوی های سوریه می توانند دولت خود را در شمال غرب داشته باشند. به بشار اسد در کریمه ویلایی بدهید و فرد دیگری را جای او بنشانید، هر کسی که دوست دارید. مناطق سنی نشین سوریه قلمروهای جداگانه ای خواهند شد.»
ممکن است ترامپ در ادامه بگوید: «ما سنی های تروریست را نابود خواهیم کرد، شما نیز در ازای آن با ما کمک می کنید که مراقب ایران باشیم وگرنه خودمان این کار را می کنیم، اما ممکن است که شما این کار ما را دوست نداشته باشید. شما می توانید با ما همکاری کنید که به ایرانی ها بگوییم سانتریفیوژها و برنامه موشکی خود را تعطیل کنند وگرنه ما آنها را بمباران می کنیم. شما که دوست ندارید ما کاری کنیم که مشخص شود موشک های S300 را که فروخته اید، آشغالی بیش نیستند؛ این برای تجارت اسلحه شما بد است. درباره اوکراین هم بگذارید رای گیری انجام شود. اگر نیمه شرقی به پیوستن به روسیه رای داد شما آنها را خواهید داشت. اگر رای نداد از آن جا خارج شوید.» این خطوط فکری همان طور که اشاره شد فقط حدس و گمان است. حرکات و اقدامات واشنگتن به پوتین جرأت می دهد که به ایران خیانت کند و ایران را بفروشد. این خیانت سرنوشت غمگینی است، تنها سوال این است که به چه قمیتی؟
