وضعیت فرسایش خاک در ایران سه برابر میانگین کشورهای آسیایی و ۲۰ برابر میانگین جهانی است. برآوردها نشان میدهد به‌طور میانگین دو میلیارد تن در سال فرسایش خاک در کشور وجود دارد و با سیلی که در سال ۱۳۹۸ در کشور رخ داد ۳ تا ۴ میلیارد متر مکعب خاک از دست داده شد، و این درحالی است که تشکیل هر سانتی متر خاک از دست‌رفته حداقل صدها سال زمان نیاز دارد.
به گزارش جماران؛ گزارش سخنرانی علی طالبی در وبینار چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مدیریت منابع آب کشور در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ برگزار شده توسط انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه شهرکرد با همکاری مجمع اسلامی دانشجویان آزاداندیش در پی می آید:
عنوان سخنرانی «ضرورت و جایگاه حفاظت آب و خاک در کشور»
دکتر علی طالبی استاد دانشگاه یزد در ضرورت و جایگاه حفاظت آب و خاک در کشور به ۸۵ درصد اراضی منابع طبیعی جنگل ها و مراتع اشاره کرد که ایران را در رده پنجم از نظر ثروت منابع طبیعی جهان قرار میدهد. با این حال کشورما از نظر حکمرانی منابع طبیعی از میان ۸۹ کشور صاحب منابع رتبه ۶۹ و شاخص ۳۸ از ۱۰۰ را کسب کرده است که بیانگر حکمرانی بسیار ضعیف می باشد.
دکتر طالبی افزود تنها ۳۰ درصد از ظرفیت آبهای زیرزمین از نظر مطالعاتی قابل بهره‌برداری است و بقیه خارج از وضعیت طبیعی و بهره برداری می‌باشد.
رییس انجمن آبخیزداری ایران با اشاره به روند نزولی وضعیت الگوی رشد جنگل‌های کشور در دهه گذشته گفت در ایران سالیانه ۱۶/۷ تن در هکتار خاک در معرض فرسایش آبی است که با تخمین ۱۰۰ هکتار فرسایش، زیانی معادل ۱۰ میلیارد دلار بر کشور تحمیل می شود.
از این نظر وضعیت فرسایش خاک در ایران سه برابر میانگین کشورهای آسیایی و ۲۰ برابر میانگین جهانی است. برآوردها نشان میدهد به‌طور میانگین دو میلیارد تن در سال فرسایش خاک در کشور وجود دارد و با سیلی که در سال ۱۳۹۸ در کشور رخ داد ۳ تا ۴ میلیارد متر مکعب خاک از دست داده شد، و این درحالی است که تشکیل هر سانتی متر خاک از دست‌رفته حداقل صدها سال زمان نیاز دارد.
دبیر کارگروه مدیریت جامع آبخیز وزارت کشور با اشاره به روند در حال افزایش وقوع سیلاب ها نسبت به دهه ۱۳۶۰ در کشور، ۴۵۰ شهر و ۸۶۵۰ روستا را در معرض تهدید سیل عنوان نمود که رشد سیلاب های مخرب حدود ۳۰۰ درصد رشد داشته است و سالانه خسارات زیادی را بر کشور تحمیل می کند.
وی با طرح روند بسیار نزولی حجم مخازن آبخوان های کشور، ایران را در مسیر بیابان‌زایی ناشی از خشکسالی های مکرر دانست و تقویت آبخیزداری و آبخوان‌داری با ظرفیت جمع‌آوری ۵۳۰ مترمکعب رواناب در هکتار و نفوذ ۱۰۰۰ مترمکعب در هکتار را راهکاری جهت کاهش فرسایش خاک به میزان ۹ تن در هکتار، ۱۲۰ تن علوفه در هکتار، ترسیب کربن، حفظ تنوع ژنتیکی و بهبود فرست های شغلی عنوان نمود.
دکتر طالبی با طرح ضرورت تفکر سیستمی به مقوله مدیریت منابع آب، وجود یک سیستم مدیریت حوزه آبخیز به عنوان یک سیستم باز را مطرح کرد که در آن مدیریت اکوسیستم های طبیعی، مدیریت آبهای سطحی، آبهای زیرزمینی، تغییرات اقلیم و مداخلات انسانی مورد توجه قرار می گیرد.
وی تمرکز بر حوزه آبخیز به عنوان یک منبع تمرکز بر تمامی اجزای اکوسیستم از جمله آب، تاکید بر افزایش تاب‌آوری و کاهش آسیب‌پذیری، تمرکز بر سلامت و یایداری اکوسیستم، در نظر گرفنن آب برای تمامی اجزاء اکوسیستم از جمله انسان، تمرکز بر همه خدمات اکوسیستم، تاکید بر تفکر بین بخشی و راه حل های مبتنی بر طبیعت، تمرکز بر رد پای اکولوژیک در بردارنده ردپای آب، مقیاس کاری مناسب از نظر اکولوژی، لحاظ کردن تمامی ذینفعان و سازمان‌های مرتبط در مقیاس آبخیز و امکان پاسخگویی جامع با توجه به ارتباط بالادست-پائین دست را از ویژگی های حکمرانی یکپارچه حوزه آبخیز در مقایسه با حکمرانی آب عنوان نمود.
رئیس انجمن آبخیزداری ایران با تاکید براینکه هدف نهایی حکمرانی سیستم یکپارچه حوزه آبخیز تامین منافع درازمدت آبخیزنشینان است، دست اندرکاران اصلی سیستم مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز را دولت، بخش عمومی، بخش خصوصی، جوامع محلی و نهادهای مدنی و سمن ها برشمرد.
دکتر طالبی ضمن تشریح مدل مفهومی سیستم مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز و به طور مشخص حوزه آبخیز اسکندری (زاینده رود) راهکارهای عملیاتی را براساس اولویت تشریح نمود.
بر این اساس توسعه برنامه‌های تخصیص بهینه مصرف آب و تنظیم حق آبه، تهیه و تدوین برنامه مدیریت جامع منابع آب در اولویت بالا و و روش هایی مانند اصلاح الگوی کشت و کشت محصولات سازگار با منطقه، اصلاح بیولوژیک مراتع، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، اصلاح الگوی آبیاری و ترویج کشاورزی ارگانیک و گلخانه ای، ایجاد معیشت های جایگزین با توجه به پتانسیل منطقه، ارائه بیمه بلایای طبیعی، توجه به دانش بومی در جهت مدیریت منابع آب و برگزاری دوره های آموزشی- ترویجی به منظور ارتقای آگاهی جامعه هدف را از اولویت های بعدی بیان نمود.
استاد دانشگاه یزد در پایان از تشکیل کارگروه مدیریت جامع آبخیز در وزارت کشور و در استان ها با محوریت استانداری ها خبر داد و اظهار امیدواری کرد با تشکیل چنین نهاد فرابخشی بتوان بخشی از مشکلات این حوزه را مورد توجه قرار داد و حل کرد.
