دهیار روستای میشی شهرستان سیریک با بیان اینکه در فصل تابستان- از خردادماه- طوفان‌های گردوخاک بسیار وحشتناک در این منطقه آغاز می‌شود، گفت:« میشی یکی از روستاهایی است که همواره درگیر این معضل بوده است». وی بااشاره به اینکه با شروع بادهای موسمی تابستان، گردوخاک آغاز می‌شود، اظهار کرد: «گاهی طوفان‌های گردوغبار یک هفته تا ده روز مداومت دارد
به گزارش جماران؛ روزنامه صبح ساحل نوشت:
زندگی با ریز گردها در برخی نقاط ایران به امری عادی بدل شده است. دانه‌های شنی که هیچ‌چیز جلودارشان نیست و از منافذ بسته هم عبور می‌کنند. شرق هرمزگان به‌ویژه سیریک و جاسک به دلیل همسایگی با استان سیستان و بلوچستان و وزش بادهای موسمی در تابستان با طوفان‌های گردوخاک درگیر است. به گفته محلی‌ها این طوفان‌ها گاها یک هفته تا ده روز ادامه دارد. یکی از دلایل تأثیرگذار در تشدید گردوغبار، کاهش پوشش گیاهی است و همین‌طور یکی از راه‌های مهار این معضل نهال‌کاری و ایجاد بادشکن است. اقدامی که نیاز است مسئولان استانی توجه بیشتری به آن داشته باشند چراکه این مهم در افزایش بیماری‌های تنفسی در شرق هرمزگان نیز تأثیرگذار بوده است و بی توجهی به این موضوع سلامتی نزدیک به 800 خانوار را تهدید می‌کند. در این گزارش ضمن شنیدن توضیحات دهیار یکی از روستاهای درگیر با یک فوق تخصص بیماری‌های ریوی و همچنین عضو هیئت‌علمی گروه منابع طبیعی دانشگاه هرمزگان نیز گفت‌وگو کرده‌ایم.
دهیار روستای میشی شهرستان سیریک از دشواری زندگی مردم با شن‌های روان می‌گوید.
«یوسف زهی»، با بیان اینکه در فصل تابستان- از خردادماه- طوفان‌های گردوخاک بسیار وحشتناک در این منطقه آغاز می‌شود، گفت:« میشی یکی از روستاهایی است که همواره درگیر این معضل بوده است». وی بااشاره به اینکه با شروع بادهای موسمی تابستان، گردوخاک آغاز می‌شود، اظهار کرد: «گاهی طوفان‌های گردوغبار یک هفته تا ده روز مداومت دارد. روستاهای شمع جو، میشی، کلنگی، نوشهر میشی و طاهرویی روستاهایی هستند که بیشترین مواجهه را با طوفان‌های گردوغبار دارند. این روستاها قریب به ۸۰۰ خانوار می‌شوند». وی در پاسخ به اینکه آیا گمان می‌کنید بیماری‌های تنفسی در این منطقه با طوفان‌های گردوخاک رابطه دارد، عنوان کرد: «بله صد در صد. بیماری‌های ریوی زیاد داریم. آمار دقیقی در این رابطه نیست؛ اما بخشی از مشکلات مردم در بحث بیماری‌های ریه و تنفسی به بحث طوفان‌های خاک برمی‌گردد و این موضوع بی‌تأثیر نیست». یوسف زهی بابیان اینکه دهیاری نیز هنگام وقوع این طوفان‌ها به خاطر کمبود آب در روستا با مشکلاتی مواجه است، افزود: «داخل خانه‌های روستایی مقدار زیادی خاک جمع می‌شود. اکثر مردم با این قضیه کنار آمدند. در حال حاضر منابع طبیعی پروژه‌های تثبیت شن‌های روان کمتر اجرا می‌کند. پروژه کشت نهال نیز کمتر انجام می‌شود. اگر مالچ پاشی شود قطعاً مشکلات مردم در طول تابستان کمتر خواهد بود». دهیار روستای میشی درباره اقدامات منابع طبیعی شهرستان در این زمینه گفت: «منابع طبیعی مدتی طرحی در بحث کاشت نهال داشت اما پیشرفتی نکرد. پیشنهاد ایجاد کمربند سبز هم کامل اجرا نشد البته انجام نصف ونیمه‌ی آن‌هم بی‌تأثیر نبوده است. اگر مالچ پاشی شود گمان می‌کنم تأثیر زیادی دارد اما به نظر می‌رسد سیاست منابع طبیعی از این موضوع خارج‌شده و این اقدام را انجام نمی‌دهند و بیشتر اقدامات حول محور کشت نهال است». افزایش بیماری‌های ریوی و تنفسی در مناطق درگیر با ریزگردها از موضوعاتی است که هنوز اثبات نشده اما مطرح است در گفت و گو با «دکتر احسان رمضانیان نیک»، فوق تخصص ریه و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان این موضوع را بررسی کردیم.
افزایش بیماری‌های تنفسی در شرق استان
فوق تخصص ریه و مراقبت‌های ویژه ضمن تائید این موضوع گفت: «یکی از منشأهای طوفان‌های ریز گرد در منطقه ما به خاطر وجود کشور عراق، افغانستان و پاکستان است. با شیوع خشک‌سالی و کاهش پوشش گیاهی در کشور متأسفانه ریز گردها منشأ داخلی نیز پیداکرده‌اند. اگر بخواهیم اثرات ریز گردها را طبقه‌بندی کنیم می‌توان به دودسته‌ی وجود اثرات حاد و اثرات مزمن تقسیم کرد».
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان بابیان اینکه بیشترین تأثیر ریز گردها احتمالاً بر دستگاه تنفسی و ریه انسان است، افزود: «در افرادی که بیماری‌های مزمن ریوی و بیماری‌های شدید قلبی دارند وجود ریز گردها ممکن است به‌صورت حاد باعث آسیب آن‌ها شود. افرادی که آلرژی شدید و بیماری ریوی شدید دارند باعث بستری شدنشان می‌شود. در افرادی که علائم کمتری دارند باعث می‌شود آن‌ها به مراکز پزشکی مراجعه کنند و نیاز به درمان بیشتری پیدا کنند».
دکتر رمضانیان نیک اضافه کرد: «در مورد آثار درازمدت باید ببینیم این ریز گردها چه سایزی دارند. معمولاً سایز ریز گردها که برای انسان‌ها مضر است زیر ده میکرومتر است. گاهی می‌شود با استفاده از ماسک جلوی ورود این ذرات به ریه‌ها را گرفت. استفاده از ماسک‌هایی که مخصوص گردوخاک است، شبیه ماسکهای N۹۵ که در زمان کووید استفاده می‌شد می‌تواند جلوی ذرات بزرگ‌تر از 2 و نیم میکرون را بگیرد؛ اما حتی این ماسک‌ها هم برای ذرات بسیار ریز کارایی ندارند و ممکن است این ذرات ریز وارد ریه‌ها شوند».
وی بابیان اینکه تماس طولانی با هوایی که آلوده است باعث آسیب به ریه‌ها می‌شود، عنوان کرد: «به‌عنوان‌مثال در هرمزگان به‌خصوص در شرق استان میزان گردوغبار و آلودگی‌ها بیشتر است؛ به شکل واضحی می‌بینیم بیمارانی که به ما در مرکز استان مراجعه می‌کنند اکثراً از شرق استان هستند. بیماری‌های تنفسی به نظر می‌آید در این گروه در حال افزایش است. قسمت شرق استان هم‌جواری با سیستان و بلوچستان که استان خشکی است و بادهای موسمی و همچنین گردوغبار و ریز گردهای زیادی دارد باعث این موضوع شده است».
تبعات زوال پوشش گیاهی
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان گفت: «اگر یک نگاهی به سال‌های اخیر کنیم؛ حدود بیست-سی سال قبل، به خاطر داریم که پوشش گیاهی بهتری در کشور وجود داشت. پوشش گیاهی باعث می‌شود خاک قوام بیشتری پیدا کند و با یک باد گردوغبار از روی زمین بلند نشود. حتی اگر گردوغباری بلند شود به خاطر وجود پوشش گیاهی پراکنده نخواهد شد. متأسفانه طی سال‌های اخیر روش‌های نادرست نگهداری جنگل‌ها و پوشش گیاهی، این اتفاقات را موجب شده است».
وی افزود: «کشت بی‌رویه برخی از محصولاتی که آب زیادی مصرف می‌کنند؛ به‌عنوان‌مثال صیفی‌جات-هندوانه-باعث شده است آب زیادی از زمین وارد میوه‌ها شود و سبب آسیب دیدن خاک شود و خشکی بیشتری ایجاد کند. وقتی خشکی باشد با وقوع باد، خاک خشک از زمین بلند می‌شود و ایجاد گردوغبار می‌کند».
دکتر رمضانیان نیک بابیان اینکه تماس مداوم با ریز گردها سدهای دفاعی بدن را تضعیف می‌کند، اظهار کرد: «اگر تماس مداوم باشد راه‌های محافظتی طبیعی بدن ممکن است آسیب ببینند و نتوانند محافظت کنند. این ذرات به‌طورمعمول ذرات خاک هستند اما می‌توانند آلودگی‌هایی از دیگر فضاها به همراه داشته باشند و باعث ایجاد التهاب در دیواره راه‌های هوایی شوند. ممکن است جذب بدن و خون شوند و مسمومیت ایجاد کنند. به‌صورت مستقیم تأثیر ریز گردها بررسی نشده است اما دیده‌شده در مناطقی که ریز گردها شیوع خیلی زیادی دارند؛ خطر بیماری‌های ریوی به شکل قابل‌توجهی افزایش پیداکرده است. هم آن‌هایی که بیماری ریوی و سابقه آسم و آلرژی و بیماری‌های شدیدتری دارند هم اینکه شانس سرطان‌های ریه در این منطقه افزایش پیداکرده است».
به گفته عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان باید با انجام توصیه‌های لازم در کشاورزی، حفظ پوشش گیاهی و استفاده از ماسک در هواهای آلوده برای کاهش خسارات احتمالی اقدام کنیم.
رمضانیان نیک در پایان تأکید کرد: «به‌طور واضح در ناحیه‌ی شرقی استان، مناطقی که آب‌وهوا و پوشش گیاهی نامناسبی دارند مثل بشاگرد، سیریک و مناطقی که بعد از شهرستان میناب است آلودگی هوا بیشتر است و بیماری‌های تنفسی هم شیوعشان در حال افزایش است. این را به‌طور واضح می‌توان در مراجعین ببینیم».
کاهش پوشش گیاهی همان‌گونه که گفته شد یکی از علل تشدید طوفان‌های شن است. «مرضیه رضایی»، عضو هیئت‌علمی گروه منابع طبیعی و کشاورزی دانشگاه هرمزگان و از فعالان این حوزه که پژوهش‌های بسیاری در این خصوص انجام داده است، ضمن انتقاد به وضعیت پوشش گیاهی هرمزگان اقدامات منابع طبیعی استان را محدود قلمداد کرد.
ضرورت پژوهش درباره آمار سرطان ریه در هرمزگان
رضایی با تأکید بر اینکه وضعیت پوشش گیاهی در هرمزگان ضعیف است، گفت: «درباره آمار دقیق بالاترین آمار سرطان ریه در هرمزگان باید طرح پژوهشی انجام شود اما مطابق مشاهدات میدانی و مصاحبه با مردم، به نظر می‌رسد بالاترین آمار ابتلا مربوط به شرق هرمزگان و شهرستان سیریک و جاسک است؛ این امر می‌تواند به‌جز علل ژنتیکی و پزشکی، به موضوع طوفان‌های گردوغبار که از استان‌های هم‌جوار و بخشی از کشورهای همسایه مانند عراق و ... می‌آیند، مرتبط باشد».
استادیار دانشگاه هرمزگان در پاسخ به این سؤال که چه‌کارهایی باید در این زمینه صورت گیرد، اظهار کرد: «باید در مسیر باد، پوشش گیاهی و بادشکن ایجاد شود. بادشکن طبیعی به دلیل عدم رسیدگی و تأثیرات آب‌وهوایی سریعاً خشک می‌شوند و همراه بادشکن طبیعی باید بادشکن مصنوعی هم احداث شود. ایجاد بادشکن مصنوعی در مسیر گردوغبار با سرعت باد بالا، بسیار هزینه‌بر است».
وی با تأکید بر اینکه با بودجه محدود اداره منابع طبیعی و آبخیزداری امکان ایجاد چندین بادشکن مصنوعی وجود ندارد، گفت: «مراتع هرمزگان به‌جز حاجی‌آباد از توان اکولوژیک پایینی برخوردارند و پوشش گیاهی در استان کم است و گونه‌های گیاهی خاصی باید برای نهال‌کاری به‌منظور ایجاد بادشکن‌های طبیعی استفاده شوند که مقاوم به وزش باد و دمای بالا باشند. از همین رو باید پوشش گیاهی ایجاد شود تا رسوبات معلق که توسط باد حمل می‌شوند، پای گیاهان رسوب کنند و پس از نشست ذرات معلق پای گیاهان، از ورود این مواد به داخل شهرها و روستاها جلوگیری شود. اگر رشد گیاهان در مسیر باد افزایش یابد، تپه‌های ماسه‌ای پای گیاهان تشکیل می‌شود و به‌جای اینکه رسوبات در هوا، معلق باشند و به ریه‌های مردم وارد شوند، پای گیاهان رسوب داده‌شده و با ایجاد تپه‌های ماسه‌ای یا به‌اصطلاح نبکا، این رسوبات معلق در هوا، در بخش بالای ریشه گیاهان تثبیت می‌شوند. برای این مهم باید بودجه اختصاصی در نظر گرفته شود و متأسفانه با بودجه جاری در اداره منابع طبیعی امکان ایجاد بادشکن طبیعی و مصنوعی به‌طور توأم نیست».
تخصیص بودجه ویژه از مالیات صنایع برای نهال‌کاری
عضو هیئت‌علمی گروه منابع طبیعی دانشگاه هرمزگان گفت: «نهال‌کاری باعث تثبیت ماسه‌های روان می‌شود اما اقدامات منابع طبیعی به لحاظ کمبود بودجه، در این زمینه اصلاً کافی نیست و ما شاهد افزایش آسیب‌های جسمی به مردم، ناشی از گردوغبار در استان هستیم».
استادیار دانشگاه هرمزگان اظهار کرد: «پژوهش‌های زیادی در این زمینه انجام‌شده علاوه بر نمونه‌برداری‌های صحرایی و اندازه‌گیری نبکاها، مقایسه سطح نبکازارها با تصاویر ماهواره‌ای طی ۳۰ سال اخیر در سیریک انجام داده‌ایم. نتایج نشان داد سطح نبکازار سیریک، در شرایط کنونی نسبت به ۳۰ سال گذشته کاهش‌یافته است و این زنگ خطر و هشدار جدی برای مدیران استانی است که با کاهش سطح نبکازار در سیریک، ورود رسوبات به شهرهای سیریک و جاسک بیشتر از گذشته شده و بیماری‌ها و سرطان‌های ریوی در سال‌های آتی شدیدتر خواهد بود. در سیریک نبکای چوج یا درخت مسواک یا - Salvadora persica- و کلیر - Capparis decidua- تشکیل نبکا داده و رسوبات معلق در طوفان‌های گردوغبار را به‌صورت تپه‌هایی، پای خودنشست می‌دهند. یکی از دلایل کاهش سطح نبکازارها، خشکیدگی و تخریب پوشش گیاهی است. باید اقدام به نهال‌کاری گونه‌های تشکیل‌دهنده نبکا در آن مناطق کرد تا جلوی افزایش حرکت رسوبات به سیریک و جاسک و خسارات ناشی از آن مردمان شرق هرمزگان را بگیرد».
رضایی که دکتری بیابان‌زدایی از دانشگاه تهران است، افزود: «اگر امروز مدیران استانی مطالبه گری برای اخذ بودجه برای بادشکن طبیعی و مصنوعی و ایجاد هوای سالم شرق هرمزگان از دولت نداشته باشد، سال‌های بعد باید چندین برابر این بودجه را برای درمان بیماری‌های مختلف صرف کنند».
وی بابیان اینکه منشایابی مناطق بحران فرسایش بادی حائز اهمیت است و منشأ برداشت ماسه‌های روان باید تعیین شود، گفت: «لزوم اجرای مالیات سبز و تخصیص بودجه ویژه از مالیات صنایع و دستگاه‌ها برای نهال‌کاری و تثبیت ماسه‌های روان در شرق هرمزگان بسیار لازم و ضروری است و امیدواریم شاهد هوای پاک در بخش‌های شرقی استان و ارتقای سلامت مردم باشیم».
در پایان با رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سیریک درباره اقدامات صورت گفت و گو کردیم. به گفته بیژنی کیفیت زندگی مردم این منطقه تحت تاثیر شن‌های روان قرار گرفته است.
مردم سیریک همواره با معضل شن‌های روان مواجه‌اند
«اصغر بیژنی»، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سیریک گفت: «سیریک به شهرستان بیابان مشهور است. سطح بیابان‌هایی این شهرستان زیاد است و مردم همیشه با مشکل شن‌ها و ماسه‌های روان مواجه هستند». وی بابیان اینکه منابع طبیعی در بحث بیابان‌زدایی اقدامات خوبی انجام داده است، افزود: «با احداث بندهای خاکی، حجم زیادی از روان آب‌هایی که براثر باران ایجاد می‌شود کنترل شد؛ با جمع شدن آب پشت این بندها و ایجاد پوشش گیاهی نیز توانستیم جلوی باد را بگیریم. بدین ترتیب حجم کمتری خاک وارد روستاها می‌شود. با احداث سد، بیش از 5 هزار هکتار بادشکن ایجاد کرده‌ایم». به گفته این مقام مسئول، روستاهای ساحلی بیشترین مواجه را با شن‌های روان دارند؛ ازجمله روستای کندال، گهردو، طاهرویی، شهر کوهستک و سیریک.
وی بابیان اینکه برنامه‌ای برای مالچ پاشی مناطق درگیر نداریم، گفت: «تمام روستاهایی که در کانون فرسایش بادی بودند را شناسایی کردیم متأسفانه طی سال‌های خشک‌سالی، بسیاری از پوشش‌های طبیعی از بین رفته‌اند. منابع طبیعی اطراف روستاهایی که در معرض خطر شن‌های روان بودند مثل روستای خرگوشی و کندال که واقعاً معضل داشتند با احداث پوشش‌های ناچیز جنگلی، کار بزرگی انجام داده است. مردم این روستاها راضی هستند. نمی‌گوییم صد درصد کنترل‌شده اما بخشی که مشکل مردم بوده حل‌شده است». رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان سیریک بابیان اینکه این اداره بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هکتار در سال جنگل‌کاری می‌کند، اظهار کرد: «۶۰۰ تا ۷۰۰ هکتار در این پنج سال جنگل‌کاری کرده‌ایم. در بحث احیای جنگل‌های حرا-خور آذینی- کارهای خیلی خوبی انجام داده‌ایم». بیژنی با تأکید بر اینکه روستاهای بازگرد، گناری، کرتان، مهرگی و خرگوشی روستاهایی هستند که درواقع بیشترین نیاز را برای ایجاد بادشکن و کنترل شن‌های روان دارند، افزود: «در این روستاها مقداری کار انجام‌شده اما کافی نیست».
وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به اینکه این موضوع عامل تشدید بیماری‌های تنفسی در مردم منطقه است، حل این معضل تا چه اندازه دغدغه مسئولان است، گفت: «در بحث پزشکی تخصصی ندارم اما شن‌های روان واقعاً بر کیفیت زندگی مردم تأثیر گذاشته است. در تابستان فقط بعدازظهرها در حد دو-سه ساعت وضعیت مساعد است؛ طوفان شن است دیگر. درهرصورت مردم تنفس می‌کنند. زندگی‌شان زیرخاک است. خانه‌هایشان پر از خاک است. مردم به شن‌های روان عادت کرده‌اند؛ مردم قانع هستند. ما هم هرسال در حد توانمان و بودجه کار انجام می‌دهیم اما کافی نیست».
