ایران دارای فرصت پنجره جمعیتی است/ تعداد مطلوبِ فرزند، حداقل 3 فرزند در یک خانواده

به گزارش جماران؛ دکتر محمداسماعیل مطلق، رییس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در یادداشتی نوشت:

در حال حاضر جوانی جمعیت به عنوان یکی از مهمترین مولفه های حوزه اجتماعی و سلامت کشور است. رهبر معظم انقلاب اسلامی طی یک دهه گذشته بارها بر موضوع جمعیت و سیاست های جمعیتی تاکید فرموده و در سال 1393 سیاست های کلی جمعیت را ابلاغ کردند. قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز با تصویب مجلس شورای اسلامی توسط رییس جمهور در آبان ماه 1400 ابلاغ شد. در این قانون که در 73 ماده تنظیم شده است، تکالیف دستگاه های اجرایی مشخص شده است. پس از ابلاغ این قانون، قرارگاه جمعیت در وزارت بهداشت به ریاست وزیر محترم بهداشت تشکیل شد که در پنجمین جلسه قرارگاه جمعیت، هماهنگی بین بخشی برای اجرای 3 ماده 22، 24 و 28 این قانون بر عهده دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور گذاشته شد. دبیرخانه برای پیگیری اجرای این مواد قانونی جلسه ای بین بخشی با حضور دستگاه ها و سازمان های مسئول اجرای مواد قانونی مذکور تشکیل داد و پیگیری اجرای مصوبات این جلسه را با جدیت در دستور کار خود قرار داده است.

به طورکلی در مدیریت جمعیت هر کشور یا منطقه ای، شاخص های زیر دخالت دارند و باید مورد عنایت مدیران حوزه های سلامت و امور اجتماعی قرار گیرند:

-نرخ باروری کلی 

-مهاجرت 

-مرگ 

-ساختار جمعیت؛ جمعیت پایه: زیر 15 سال، جمعیت مولد: 65-15 سال و جمعیت سالمند: بالای 65 سال.

-امید زندگی به تفکیک زن و مرد که باید موضوع سلامت ناکافی را نیز مدنظر قرار داد.

در طی 70 سال گذشته،  Total Fertility Rate(TFR)، یا همان نرخ باروری کلی، در جهان و ایران به نصف تقلیل پیدا کرده، اما نکته قابل تامل، سقوط بزرگ و سریع این نرخ در جمهوری اسلامی ایران است، به طوریکه این سقوط به عنوان مثالی بارز و خاص در پژوهش های بین المللی عنوان شده و می‌ شود. در ایران با سقوط اعجاب آور نرخ باروری، تعداد فرزند به ازای هر زن از 7 فرزند در سال 1357 به 1.9 فرزند در سال 1384 و زیر 1.7 در سال 1400 رسیده است. 

به غیر از نرخ باروری کلی، ایران در سال ۱۳۹۷ رکورد جدیدی در سقوط یکی دیگر از شاخص ‎های جمعیتی را نیز ثبت کرد؛ بدین شرح که تعداد تولدهای کل کشور تنها طی یک سال (۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷) بیش از 120 هزار تولد کاهش یافته است؛ این درحالی است که براساس مطالعات بین المللی کاهش تعداد تولد زنده در کل کشور از سال 2010 میلادی نسبت به سال 2019، تعداد 203 هزار نفر کاهش داشته و بدیهی است این کاهش در استان های مختلف متفاوت است. 

علیرغم اینکه نرخ کلی باروری در جهان و ایران کاهش یافته، اما تعداد جمعیت افزایش داشته است که به دلیل افزایش امید به زندگی و کاهش مرگ و میر بر اثر بیماری ها است؛ لذا تعداد سالمندان در جهان و ایران در حال افزایش است. در سال 2015 میلادی کمتر از 10درصد جمعیت ایران بالای 60 سال سن داشتند، اما در سال 2050 در صورت ادامه روند فعلی و عدم تدبیر و اقدام مناسب، بیش از 30 درصد جمعیت ایران در گروه سنی بالای 60 سال قرار خواهند گرفت که در آن صورت جزو پیرترین کشورهای جهان به حساب می آید. در واقع کشور جمهوری اسلامی ایران به سمت سالمند شدن پیش می رود؛ این مقوله مهمی است که باید مورد عنایت قرار گیرد.

شایان ذکر است که جمعیت سالمند در ایران تفاوت های ماهوی با جمعیت سالمند جهان غرب دارد. به عنوان مثال، در حال حاضر تنها حدود 38 درصد از جمعیت 40 سال و بالاتر در ایران شاغل و 71.5 درصد از این جمعیت باسواد هستند. این جمعیت در 20 سال آینده، 20 درصد سالمندان کشور را تشکیل خواهند داد. 

به طورکلی، بقای ساختار مناسب جمعیتی در 3 گروه پایه، مولد و سالمند بر موالید متناسب استوار است و بدون باروری مناسب در کشور، ساختار جمعیتی برهم خورده و به قول جامعه شناسان محترم جمعیت پوچ می شود. بدیهی است که مهاجرت و مرگ هم در اینجا تاثیر دارند.

در حال حاضر کشور از نظر جمعیت مولد 65-15 سال وضعیت نسبتاً مناسبی دارد، به عبارت دیگر ایران دارای فرصت پنجره جمعیتی است، اما اگر وضعیت به همین منوال پیش رود، حدود 20 سال آینده اشکالات عدیده توسعه ای پیش خواهد آمد که نظام اقتصادی-اجتماعی و سیاسی را با معضلات و مشکلات جدی و عمیق روبرو خواهد کرد. این درحالی است که برخی از کشورهای ثروتمند با بهره گیری از ترفندهای علمی در بلندمدت و کوتاه مدت این جمعیت را بالای 70 درصد کل جمعیت کشورشان نگاه داشته اند و اجازه سقوط به آن نداده اند. 

نکته مهمتر اینکه جمعیت کشور رشد یکنواختی ندارد، اگرچه کل جمعیت رو به فزونی است (که حاصل آن افزایش سالمندان کشور است) اما نرخ باروری نه تنها در هر استان، بلکه در هر شهرستان نیز متفاوت است. باید دقت کرد که با توجه به تعریفی که برای نرخ باروری در سطح جانشینی وجود دارد، در زمان فعلی برای ایران، حداقل 3 فرزند در یک خانواده، تعداد مطلوبِ فرزند محسوب می شود. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اجرای برنامه های وسیع خود و آموزش مردم برای ارتقای کیفی و کمی جمعیت، وظیفه خویش را انجام می دهد؛ اما مسئولیتی در قبال مسائل ساختاری، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور ندارد و این اقدامات مهم شرعا و قانونا بر عهده سایر نهادهای حکومتی و حاکمیتی است که باید عالمانه به منصه عمل برسانند.

امید است با احساس مسئولیت در این خصوص و با تلاش و میثاق همگانی، بتوانیم وظایف خود را در راستای جوانی جمعیت و پیشگیری از بحران سالمندی، به انجام برسانیم.