معصومه ابتکار معاون امور زنان ریاست جمهوری در دولت دوازدهم گفت: ما اولین آسیبی که به جوان وارد می‌کنیم زمانی است که دین را در برابر آزادی قرار می‌دهیم و جوان فکر می‌کند که باید کلا آزادی و حق و حقوقش و عزت نفس و حق انتخابش را کنار بگذارد و دیندار شود و بپذیرد؛ همه این مسائل و خانم‌ها خیلی از حقوق خود را نادیده بگیرند یا اینکه کلا همه چیز را کنار بگذارد تا بتواند یک زندگی رو به رشدی برای دنیای امروز داشته باشد. ما در این زمینه خیلی کوتاهی کردیم.
به گزارش جماران؛ انصاف نیوز نوشت: معصومه ابتکار که در دولت دوم حسن روحانی معاون امور زنان ریاست جمهوری بود در مصاحبه‌ای به مناسبت روز مادر، به مشکلات حوزه‌ی زنان و مقاومت جریانی خاص برای حل آنها پرداخت؛ جریانی که حتی علی رغم اجباری بودن برداشتن حجاب در مدارس حدادعادل، مقابل اجرای این طرح در همه‌ی مدارس ایستاد.
ابتکار می‌گوید که صداوسیما آن دولت از جمله او را تقریبا ممنوع التصویر کرده بود و فصل تلخی برای ظریف و خود روحانی تصویر می‌کند. «یکی از نتایج‌اش این است که مرجعیت رسانه‌ای شیفت پیدا کرد به جای دیگر. دیدیم عده‌ای دیگر کار به دست گرفتند. کمتر در تاریخ داریم که رسانه‌های بیگانه اینقدر روی افکار عمومی نفوذ و تسلط پیدا کرده باشند».
او با تاکید بر این که «ما باید بپذیریم که بسیاری از سخت‌گیری‌هایی که برای نسل جوان اعمال کرده‌ایم و بی‌دلیل برایشان چارچوب کشیدیم که می‌توانست این چارچوب‌ها بازتر باشد»، می‌گوید که دولت روحانی در برابر گسترش گشت ارشاد ایستاد و آن را مهار کرد.
به اعتقاد او نتیجه‌ی آن رفتارها این شده که نسل جوان نسبت حجاب واگرایی دارد.
ابتکار می‌گوید که رهبری نگاه مناسبی به حوزه‌ی زنان دارد اما لایه‌ی زیرینی مقاومت می‌کند، حتی او را پس از پیگیری برای رفع مشکلات زنان، به یهودی زاده بودن متهم کردند، جریانی که «فکر می‌کنند همه مشکلات از خود زن است»!
او در این مصاحبه به وجود حدود ۷ – ۸ هزار زن ایرانی اشاره می‌کند که به گفته‌ی او به‌نوعی در افغانستان اسیر هستند و دولت ایران موظف است به داد آنها برسد.
متن کامل مصاحبه با معصومه ابتکار را در زیر می‌خوانید.
روز زن و روز مادر است. با توجه به این که الان در منطقه‌ی ما فعالیت و مبارزه‌ی زنان افغانستانی را خیلی ملموس می‌بینیم، به عنوان اولین سوال می‌خواهم نظرتان را درباره‌ی آنها بپرسم.
معصومه ابتکار: اول این روز را به همه زنان و مادران تبریک می‌گویم روز ولادت حضرت زهرا (س) که به نام روز زن و مادر نام گرفته است در کشور ما. علتش هم تلاش برای شناخت بیشتر این شخصیت و الگوگیری از یک شخصیت معنوی که گرچه خیلی سالها قبل زندگی می‌کرده ولی آنقدر شخصیت الهام بخشی داشته که ما اعتقاد داریم اگر این شخصیت الهام بخش را بتوانیم خوب معرفی کنیم خیلی می‌تواند به عنوان یک الگوی رفتاری کمک کند.
حضرت زهرا یک زن مستقل و توانمند بود
شخصیتی مانند حضرت زهرا علاوه بر اینکه شخصیت معنوی است یک زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی و خانوادگی خیلی خاص و چشمگیری داشته و خیلی در زمان خودش نافذ بوده، هم صحبت‌ها و کلامش که بارزترین آن خطبه فدک هست. نفوذ کلام عجیبی داشته و هم در افکاری که آن موقع از خودش مطرح می‌کرده و تاثیری که داشته نوع زندگی‌اش در آن ابتدای اسلام و شرایط خاص شبه جزیره عربستان و فضایی که هنوز جاهلیت عرب در آن هنوز بر جامعه سایه انداخته، او یک زن مستقل، یک زن توانمند، یک زن دارای فکر و اندیشه و صاحب سبک خیلی بحث مهمی است؛ به‌ویژه در برابر کسانی که در تقلی و برداشتشان از زن مسلمان، یک نگاه محدود و درجه دو و انزوایی دارند.
حالا الان می‌رسیم به شرایطی که در برخی کشورهای اسلامی مانند کشور همسایه، افغانستان، برداشت‌های که با نوعی تبعیض و نوعی نگاه غیرعادلانه آمیخته است و متاسفانه تحت لوای اسلام مطرح می‌کنند و زن را از خیلی از مناسبات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی کنار می‌گذارند و زن را عامل خیلی از گرفتاری‌ها و مشکلات اجتماعی و انحرافات می‌ببینند در حالی که این‌نگاه هیچ نسبتی ندارد با نگاه اصیل اسلامی و آن نگاه و شناختی که ما از حضرت زهرا داریم. ولی متاسفانه الان همچین تفکراتی در بخش‌های از افغانستان هست و غالب هم هست.
در کشور خودمان گرچه در انقلاب اسلامی از همان ابتدا امام خمینی خیلی جسورانه در این باره سعی کرد اما اینقدر تاریخ را تحریف می‌کنند و روی ذهن‌ها کار می‌کنند که بالاخره نگاه خاصی را جا بیندازند. امام در ارتباط با نقش و جایگاه زن مسلمان در عصر مدرنیته خیلی نگاه پیشرویی داشت. امام نه به عنوان رهبر سیاسی بلکه به عنوان فقیه و آدمی که یک عمر در عرصه فقه گذرانده بود نگاهش خیلی مترقیانه بوده و حتی تغییر کرده بود و موضع‌گیری که در انتخابات ایالتی ولایتی در دوران رژیم شاه کرده بود اما می‌بینیم امام خیلی تغییر موضع داد. موضعش این بود که زنان در عرصه اجتماعی و سیاسی حق دارند و حتی در برابر فشارهای متعددی که ای کاش یک موقعی ما اینها را سلسله وار بگویم. چون خیلی درباره زن از امام پرسیدند به خاطر اینکه خانم‌ها را از تظاهرات قبل از انقلاب حذف کنند.
به امام گفتند خانم‌های که به این تظاهرات می‌آیند صدایشان را نامحرم می‌شنود و امام گفتند هیچ اشکالی ندارد، خانم‌ها می‌تواند در تظاهرات شرکت کنند و شعار هم بدهند و هیچ مشکلی هم پیش نمی‌آید و اشکال شرعی هم ندارد.
بعد در هر مرحله‌ای سعی کردند زنان را حذف کنند یعنی یک جریانی فعال بودند هم از نظر گفتمانی فعال بود و سعی می‌کرد گفتمان نگاه متعصب و متجاهرانه نسبت به زن را پیش ببرند و هم از نظر عملی و اجرایی سعی می‌کردند که کار طوری پیش برود که خانم‌ها حذف شوند.
حتی در مدرسه رفاه به امام می‌گویند که خانم‌ها نیایند چون در جمعیت زیر دست و پا می‌روند و خلاف شرع اتفاق می‌افتد که امام گفتند ببینید اینها انقلاب کردند و انقلاب مال اینها است و نمی‌توانیم بگویم این بیاید و آن نیاید.
برخورد گشت ارشاد استناد دینی ندارد
خب نسبت به زمان انقلاب باید پخته‌تر شده باشیم پس چطور است که الان برای ورزشگاه رفتن زنان این همه مشکل دارند؟!
ابتکار: خب این همان غلبه‌ی نگاه گفتمانی خاص است که متاسفانه در این سالها ما دائم شاهد کلیشه سازی بودیم، شاهد برخوردهای نسنجیده و غیرکارشناسی بودیم. موضوعی که در بحث گشت ارشاد با دخترهای ما طی این سالها می‌شود برخوردهای غلط و فیزیکی که هیج استنادی دینی و شرعی ندارد و متاسفانه جمعیت زیادی از دختران ما را نسبت به شرایط و وضعیت بسیار بدبین کرده است.
مثلاً در زمان انقلاب نسبت به حجاب و بحث تفکیک جنسیتی و کشیدن دیوار نگاه امام روشن بود و مخالفت‌های زیادی امام با این تعصبات بیجا کردند اما می‌بینیم یک نگاهی در گفتمان و سیاست غلبه پیدا کرد و متاسفانه سیاست‌های را پیش می‌برند که کار به اینجا می‌رسد که حضور خانم‌ها در استادیوم دچار مشکل می‌شود. چرا؟ آن هم مقطعی.
بهره‌برداری سیاسی می‌شود
یک جاهای هم از این مسائل بهره برداری سیاسی می‌شود. یعنی اگر یک جریان سیاسی خاصی حاکم باشد، خیلی از مسائل قابل توجیه می‌شود ولی اگر رای مردم و انتخاب مردم و منتخب مردم سرکار باشد باز هم یک سخت‌گیری‌هایی اعمال می‌شود و یک محدودیت‌هایی اعمال می‌شود که نسبتی با شرع مقدس و نگاه‌های واقع روشنگرانه و الهام بخش دینی ما ندارد و ما فقط متاسفیم که می‌بینیم همچنین بهره برداری‌های می‌شود.
در افغانستان هم داستان زنان دقیقاً همین است. امیدواریم که بتوانند شرایط را تغییر دهند و گفتمان یک نگاه منطقی و متعادل و راستین اسلامی جایگزین شود با نگاه واپسگرایانه‌ای که بعضی از این حکام فعلی افغانستان دارند. خانم‌های افغانستان تلاش می‌کنند؛ محدود کردن دختران برای تحصیل، محدود کردن زنان برای فعالیت‌های اجتماعی و موضوع اشتغال هیچ کدام واقعاً شانیتی ندارند و در دنیای امروز جز اینکه باعث وازدگی و ناامیدی جوانان شود نتیجه‌ای ندارد.
ما دائم باید در حوزه گفتمانی و حوزه سیاست گذاری، اصلاح و بازنگری کنیم و اجازه ندهیم که نگاه‌های که هیچ نسبتی با اسلام، ارزش‌های ناب انقلاب و ارزش‌های انسانی ندارد غالب شود. تجلی زمینی دین همین اخلاق و انسانیت و شرافت است و بقیه مناسک است که به خود فرد مربوط است.
خیلی جاها اشتباه رفتیم و هی چارچوب کشیدیم
ما باید بپذیریم که خیلی از جاها اشتباه رفتیم و در برابر نسل جوانمان باید بپذیریم که بسیاری از سخت‌گیری‌ها و محدودیت‌های که اعمال کرده‌ایم و بسیاری از جاها بی‌دلیل برایشان چارچوب کشیدیم که می‌توانست این چارچوب‌ها بازتر باشد.
دولت روحانی گسترش گشت ارشاد را مهار کرد
مثلاً بحثی که در معاونت زنان خیلی در این چند سال پیگیرش بودیم این بود که دولت [روحانی] برای مسئله حجاب به شدت با کارهای سلبی در این مدت مخالفت کرد و یکی از مخالفین طرح‌های گشت ارشاد بودیم و برخوردهایی از این دست با دختران و زنان و نگاه صرفاً یکطرفه نسبت به این موضوع که با نگاه قرآنی مغایر است. در نگاه قرآنی به زن و مرد، هر دو دیده می‌شوند.
البته در عمل، گشت ارشاد بودند و کارشان را می‌کردند!
ابتکار: اما در خیلی جاها گسترش فعالیتشان مهار شد و خیلی از جاها با تذکراتی که داده شد کنترل و مهار شد. در یک دورانی فعالیتشان شدت پیدا می‌کرد. ولی متاسفانه کشمکشی درون آن بخش بود که بخشی از آن در درون دولت نبود.
اجباری بودن برداشتن حجاب در مدارس حدادعادل
درباره این موضوع ما راه‌حل‌های پیشنهاد دادیم، یکی از راه حل‌های ما این بود که دختران ما چه دلیلی دارد که از صبح تا بعد از ظهر که مدرسه می‌روند در مدارسشان که همه‌ی شرایط فراهم است که حجابشان را بردارند چه اصراری دارید که دختران از صبح تا شب با مقنعه و روپوش و لباس سخت در مدرسه باشند؟ و نمونه‌ی آن مدارس آقای دکتر حداد عادل را مثال زدیم. چون آقای حداد عادل گفتند در تمام مدارس ما برداشتن حجاب در داخل مدرسه اجباری است. یعنی داخل مدرسه باید دخترها حجابشان را بردارند. چون هیچ مردی نیست و هیچ دیدی هم ندارد و هیچ دلیلی هم ندارد که دختران در آنجا حجاب داشته باشند.
حجاب تعریف دارد، نمی‌شود حجاب را هم یک ضابطه قانونی اجتماعی کرد که هر جور خودمان می‌خواهیم رعایت شود و هم یک مسئله شرعی است. بعد شرعی حجاب یکسری تعاریف دارد. حتی می‌گویند زن اگر از یک سنی بالاتر باشد نیازی ندارد حجابش را رعایت کنند. اینها صراحت آیات قرآن است و قابل انکار نیست. یا اینکه زنان اهل کتاب ضرورتی ندارد که حجاب را رعایت کنند.
نسل جوان نسبت حجاب واگرایی دارد
ما حجاب را هم یک قانون اجتماعی کرده‌ایم و هم جنبه شرعی‌اش را دنبال می‌کنیم که این تبعات و این فضای که در نسل جوان ما است را دارد. واگرایی که در نسل جوان ما نسبت به این موضوع است حاصل سیاست‌های غلط و فشارهای است که از جانب همان جریان خاصی که دائم سعی می‌کند با محدودیت و اعمال نظر خاص خود کار کند.
ما این پیشنهاد را دادیم و در آموزش و پرورش چندین نشست برگزار کردیم و حتی یک مصوبه‌ای را شورای شهر تهران گذارند در سال ۹۸ و اعمال آمادگی کردند که فضای مدارس را مناسب سازی کند برای اینکه مدارس دخترانه بتوانند هم در حیاط مدرسه و هم خود مدرسه دختران بتوانند بدون حجاب باشند.
این مسئله چون مدرسه آقای حداد عادل الگو و نمونه‌اش بود خیلی سخت بود با آن مقابله شود اما متاسفانه باز عده‌ای با آن چالش داشتند و گفتند که نمی‌شود و نمی‌توانیم دختران را کنترل کنیم. اما مگر ما از این استفاده می‌کنیم که بتوانیم دختران را مهار کنیم؟ اینها یک جنبه‌های متاسفانه برداشت‌های نادرست تربیتی است.
بعضی‌ها معتقدند با این طرح هم مدارس شبیه زندان می‌شود.
ابتکار: نه. اما دید از بیرون را محدود می‌کند ولی داخل که خیلی راحت هستند و دختران و می‌توانند حجابشان را بردارند و یک لباس مرتب مدرسه تنشان باشد. بدون حجاب ورزش کنند و گرما و اذیت روپوش و مقنعه در مدارس نباشد.
اگر آن چند ساعتی که مدرسه هستند خیلی راحت و خوب بگذرانند و زمانی که بیرون می‌آیند آن قوانین اجتماعی حاکم بر کشور ما و اصل حجاب رعایت می‌شود. فکر می‌کنم برای دخترها راحت است. دختری که از صبح بیرون می‌آید و می‌داند حجابش را در فضای عمومی بیرون رعایت کند اما وقتی وارد مدرسه می‌شود دیگر آزاد است و مشکلی ندارد.
من فکر می‌کنم این خیلی تأثیر می‌گذارد و خیلی کمک خواهد کرد که فضا را برای دختران بهتر کند.
با توجه به تجربه شما در این حوزه، و پژوهش‌هایی که در این سالها داشتید چند درصد از دختران مدرسه‌ای الان به حجاب اعتقاد دارند یا به حجاب اجباری اعتقاد دارند؟
ابتکار: آمار دقیقی ندارم. گزارش‌هایی که بخش‌های مختلف وزارت کشور یا شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه می‌کردند نکته‌اش این بود که به هر حال نسبت به این مسئله یک چالش‌های روزافزونی در جامعه ما وجود دارد و می‌بینیم و نیازی به مطالعه نیست.
اما ما مطالعه خوبی با برخی از مراکز حوزه‌ای قم انجام دادیم و آنجا هم مشخص شد شیوه‌ها و روش‌های برخورد درست نبوده و نگاه ما و گفتمان ما در این موضوع حتی قرآنی نبوده و این جای نگرانی دارد. وقتی ما دین را ابزار قرار می‌دهیم برای اعمال یکسری سیاست‌ها و اگر درک ما از دین درست نباشد و جامع و قرآنی نباشد و قرآنی نبینیم چون قرآن همه جانبه می‌بیند، همه‌ی انسانها را کنار هم می‌بیند، اگر اینگونه نبینیم، چقدر خطرناک است و عوارض و آثاری دارد.
ما وارد عرصه‌ای شدیم که جز اصلاح مستمر، بازنگری و اصلاح مستمر هیچ راهی برای پیشرفت نداریم.
فکر نمی‌کنید تصمیمی که در دوران انقلاب برای اجباری بودن حجاب گرفته شده خیلی تأثیر داشته در این که الان با اینکه جامعه تغییر کرده اما تغییر آن سیاست سخت شده است؟
ابتکار: من فکر می‌کنم این تصمیم آن موقع اقتضای شرایط انقلاب بود و این اتفاق در فضای طبیعی اتفاق افتاد. و الان ۴۰ سال گذشته و ما دو نسل جدید داریم. ما مشکلات دیگری هم داشتیم که خیلی از آنها به همین مسئله‌ی حجاب در نهایت به خاطر اینکه این مسئله خیلی رو بود برمی‌گشت.
تبعیض‌های آشکاری که رها می‌کنیم و فقط می‌رویم سراغ حجاب
خیلی برخوردهای ناعادلانه در ارتباط با زن و سختگیری ما فقط روی حجاب بود اما در موضوعات دیگر مثلا حق برداشت و افتتاح حساب زنان در نظام بانکی در حساب‌های جاری یک تبعیض آشکار است. این تبعیض آشکار را رها می‌کنیم یا نبود نام مادر در شناسنامه یا کارت ملی. اینها را رها می‌کنیم و حاضر نیستیم حل کنیم و فقط می‌رویم سراغ حجاب.
آن چیزی که در تبلیغات رسمی است در حالی این نگاه خیلی هم فرق دارد با چیزی که نگاه قرآنی و انسانی است. ما در سیاست گذاری‌ها اشکالات زیادی داریم و خیلی سعی کردیم مخصوصا در دولت یازدهم و دوازدهم خیلی سعی شد قوانین از این لحاظ اصلاح شود.
ما لایحه‌ای دادیم که الان این لایحه هنوز نمی‌دانم در مجلس است یا برگشته است؛ لایحه‌ی امکان افتتاح حساب و برداشت از حساب جاری برای مادر از فرزند خودش و همینطور در ارتباط با مدیریت سهام و سرمایه در بورس که این حق را به مادر بدهد. لایحه خوبی است و دولت این حق را به مادر داد و به مجلس رفته است که امیدوارم سریعتا تصویب شود با اینکه کار ساده و راحتی است.
مشکل همسران شهدا برای حضانت فرزندان جدی است
مشکل همسران شهدا در این زمینه جدی است؛ مسئله حضانت و مادری. قداست و جایگاه مادر برجسته است و منشا بخشی زیادی از انرژی عالم در مادر تجلی پیدا می‌کند به علت آن عشقی که به فرزندان و خانواده دارد.
اما در عمل می‌بیبنیم در سیاست گذاری اقداماتی انجام می‌دهند که به این قداست آسیب می‌زنند مانند نمونه‌ی مشکل افتتاح حساب.
امیدی دارید مجلس فعلی این لایحه را تصویب کنند؟
ابتکار: انتظار است و باید این کار را بکنند. چون مجلس کارش اصلاح قوانین است و باید کار مردم را راه بیندازد. مثلا یک مادر حساب باز کرده و می‌خواهد پولی جابجا کند اما این محدودیت‌ها برایش وجود دارد.
وقتی پیگیری کردیم گفتند ابتکار یهودی زاده است!
مقاومت‌ها برای این چیزهای که بدیهی است از چه جنسی است؟
ابتکار: می‌گویند که جایگاه پدر تضعیف می‌شود!
یا داستانی مثل آوردن درج نام مادر در کارت ملی. پیشنهاد اولیه این موضوع را همسر یکی از شهدا داد. این فرد در فرودگاه شناسنامه همراهش نبوده و کارت شناسایی خواسته بودند و در کارت ملی فرزندش اسمش نبود و به او گفته بودند معلوم نیست این فرزند شما باشد و جلوی او را گرفته بودند. این فرد خیلی ناراحت شد و اعتراض رسمی کرد.
ما روی این موضوع کار کردیم و گفتند از نظر فقهی و شرعی هیچ مشکلی ندارد. در کمیسیون لوایح خیلی حمایت شد. دولت حمایت کرد اما متاسفانه یک جریانی خاصی علیه این موضوع جریان سازی کردند که اصلا چنین چیزی امکان ندارد! خیلی روی این موضوع جوسازی کردند تا جایی رفتند که اتهام یهودی زاده زدند.
ایده کرامت مادر رویکرد ذاتی همه ادیان الهی است. در یهود نقش مادر موسی، برای مسیحیان نقشی که مریم در تولد عیسی دارد، در دین ما جایگاه زن و نقشی که حضرت خدیجه در همسری پیامبر و مسیر سختی که با پیامبر طی می‌کند و ثروت عظیم خود را وقف نهضت اسلام و رسالت پیامبر می‌کند و بعد نقشی که حضرت زهرا در استمرار رسالت دارد.
اینها را نادیده می‌گیرند و امتیازی که مغفول مانده و باید حل شود. جای تاسف دارد.
صادق لاریجانی لایحه را نگه داشت!
لایحه خشونت الان کجاست و سرنوشتش چه شد؟
ابتکار: روی لایحه حفظ تامین و کرامت زنان در برابر خشونت خیلی کار شد، نهایتا با نظر کمیسیون لوایح دولت در اواخر دولت یازدهم با تلاش‌های خانم مولاوردی برای اعلام نظر به قوه قضاییه رفت. ما هم پیگیر موضوع شدیم و خوشبختانه درون قوه قضاییه در لایه معاونین و قضات و دادستان‌ها بسیار همراهی خوبی با ما داشتند، جرح و تعدیل شد و رفت تا زمانی که دست آقای صادق آملی و متاسفانه آن جا خیلی معطل ماند و خیلی طول کشید.
در آنجا یک عده رفته بودند و به ایشان اعلام نظر کرده بودند و یک جنبه سیاسی به آن داده بودند که خیلی جای تاسف دارد. برای همین آقای آملی آن را نداد با وجود اینکه این موضوع از مطالبات مقام معظم رهبری بود.
در اولین جلسه دولت دوازدهم که خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم ایشان نسبت به موضوع خشونت‌های خانگی و آسیب‌هایی که به خانم‌ها می‌رسد خیلی ابراز تاسف کردند.
نگاه رهبری مترقی است اما لایحه‌های زیرین مقاومت دارند
نقل‌های قول‌هایی هم از ایشان شده است.
ابتکار: ایشان در چند سخنرانی به صراحت نسبت به این موضوع اعلام موضع کردند یکی در ارومیه سال ۷۵ یا ۷۶، یکی در کرمان در چند سخنرانی مردمی نسبت به رفتارهای خشن داخل خانواده و برخوردهای فیزیکی هم هشدار داده بود و هم ایراد شرعی گرفته بودند که این کار سنخیت و نسبیتی ندارد.
ایشان در موضوع حقوق زن در خانواده یک گفتمان مترقی و پیشرو سعی دارند پیش ببرد اما متاسفانه لایه‌های زیرین نه تنها جواب ندادند بلکه مقاومت خیلی زیادی در برابر این موضوع بود.
نهایتا لایحه با آمدن آقای رئیسی بعد از چند ماه با تایید ایشان به دولت برگشت و دولت دوباره روی لایحه کار کرد و به مجلس فرستاد. در مجلس فعلی پنج شش ماه بود که اعلام وصول نمی‌شد. من هم چندین بار سر این مسئله مصاحبه کردم که روی این لایحه خیلی کار شده و مهم است.
یکی از دلایلی که امروز جوانان برای تشکیل خانواده نگران هستند همین بحث تنظیم مناسبات رفتاری بین دختران و پسران داخل خانواده است. همین که نگران هستند که نوع مناسبات و نوع رویکرد قوانین فعلی جوری نباشد که یک طرف را میدان بهش بیشتر داده شود و طرف دیگر دستش خالی باشد. پس اگر خشونت داخل خانواده و داخل جامعه علیه زنان را بتوانیم کم کنیم تمام گزارش‌ها نشان می‌دهد که سیر صعودی در تشکیل و تکمیل خانواده خواهیم داشت.
فکر می‌کنند همه مشکلات از خود زن است!
مقاومت‌ها از طرف چه کسانی بوده است؟
ابتکار: گفتمان تحجر و گفتمانی که ترقی زن را برنمی‌تابد و به هر دلیلی پس ذهنش یک نگاه مردسالارانه حاکم است و زن را درجه دو می‌بیند و حضور زن در عرصه‌های اجتماعی و حضور موفق زنان در ابعاد مختلف را صلاح نمی‌داند و فکر می‌کنند منشا همه مشکلاتی که است از خود زن است؛ معتقدند اگر زن در خیابان دچار یک خشونتی می‌شود تقصیر خودش، رفتارش و لباسش است در حالی که نگاه قرآنی اصلا اینگونه نیست و متاسفانه واقعیت جامعه ما هم این نیست.
من خیلی نگران هستم چون آخرین خبری که داریم لایحه از سوی دولت درخواست شده و دوباره از مجلس برگشت خورده است!
از سرنوشت لایحه‌ی رومینا هم خبری نیست
خود شما قبلا با رهبری صحبت کردید؟
ابتکار: در جلساتی که درباره‌ی آسیب‌های اجتماعی بود به صراحت ایشان سوال کردند این لایحه چه شد و من توضیح دادم این لایحه خدمت آقای آملی لاریجانی مانده و ایشان باید نظر نهایی بدهند و اگر تایید ایشان باشد ما لایحه را به مجلس می‌فرستیم. بله رهبری هم پیگیر بودند. اگر این دولت دوباره درخواست بازگشت لایحه را داشته باشد و باز وارد یک چرخه‌ی طولانی شود خیلی جای تاسف دارد. من انتظارم این بود مجلس این را تصویب کند، این یکی از لوایحی است که به تحکیم خانواده و ایجاد امید در جوانان خیلی کمک می‌کند و بسیار بسیار لایحه مهمی است.
کنار این، ما لایحه سومی در آن دولت تصویب کردیم و فرستادیم مجلس تحت عنوان لایحه رومینا. بعد از آن واقعه‌ی خیلی تلخ که قتل رومینا توسط پدرش بود، یک کار خیلی گسترده فقهی و حقوقی صورت گرفت و یک اصلاحیه بر قانون پیشنهاد داده شد که مجازات پدر را در صورتی که فرزند را به قتل می‌رساندند تشدید کنند. این هم پیشنهاد داده شد و به مجلس رفت اما متاسفانه هیچ خبری نیست و همه اینها جای نگرانی دارد که مجلس چکار می‌خواهد بکند.
در کدام عالم‌اید؟ واقعیت را در مدارس ببینید
ایده‌های خیلی بسته در جامعه امروز زنان چقدر امکان اجرایی شدن دارد؟ در چند ماه اخیر که دولت جدید آمده حرف‌های عجیب در حوزه‌ی زنان می‌شنویم؛ اینها عملی هستند؟
ابتکار: اساسا بعضی از این دوستان به نظر می‌رسد در یک عالم دیگر سیر می‌کنند و واقعیت‌های اجتماعی را حداقل در مدارس و دانشگاه‌ها و جامعه بیایند ببینند که وضعیت چیست و ببینید آثار برخوردهای سختگیرانه و برخوردهای یکسویه نسبت به این موضوعات در جامعه چیست؟ آثار برخورد متعصبانه ایدئولوژیکی که هیچ ریشه‌ای در تعلیم و تربیت اسلامی ما اصلا ندارد.
ما اولین آسیبی که به جوان وارد می‌کنیم زمانی است که دین را در برابر آزادی قرار می‌دهیم و جوان فکر می‌کند که باید کلا آزادی و حق و حقوقش و عزت نفس و حق انتخابش را کنار بگذارد و دیندار شود و بپذیرد؛ همه این مسائل و خانم‌ها خیلی از حقوق خود را نادیده بگیرند یا اینکه کلا همه چیز را کنار بگذارد تا بتواند یک زندگی رو به رشدی برای دنیای امروز داشته باشد. ما در این زمینه خیلی کوتاهی کردیم.
عملکرد شش ماه دولت آقای رئیسی در حوزه زنان و خانواده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ابتکار: نمی‌دانم، من چیزی ندیدم که بتوان ارزیابی کرد. در دولت دوازدهم طرح‌هایی داشتیم و خیلی خوب پیش می‌رفت، با دستگاه‌های مختلف اجرایی ۲۳۰ پروژه اجرایی داشتیم، مثلا برای توانمندسازی زنان سرپرست خانوار دو طرح بزرگ بود با وزارت کار و وزارت کشور که مجموعا حدود ۱۵ هزار زن سرپرست خانوار را از مرحله‌ی آموزش‌های مهارت عمومی کسب و کار تا بازاریابی آموزش دادیم و هم مهارت افزایی و هم ظرفیت سازی از طریق مربیان انجام شد و طرح بسیار موفقی بود. این طرح نباید رها شود اینها طرح‌هایی است که باید استمرار یابد.
در آن زمان، طرح موفقی را با وزارت علوم اجرا کردیم تحت عنوان کمند؛ کار، مهارت و نوآوری برای دختران جوان. دخترهای دانشجو در آخرین تریم تحصیلی‌شان یک دوره فشرده مهارت‌های کارآفرینی می‌بیند. در ۱۶ استان اجرا شد و خیلی مورد استقبال دختران قرار گرفت.
ما که نرخ بالای بیکاری در بین دختران فارغ التحصیل داریم؛ چرا نباید این طرح با همکاری وزارت علوم ادامه پیدا کند و این تجربه بتواند برای دختران جوان منتقل شود؟
برای زنان روستایی طرح توانمندسازی تولید محصولات سالم را داشتیم که طی ۴ سال حدود ۱۷ هزار مربی کشاورزی تربیت کردیم. برای این که محصولات با سم و کود استاندارد با حداقل مصرف مواد شیمیایی تولید کنند ۵۰ هزار زن روستایی آموزش دیدند و آخرین خبری که دارم این است که ۷۰۰ محصول و ۴۰۰ برند تولید کردند که خیلی اتفاق بزرگی است.
این طرح‌ها باید استمرار پیدا کنند، اینها اگر ادامه پیدا نکنند یعنی تمام کارها و زحمات هدر می‌رود.
یا با وزارت ورزش برای زنان روستایی کار خوبی که انجام دادیم طرح قامت سنجی بود؛ مشکلی خانم‌های روستایی دارند که به خاطر نبود ورزش و آموزش‌های لازم، مشکل اسکلتی و قامتی پیدا می‌کنند. این طرح هم مربی تربیت کرد و هم سنجشی از قامت زنان روستایی انجام داد، هم یک دوره‌های آموزشی برای حل این مشکل قامتی انجام دادند.
برای خانواده و تحکیم خانواده ایرانی، یکی از دلایل تزلزل خانواده و طلاق، حتما فشارهای اقتصادی است ولی مشکلی که در تمام مطالعات تکرار شده و نتیجه‌ی تمام مطالعات حتی مطالعات بین المللی آن را نشان دادند، اختلال ارتباطاتی بین اعضای خانواده است. یعنی اعضای خانواده نمی‌تواند با هم گفتگو کنند و حرف‌های همدیگر را نمی‌شنوند. اینها همه مهارت است. ما از آموزش و پرورش شروع کردیم. یک سالی با یک میلیون و ۲۰۰ هزار دانش آموز همین مهارت‌های گفت و گو را کار کردیم. فرق گفت و گو و جدل چیست و اینکه اگر بحثی بود کی باید به مجادله لفظی رساند یا درگیری کلامی و اینها.
ممنوع التصویر و ممنوع الصحبت هستم!
در داخل کشور هم شما و هم کسانی دیگری بودند که در حوزه زنان فعالیت کرده‌اند و می‌کنند، اما در خارج مرزها کسانی در حوزه‌ی زنان برند شدند. اگر بخواهید آسیب شناسیی کنید به نظر شما دلیل این مسئله چیست؟
ابتکار: بله، اگر ما بخواهیم یک تم اصلی برای کار خودمان قرار دهیم بحث عدالت جنسیتی است. یعنی در تمام لایه‌ها تلاش ما در این مدت این بوده که همه‌ی دستگاه‌ها شاخص‌های عدالت را در برنامه‌های خود ببرند و هر استان ما یک برنامه برای تحقق عدالت جنسی داشته باشد. یعنی کم کردن فاصله دختران بازمانده از تحصیل، افزایش سرانه فضای ورزشی، افزایش سرانه دسترسی دختران و زنان به خدمات بهداشت باروری، دسترسی زنان به خدمات ظرفیت سازی‌های کار و اشتغال آفرینی و … همه اینها در بحث عدالت است و خوشبختانه کارهای خوبی انجام شده و تمام استان‌ها در این زمینه برنامه ریزی کردند. شاخص‌ها تدوین شده است و همگرایی ملی برای این مسئله عدالت ایجاد شده است.
اما اگر مرجعیت رسانه را از دست بدهیم این کارهای بزرگ هیچ نمودی پیدا نمی‌کند و کسی دیگر می‌آید کار را دست می‌گیرد. من به عنوان بخشی از حاکمیت، شرمنده‌ام که ما از رسانه‌های داخلی سانسور بودیم به‌ویژه از رسانه‌ی ملی. رسانه ملی ذره‌ای کارهای ما را انعکاس نداد. البته در برنامه‌های استانی پوشش داده می‌شد اما در برنامه‌های ملی که تاثیرگذاری ملی دارند و می‌تواند مرجعیت را به دست بگیرد متاسفانه رسانه ملی برخورد سیاسی می‌کند. من که ممنوع التصویر و ممنوع الصحبت هستم. معاونت زنان هم همین اتفاق برایش افتاد و به ندرت ما فرصت پیدا کردیم با مردم صحبت کنیم و بگویم برنامه‌هایمان چه هست؛ برنامه‌های که می‌توانست امید ایجاد کند.
ببیند با ظریف و روحانی چه کردند
متاسفانه کل رویکرد رسانه ملی با دولت دوازدهم این بود. ببینید با آقای ظریف و خود آقای روحانی چه کار کردند. این خیلی فصل تلخی است؛ در بحث گفتمان رسانه‌ای در کشورمان خیلی تبعات سنگینی خواهد داشت. کسانی که این کار را کردند فکر می‌کنند از آن دوره گذر کردند.
رسانه‌های بیگانه روی افکار عمومی تسلط پیدا کرده‌اند
یکی از نتایج‌اش این است که مرجعیت رسانه‌ای شیفت پیدا کرد به جای دیگر. دیدیم عده‌ای دیگر کار به دست گرفتند. کمتر در تاریخ داریم که رسانه‌های بیگانه اینقدر روی افکار عمومی نفوذ و تسلط پیدا کرده باشند.
ما مسائل دیگر را خدشه به امنیت ملی می‌بینیم ولی این را نمی‌بینم که چطور امنیت ملی ما و انسجام ملی ما و امید ما و یکپارچگی کشور ما چطور هدف قرار داده و چطور تاثیر می‌گذارد. متاسفانه خیلی کاری که بتواند شرایط را تغییر دهد و مرجعیت به دست بگیرد اتفاق نیفتاده است. علت اصلی‌اش همین برخوردهای سیاسی و حذفی است که یک عده خاص باید کلا حذف شوند چون می‌توانند تاثیر بگذارند و امید ایجاد کنند. این خیلی دردناک و سخت است. ما چنین شرایطی را در آن سال‌های دولت روحانی تجربه کردیم و تبعات بسیار سنگینی برای کشور و جامعه و مردم ما داشته و خواهد داشت.
حدود ۷ – ۸ هزار زن ایرانی به‌نوعی اسیر در افغانستان
درباره زنان ایرانی که با افغانستانی‌ها ازدواج کردند و الان افغانستان هستند وضعیتشان فاجعه است. درباره اینها چه می‌دانید و چه کردید؟ آیا حاکمیت باید کاری کند یا نه چون ازدواج کردند و در کشور دیگری هستند کاری به آنها نداریم؟
ابتکار: بله. ما دو مطالعه در معاونت داشتیم؛ یکی در زمان خانم مولاوردی که وضعیت زنان ایرانی مزدوج با مردان افغان را مطالعه کرده بودند و در این مطالعه نگرانی‌های خیلی زیادی حدود شاید هفت تا هشت هزار نفر در حدود شش سال پیش مطالعه کرده بودند و گفته بودند اینها وضعیت خوبی ندارند.
ما متعاقب آن مطالعه وسیع‌تری انجام دادیم و نتایج نگران کننده‌ای به دست آمده که بسیاری از این زنان در شرایطی هستند که تضییع کامل حقوقشان اتفاق افتاده است و حق دسترسی به خدمات اولیه بهداشتی و حقوقی ندارند و متاسفانه در زندگی‌شان به نوعی اسیر هستند.
گزارش تکان دهنده‌ای بود و براساس این گزارش ما از تقریبا از اوایل سال ۹۸ نشست‌هایی با وزارت خارجه و دستگاه‌های مربوطه برقرار کردیم و اینکه چه اقدامی می‌توانیم برای رسیدگی به حقوق این زنان کنیم.
خیلی از آنها هم درخواست کمک دارند مخصوصا در شرایطی که این چند ماه گذشته اتفاق افتاده احتمالا خیلی‌ها دچار مشکلات زیادی از نظر حقوقی شده‌اند و بعضی از این خانم‌ها شناسنامه و برگه‌ی هویتی ندارند و امکان بازگشت ندارند؛ ارتباط با کشور قطع شده است.
قرار شد کمیته‌ای تشکیل شود و وزارت خارجه و کنسولگری ما اعلام آمادگی کرد که یکسری خدمات حقوقی و مشاوره‌ای به این زنان داده شود و تذکر لازم به دولت افغانستان نسبت به حقوق این زنان داده شود چون این زنان شهروند ایران هستند و حمایت از شهروندان ایرانی وظیفه‌ی هر دولتی در هر زمانی است که از شهروندان ایرانی مقیم خارج و حقوقشان دفاع کنند.
امیدوارم ادامه پیدا کند. امیدواریم این کمیته نتیجه‌ی مطالعات را بگیرد و دستگاه‌های دیگر هم همکاری کنند چون نگرانی وجود دارد و تعداد این زنان هم کم نیست. چند هزار نفر خانم‌های ایرانی داریم که در افغانستان گرفتار هستند و نیاز به کمک و حمایت دارند.
متاسفانه برخی از این زنان در شرایطی وادار به رفتن افغانستان می‌شوند که از سر ناچاری خانواده این کار را انجام دادند به خاطر مشکلات ناشی از فقر و مسائل دیگر. اگر نظارت صورت نگیرد بحث کودک همسری که خیلی روی‌اش کار کردیم و لایحه دادیم جدی است؛ متاسفانه گزارش‌هایی داریم در برخی از نقاط کشور در زیر ۱۴ سال هم عقد کودکان اتفاق می‌افتد.
من اصراری به افزایش سن ازدواج ندارم ولی سن ازدواج کم قطعا صدمات جدی برای بچه دارد، نمی‌توانند کودکی کنند و دوره کودکی را نمی‌گذرانند و کسی که دوره کودکی را نگذارند نمی‌تواند دوره بلوغ و جوانی و میانسالی و سالمندی خوبی هم داشته باشد. بگذاریم طی کند.
این خطر کودک همسری وجود دارد که به خاطر فقر و وام ازدواج که آن هم جای نگرانی دارد. دولت هم اخیرا مصوبه‌ای درباره‌ی وام ازدواج داشت که امیدوارم بانک‌ها مدیریت کنند و مراقب کنند تا این مسئله تبدیل به ابزاری برای سواستفاده نشود.
مرحوم علی حاتمی در فیلم مادر، ایران را به مادر تشبیه می‌کند. نظرتان درباره وضعیت ایران چیست؛ چه چشم اندازی درباره وضعیت ایران دارید؟
ابتکار: مام وطن با سختی‌های زیادی به سر می‌برد و مردم در فشارهای اقتصادی زیادی هستند و اگر کسی بخواهد این را انکار کند خود را از مردم جدا کرده است.
کسانی که در راس هستند باید راه حل پیدا کنند. بخشی از این به مناسبات و مدیریت داخلی بستگی دارد و بخشی نیز به مناسبات و مدیریت خارجی.
از اول کشور ما تاریخ پر فراز و نشیبی گذارنده، محل تاخت و تاز بیگانگان بوده ولی همواره مردم، ایران سرافراز و مستقل را خواستند و در انقلاب اسلامی هم همانقدری که بر آزادی تاکید شد استقلال هم بود و استقلال نه شرقی و نه غربی بود.
قرار بود یک موازنه باشد و شاید جاهایی ابرقدرت غرب بیشتر دنبال استیلا بود، در یک دوره‌ای گفتمان ضد آمریکایی قوی بود و یک جاهایی گفتمان ضد شرقی یا ضد شوروری. الان نگرانی که وجود دارد برقراری آن توازن در معادلات بین المللی است.
معلوم نیست شرق حتما حامی ما باشد
نگرانید بیشتر شرقی شود؟
ابتکار: نگرانیم که واقعا یک طرف را کلا رها کردیم و فقط به یک بعد از مسئله نگاه کنیم در حالی که مناسبات جهانی این گونه نیست. مناسبات جهانی همه ابعاد را در نظر می‌گیرد و خیلی هم خطوط روشن نیست. معلوم نیست شرق حتما حامی ما باشد و با همه مبانی ما همراه باشد کما اینکه نیست و خیلی از جاها خط قرمزهای ما را اصلا رعایت نمی‌کند و برعکس. این گونه هم نیست که ما در همه مسائل با غرب درگیر باشیم و نتوانیم کار را پیش ببریم و حل و فصل کنیم.
مردم الان تنش نمی‌خواهند، مردم حل و فصل مناسبات با حفظ استقلال و عزت و با هوشیاری و رعایت همه شئون می‌خواهند. مردم تهدیدها را می‌بینند ولی می‌خواهند کشورشان با آرامش مدیریت شود و مشکلات معیشتی حل شود؛ مانند تلاشی که در دولت یازدهم و دوازدهم برای حل و فصل برجام شکل گرفت و یک دوره‌ای هم موفق بود ولی باز رئیس جمهور بی خردی از آن آمریکا آمد و به هم زد.
مردم می‌خواهند آن شرایط مناسب برگردد؛ مشکلات معیشتی دیگر غیر قابل تحمل است و به نظر می‌رسد دولت هم راه حلی ندارد جز اتکا به مسائل درونی.
