پروانه یکی از زنان افغانستان می گوید: «این روزها می‌ترسم از خانه خارج شوم، اما پیش از این، این‌گونه نبود. فکر می‌کردم کسی هستم، فکر می‌کردم می‌توانم برای کمک به خانواده‌ام و دیگران کاری کنم، اما حالا حتی از پس حمایت از خودم هم بر نمی‌آیم. زنان اینجا فکر می‌کنند که دیگر همه چیز برای آنها تمام شده است.»
به گزارش جماران؛ روزنامه اعتماد نوشت: هفته‌نامه آبزرور روزنامه گاردین در گزارشی دورنمای وضعیت زنان در افغانستان را در پی سلطه گروه شبه‌نظامی طالبان بر این کشور بررسی کرده است. اِما گراهام هریسون، خبرنگار این روزنامه بریتانیایی که در قندهار حضور دارد با تعدادی از زنان افغان در خصوص وضعیت کنونی و امیدشان به آینده گفت‌وگو کرده است. این روزنامه به نقل از پروانه، یک زن شهروند قندهار می‌نویسد که در دو ماه گذشته فقط چهار بار از خانه خارج شده است، در حالی که تا پیش از سلطه طالبان بر ولایتش هر روز از ابتدای صبح برای تامین معاش خانواده سر کار می‌رفت و عصرها هم برای گرفتن یک مدرک تحصیلی سر کلاس‌های درس حاضر می‌شد. اما از زمانی که طالبان قدرت را در قندهار در اختیار گرفته است، مدیر محلی که پروانه در آنجا کار می‌کرد به او گفته است که دیگر در محل کار حاضر نشود و دانشگاهی که برای تحصیل به آن می‌رفت نیز هنوز نتوانسته است شرایط طالبان برای تفکیک جنسی دانشجویان را احراز کند.
خبرنگار آبزرور می‌نویسد که خیلی از مردم هستند که از آرامش و ثباتی که ناشی از پایان ناگهانی جنگ بود رضایت دارند، اما برای پروانه که یک زن مجرد است، خیابان‌های شهر که گشت‌های طالبان در آن رفت و آمد می‌کنند، رعب‌آور است. او می‌گوید: «این روزها می‌ترسم از خانه خارج شوم، اما پیش از این، این‌گونه نبود. فکر می‌کردم کسی هستم، فکر می‌کردم می‌توانم برای کمک به خانواده‌ام و دیگران کاری کنم، اما حالا حتی از پس حمایت از خودم هم بر نمی‌آیم. زنان اینجا فکر می‌کنند که دیگر همه چیز برای آنها تمام شده است.»
آبزرور می‌نویسد: رهبران طالبان که مشتاقانه خواستار مشروعیت بین‌المللی و منابع مالی هستند، برای سال‌های دراز در گفت‌وگو با مقام‌های دولت‌های دیگر اصرار داشتند که ثابت کنند موضع‌شان در مورد حقوق زنان به شکل بنیادینی تغییر کرده است. وقتی که جنگجویان این گروه شبه‌نظامی کابل را تصرف کردند، ذبیح‌الله مجاهد وعده داد که در عرض چند روز بر اساس چارچوب اسلامی مدنظر این گروه که هنوز مشخص نشده است، زنان مجددا سر کار و تحصیل برگردند. هفته‌ها گذشته است و هنوز اطلاعات بیشتری در مورد این چارچوب منتشر نشده و شواهدی که از نزدیک در شهرهای افغانستان قابل مشاهده است، نشان می‌دهد که آنها در حال برنامه‌ریزی برای یک آپارتاید جنسیتی در کشور هستند. به نظر می‌رسد قرار است برخی از حقوق زنان به آنها باز داده شود، اما انتظار می‌رود که تحصیل و کار آنها در محیط کاملا مجزا از مردانی باشد که کشور را اداره می‌کنند و اقتصاد و حوزه‌هایی که برای آنها در نظر گرفته شده است بسیار محدود خواهد بود.
نعمت‌الله حسن - شهرداری که از سوی طالبان برای قندهار تعیین شده است - می‌گوید که از مجموع ۱۲۰۰ نیرویی که در شهرداری کار می‌کنند، دو زن را به کار بازگردانده است. او می‌گوید زمانی که حکومت مرکزی این گروه شبه‌نظامی اجازه بدهد و بتواند فضایی کاملا مجزا برای کار زنان ایجاد کند، تعداد بیشتری از زنان را به شهرداری می‌آورد. او می‌گوید: «اراده ما این است که کارکنان زن بیشتری داشته باشیم، در حال آماده‌سازی یک محیط کار مجزا برای آنها هستیم؛ یک محیط امن.»
در حالی که ادارات مربوط به بهداشت و درمان و آموزش همچنان در حال فعالیت هستند، برخی از زنانی که در این ادارات کار می‌کنند، دستور گرفته‌اند که از پوشش برقع استفاده کنند و بسیاری دیگر هم به دلایل امنیتی تا زمان نامعلومی خانه‌نشین شده‌اند. آبزرور تلاش کرد تا از مقام‌های ارشد گروه در سراسر کشور سوال کند که دقیقا چه تاریخی را برای بازگشت زنان به سر کارهای‌شان در نظر گرفته‌اند، بسیاری از مقام‌ها از پاسخگویی سر باز زدند یا به صورت مبهم پاسخ دادند که «به زودی». اما زنان افغانستان کاملا بدبین هستند. در دهه ۱۹۹۰ گروه شبه‌نظامی طالبان با همین بهانه‌ها در طول ۵ سالی که قدرت را در اختیار داشت، زنان را از کار کردن بازداشته بود.
آنچه زنان واقعا احساس می کنند، محدودیت است
رهبران طالبان در مورد آموزش و تحصیل زنان هم وعده‌های زیادی داده‌اند، اما آنچه زنان واقعا احساس می‌کنند، محدودیت است. هر چند برخی دانشگاه‌های خصوص بازگشایی شده‌اند، اما تفکیک جنسیتی در آنها به شکل کامل رعایت می‌شود و به دلیل فقدان یا کمبود مدرسان زن و کمبود دانشجویان زن، برخی کلاس‌ها و موضوعات درسی برای زنان کاملا بسته مانده است.
در قندهار، زینب یکی از دو دانشجوی علوم در دانشگاهش است و دانشگاه گفته است که به دلیل تعداد کم آنها، به هیچ وجه برای دانشگاه به صرفه نیست که برای آنها کلاس مجزا از مردان تشکیل دهد. او فقط یک ترم تا پایان تحصیل و دریافت مدرک فاصله دارد، اما با وضعیت جدید نگران است که هرگز نتواند مدرکش را دریافت کند. می‌گوید: «احساس ناراحتی می‌کنم، بسیار ناامید شده‌ام.» گلالی که در حال تحصیل در رشته پزشکی است، نسبتا راضی‌تر است، چرا که طالبان به پزشکان زن اجازه کار می‌دهند، اما نگرانی اصلی او کیفیت تحصیل و مدرکی است که دریافت می‌کند. می‌گوید: «تعداد دختران دانشجو کم است؛ در نتیجه برای ما اساتید کارکشته نمی‌گذارند و استادهای جوان و بی‌تجربه به ما درس خواهند داد.» برخی دانشگاه‌های دولتی صریحا اعلام کرده‌اند که با شرایط جدید امکان کار ندارند. یک استاد دانشگاه هرات که تعداد زیادی دانشجوی دختر داشت که حالا بسیاری از آنها به دانشگاه نمی‌آیند، گفت: «طالبان از تفکیک جنسیتی سخن می‌گوید، اما ما در دانشگاه هرات که یکی از بزرگ‌ترین و مجهز‌ترین دانشگاه‌های کل افغانستان است، امکان اجرای این شیوه آموزش را نداریم.» او ادامه می‌دهد: «برخی از گروه‌های آموزشی دانشگاه ما اصلا استاد زن ندارند یا اگر هم داشته باشند تعدادشان بسیار کم است، در برابر تعداد زیادی از دانشجویان دختر وجود دارند. چطور می‌شود در چنین وضعیتی با اجبار استاد مرد برای دانشجوی مرد و استاد زن برای دانشجوی زن کار کرد؟»
نگرانی ها و مشکلات فقط مختص شهرها نیست
نگرانی‌ها و مشکلات فقط مختص شهرها نیست. در یکی از حومه‌های قندهار که زنان با همراهی پروانه برای آموزش زنان فعالیت می‌کردند، با ناامیدی‌های او همراهند. وعده رهبران طالبان برای استمرار آموزش دبستانی برای دختران، برای شبه‌نظامیان تندرویی که در این منطقه هستند هیچ معنایی ندارد. پروانه می‌گوید: «خیلی از زنان منطقه می‌گویند که برای یک سال و نیم این رویا را داشتیم که دختران‌مان می‌توانند درس بخوانند، اما حالا دختران باید به خانه برگردند و از مردهای خانه دستور بگیرند و کار خانه بکنند.»
تردیدی نیست که طالبان نسبت به ۲۵ سال پیش در مورد حقوق زنان تغییراتی داشته است، در دوران گذشته طالبان همه زنان را از هر شکل تحصیل و کار باز می‌داشتند. اما حکومت قبلی آنها به حدی ضدزن بود که حتی با تحولات اخیر هم اگر این حکومت جدید ادامه پیدا کند، افغانستان همچنان به بدترین کشور جهان از لحاظ سرکوب نظام‌مند زنان بدل خواهد شد. هیچ جای دیگری در دنیا نیست که تقریبا به صورت سراسری همه زنان از کار کردن منع شده باشند و تمام حکومت یکسره در اختیار مردان باشد و سرنوشت تحصیلات متوسطه برای زنان هنوز نامعلوم باشد.
هتر بار، معاون اداره حقوق زنان در دیدبان حقوق بشر می‌گوید: «خیلی مهم است که جامعه جهانی خیلی سریع در برابر برخی از انعطاف‌های کوچک طالبان مثل اجازه تحصیلات ابتدایی برای زنان، برخورد مشفقانه نداشته باشد. باید به دقت شرایط افغانستان را دنبال کنیم، آنچه امروز آنجا رخ می‌دهد یک عقبگرد شدید در حقوق زنان نسبت به شرایطی است که زنان و دختران تا همین یک ماه پیش داشتند. رویدادی غیرقابل تحمل و غیر قابل قبول که نمی‌توان آن را در سال ۲۰۲۱ منفعلانه تماشا کرد.»
رویکرد طالبان در وعده‌های‌شان در خصوص حقوق زنان، ناشی از تجربه ریش‌سفیدان و عملگرایان در رهبری این گروه شبه‌نظامی است که در دهه ۱۹۹۰ مشاهده کردند چگونه باعث شد تا به لحاظ بین‌المللی منزوی شوند و از کمک‌های خارجی و منابعی که بخش عمده هزینه‌های سلامت، آموزش و خدمات اساسی دیگر را تامین می‌کرد، محروم شوند. پیام رهبران طالبان در تمام لایه‌های حکومت کاملا صریح و واضح است. نعمت‌الله حسن، شهردار قندهار می‌گوید: «ما می‌خواهیم که جامعه جهانی در سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های در شهرها به ما کمک کند و تامین مالی کند؛ ما واقعا به کمک آنها نیازمندیم.» این رویکرد در میان همه مدیران طالبان وجود دارد و تا منطقه روستانشین پنج‌وایی بیرون شهر قندهار که به مزارع تنباکو و درختان انارش مشهور هست و یکی از نخستین مراکز زیر سلطه طالبان بود، رسیده است. فیزانی مولوی سحاب، فرمانده محلی پنج‌وایی که نزدیک به ۲۰ سال در این منطقه جنگیده است و صدها همقطارش را در جنگ برای حاکم کردن روایت خاص گروهش از اسلام از دست داده است، می‌گوید: «امارت اسلامی افغانستان آمادگی دارد تا با جامعه جهانی برای ساختن یک دولت همه‌شمول همکاری کند. ما از تحصیل زنان حمایت می‌کنیم و از کار کردن زنان هم حمایت خواهیم کرد. ما همه گوش به فرمان رهبری‌مان هستیم و از تصمیم‌های و دستوراتش پیروی می‌کنیم. ما حقوق همه انسان‌ها در کشور را رعایت می‌کنیم، مرد و زن و کودک.»
دبورا لیونز، رییس نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان، در گزارش اخیرش به شورای امنیت سازمان ملل متحد تاکید کرد که فاصله میان این وعده‌ها و واقعیت میدانی سخت برای زنان روز به روز بیشتر می‌شود. او به شورای امنیت گفت: «ما گزارش‌های بیشتر و بیشتری دریافت می‌کنیم که طالبان به زنان اجازه نمی‌دهد که بدون یک مرد محرم در محل‌های عمومی حاضر شوند و گزارش‌های زیادی از منع کار کردن برای زنان دریافت کرده‌ایم. در برخی مناطق گزارش‌ها حاکی از محدود شدن آموزش زنان است و ادارات امور زنان در سراسر کشور تعطیل شده‌اند به اضافه اینکه مردم‌نهادهای حامی زنان هم هدف فشار قرار گرفته‌اند.»
زنان افغان می‌گویند که حاضر هستند در بسیاری از موارد مصالحه کنند و انعطاف نشان بدهند، اما نه در مورد آموزش و تحصیل‌شان و امرار معاش.
پروانه می‌گوید: «خیلی از زنان هستند که مردان خانواده را در جنگ از دست داده‌اند و تنها گزینه‌شان کار کردن است. مشکلی ندارد اگر اجازه ندهند به بازار برویم یا از تفرجگاه‌ها و تفریح لذت ببریم، اما باید اجازه دهند کار کنیم که اگر کار نکنیم چگونه غذای بچه‌های‌مان را تامین کنیم؟»
اما نباید فراموش کرد که فشار جامعه بین‌الملل هنوز توان این را دارد که طالبان را وادار به برخی عقب‌نشینی‌ها کند. به تازگی طالبان اعلام کرده بود که اجازه نخواهد داد زنان ورزش کنند و بازی کریکت را برای زنان غیرضروری توصیف کرده بود. بلافاصله زمانی که استرالیا اعلام کرد که در واکنش به این اقدام بازی دوستانه با تیم مردان کریکت افغانستان را لغو می‌کند، رییس فدراسیون کریکت اعلام کرد که هنوز تصمیم قطعی در مورد ورزش زنان اتخاذ نشده است.
در قندهار برای زنان، چنین فشارهایی تنها امید برای تغییر است. گلالی می‌گوید: «به جهانیان بگویید به طالبان فشار بیاورند تا این مقررات را لغو کنند و رفتارشان را عوض کنند. اگر من شغلی نداشته باشم و اجازه تحصیل نداشته باشم، امنیت هم برایم مهم نیست. چنین امنیتی فقط برای طالبان است، نه من.»
