پشت پرده سفر دو وزیر هندی به ایران

به گزارش جماران؛ روزنامه اعتماد نوشت: «سوبرامانیام جایشانکار» وزیر خارجه هند 48 ساعت پس از سفر چند ساعته «راجنات سینگ» وزیر دفاع این کشور به ایران با سفر به تهران با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دیدار و گفت‌وگو کرد.

این دومین بار در کمتر از یک سال گذشته بود که جایشانکار مهمان همتای ایرانی خود در تهران بود. سفر وزرای دفاع و خارجه هند به ایران در چند روز گذشته در رسانه‌های هندی با انعکاس‌های متفاوتی روبه‌رو شد. این سفرها در حالی صورت می‌گیرد که چند تحول مهم در منطقه و فرامنطقه بر اهمیت این رایزنی‌ها افزوده است.

رابطه ایران و هند همواره رابطه‌ای چند وجهی بوده که در آن رایزنی‌های سیاسی در کنار همکاری‌های اقتصادی و هماهنگی‌های نظامی و امنیتی از اهمیت یکسان برخوردار بوده است. هند در 4 دهه گذشته از انقلاب رابطه اقتصادی پرفراز و فرودی با ایران داشته و در حالی که از مشتریان عمده نفت ایران به  حساب می‌آید اما همواره برای آغاز یا تداوم این همکاری چشم به دهان ایالات متحده امریکا دوخته است.

با این همه این بله قربان‌گویی هندی‌ها مانع از آن نشده که نگران حرکت ایران به سمت رقبای هند در منطقه نباشند و به عنوان نمونه تعمیق رابطه ایران با پاکستان یا چین، زنگ خطر را برای آنها به صدا درنیاورد. هر چند که دولت‌های متفاوت در هند تلاش کردند به نوعی توازن در رابطه با ایران و ایالات متحده را حفظ کنند اما به جرات می‌توان گفت که هر بار تنش میان ایران و ایالات متحده شدت یافته به همان میزان هندی‌ها نیز در تامین این توازن ناکامی بیشتری را تجربه کرده‌اند. این دو راهی برای هند با حضور دونالد ترامپ در راس قدرت در ایالات متحده امریکا و اتخاذ سیاست فشار حداکثری بر ایران و همزمان تشدید تنش با چین، پررنگ‌تر از پیش هم شده است.

همزمان امریکای ترامپ به  دنبال تسریع روند خارج کردن نیروهای امریکایی از افغانستان است و این مساله می‌تواند، منافع هند در کابل را هم تحت‌الشعاع قرار بدهد. از سوی دیگر تداوم و حتی شدت گرفتن ناآرامی‌ها در کشمیر نیز بر دغدغه‌های امنیتی هند اضافه شده است. در چنین شرایطی هندی‌ها نیاز به بازتعریف رویکردهای خود در حوزه سیاست خارجی را بیش از پیش احساس می‌کنند اما به نظر می‌رسد که با توجه به سطح وابستگی به ایالات متحده و خطرات امنیتی که در منطقه از سوی پاکستان همچنین رقابت اقتصادی با چین برای خود احساس می‌کنند، ابزار این بازتعریف روابط را در اختیار نداشته باشند و فعلا به گام‌های کوچک یا رایزنی‌های پشت پرده بیش از قبل اکتفا  کنند. 

روز گذشته ساعتی قبل از آغاز جلسات رسمی وزرای خارجه ایران و هند، سیدرسول موسوی مدیرکل آسیای غربی وزارت امور خارجه در توییتی با اشاره به این سفر عنوان کرد که وزرای خارجه دو کشور همواره مباحث زیادی را برای گفت‌وگو دارند به خصوص در آستانه عضویت غیردایم هند در شورای امنیت. اشاره موسوی به آغاز عضویت دوره‌ای هند در شورای امنیت بود که از ژانویه 2020 آغاز خواهد شد. با توجه به تلاش‌های ایالات متحده برای امنیتی‌سازی دوباره پرونده ایران و بازگرداندن قطعنامه‌های معلق شده شورای امنیت علیه تهران، ترکیب شورای امنیت و میزان مخالفت آنها با اقدام‌های یکجانبه امریکا علیه ایران از اهمیت فوق‌العاده‌ای برای تهران برخوردار است.

محمدجواد ظریف پس از دیدارش با همتای هندی در توییتی، تعامل فعال با همسایگان را اولویت اصلی دو کشور خواند. ظریف در این باره نوشت:«از میزبانی همتای هندی خود «سوبرامانیام جایشانکار»  در تهران برای گفت‌وگوهای امروز خرسند شدم. درباره گسترش روابط دوجانبه و تجارت مذاکره کرده و در خصوص مسائل مهم منطقه به تبادل  نظر پرداختیم. تعامل فعال با همسایگان، اصلی‌ترین اولویت ماست.» «سوبرامانیام جایشانکار» نیز پیش از ترک ایران و سفر به روسیه در توییترش نوشت:«هنگام توقف در تهران نشستی پربار با جواد ظریف داشتم. در این دیدار درباره تقویت همکاری‌های دوجانبه گفت‌وگوهایی صورت گرفت همچنین برخی تحولات منطقه‌ای بررسی شد. از او به خاطر مهمان‌نوازی‌اش متشکرم.»

ترس‌های دهلی میوه تبعیت از تحریم‌های امریکا 

پس از سفر چند ساعته وزیر دفاع هند به ایران «دیپلمات» در تحلیلی در این باره نوشت: وزیر دفاع هند در میانه افزایش نگرانی‌های دهلی‌نو درباره آینده افغانستان با همتای ایرانی خود در تهران دیدار کرد. وزیر دفاع هند پس از دیدار با امیر حاتمی در گزارش توییتری خود نیز از افغانستان به عنوان یکی از سوژه‌های اصلی این رایزنی‌ها خبر داد. او که در مسیر بازگشت به هند پس از شرکت در نشست شانگهای در روسیه توفقی چند ساعته در تهران داشت در روسیه با همتای چینی خود نیز در مسکو دیدار دوجانبه‌ای داشت.

سفر سینگ  به تهران در شرایطی صورت گرفت که تنش‌ها میان هند و چین افزایش پیدا کرده و تهران هر روز به پکن نزدیک‌تر از قبل می‌شود. همزمان انتقادهای ایران از وضعیت مسلمانان در کشمیر هم مقام‌های هند را نگران مواضع تهران در این باره کرده است.  رفت و آمدها میان ایران و هند در حالی بیشتر شده که رابطه دو کشور هم با چالش‌هایی روبه‌رو شده و البته یکی از اصلی‌ترین دلایل این چالش‌ها، تحریم‌های امریکاست که عملا پیشرفت پروژه‌های هند در ایران را تحت‌الشعاع قرار داده است.

از سوی دیگر دولت نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در چند سال اخیر به متنوع‌سازی روابط دهلی در خاورمیانه روی آورده به خصوص به عربستان سعودی و البته اسراییل بسیار نزدیک شده است. همزمان رابطه دهلی با ابوظبی هم پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است.

به گزارش «اعتماد» هند از عادی‌سازی رابطه امارات متحده عربی با رژیم اسراییل هم استقبال کرد و این در حالی است که ایران در سطوح مختلف مخالفت خود را با این مساله اعلام کرده است. دهلی در حالی از تهران دور شده که ایران نیز مانند هر کشور دیگری از رقابت میان چین و ایالات متحده حداکثر استفاده را کرده است. در چند ماه اخیر خبر تنظیم سند همکاری‌های جامع راهبردی میان ایران و چین، نگاه‌های بسیاری را متوجه تعمیق رابطه این دو کشور کرده است. الی گرانمایه، تحلیل‌گر مسائل ایران در این باره می‌گوید: ایران می‌داند که به خوبی می‌تواند برگه هر گونه تعمیق رابطه با چین را در مذاکرات آتی با اروپایی‌ها یا حتی امریکا خرج کند. به نظر می‌رسد که ایران در قبال هند هم سیاست مشابهی را دنبال می‌کند. هند در چارچوب طرح‌های توسعه ساختارهای استراتژیک خود اقدام به مشارکت در طرح توسعه بندر چابهار ایران کرده که در حقیقت خط انتقالی حیاتی برای هند به افغانستان به حساب می‌آید. به زبان ساده می‌توان گفت که تمام طرح‌های زیرساختاری که هند در ایران پیاده‌سازی کرده برای این کشور از اهمیت استراتژیک برخوردار هستند. خطوط راه‌آهنی میان چابهار و زاهدان در مرز ایران- افغانستان می‌تواند به یکه‌تازی پاکستان در تسلط بر این منطقه پایان بدهد. همزمان جا پای هندی‌ها در بندر چابهار می‌تواند پاسخ این کشور به توسعه بندر گوادر پاکستان هم باشد که توسط چینی‌ها طراحی و پیگیری شده است.

با وجود اهمیت استراتژیک طرح‌های هند در ایران برای دهلی اما تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده عملا پیشرفت این طرح‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است. اواسط مرداد ماه بود که خبری منتشر شد مبنی بر اینکه ایران دست هند را از پروژه راه آهن چابهار- زاهدان کوتاه کرده که البته مقام‌های ایرانی و هندی این خبر را تکذیب کردند.

با این همه فضایی که در نتیجه پخش این خبر منتشر شد را نباید نادیده گرفت. از سوی دیگر گفته می‌شود که هند در طرح توسعه بلوک گازی فرزاد بی ‌هم پیشرفت‌های اندکی را تجربه کرده است. به این تعلل‌ها قطع خرید نفت هند از ایران را که از یک سال پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد را هم باید اضافه کرد. مجموعه این تحولات مقام‌های هندی را به این نتیجه رسانده که باید دست به کار مدیریت روابط با تهران بشوند. هندی‌ها به خوبی و البته اندکی دیر به این نتیجه رسیده‌اند که غیبت آنها در پروژه‌های برعهده گرفته در ایران می‌تواند به تعمیق حضور چین در این کشور و البته پیچیده‌تر شدن اوضاع در افغانستان منتهی شود. بی‌شک ایران نیز به خوبی از عهده بازی با کارت چین در مدیریت رابطه با هند برخواهد آمد.

هند به دنبال خرید زمان تا انتخابات امریکا 

در حالی که برای رسانه‌های ایرانی سفر چهره‌ای چون وزیر خارجه سوییس به تهران در میانه تشدید تنش میان ایران و ایالات متحده امریکا از اهمیت بیشتری برخوردار است اما در رسانه‌های منطقه‌ای این سفر وزرای دفاع و خارجه هند به ایران آن هم در کمتر از 72 ساعت بود که توجه بسیاری را به خود جلب کرد. رسانه‌های هندی متفق‌القول این رفت و آمدها را به تلاش برای مهار حضور چین در ایران به خصوص در پروژه چابهار تعریف کردند. سایت the print در این باره می‌نویسد: مقام‌های هندی به ایران می‌روند تا مطمئن شوند که تعلل‌های آنها در پروژه چابهار جا را برای حضور چینی‌ها خالی نکرده است. برنامه سفر وزیر خارجه هند به تهران از مدت‌ها پیش و همزمان با برنامه‌ریزی برای حضور او در نشست شانگهای در روسیه تنظیم شده بود. خبرهایی که درباره جزییات سند همکاری‌های جامع راهبردی چین و ایران منتشر شده، نشان می‌دهد که همکاری‌های آتی این دو کشور می‌تواند، پروژه‌های مشترکی در تنگه هرمز را شامل شود. هند نگران است که این سند همکاری میان پکن و تهران زمانی اجرایی شود که پاکستان هنوز نتوانسته پروژه بندر چابهار را به دلیل تحریم‌های امریکا علیه ایران تکمیل کند.

یک منبع آگاه در وزارت خارجه هند در این باره به نشریه The Print می‌گوید: هندی‌ها می‌دانند که اگر چین راه خود را به پروژه‌های ایران طبق سند همکاری جامع 25 ساله باز کند، می‌تواند و احتمالا می‌خواهد که پروژه چابهار را هم به نام خود سند بزند. هند فاز نخست پروژه را که شامل مدرن‌سازی بندر و وارد فاز اجرایی کردن آن می‌شد انجام داده است. اما فاز دوم که مشارکت در خط راه آهن‌‌سازی میان چابهار- زاهدان بوده، معطل مانده و هندی‌ها  دلیل  آن را هم تحریم‌های یکجانبه امریکا می‌دانند. ایران می‌گوید که فعلا این پروژه را به تنهایی پیش می‌برد اما در برای پیوستن دوباره هند هم باز است. اما هندی‌ها از دور سایه چین را دیده‌ و ترسیده‌اند. این دیپلمات هندی در این باره می‌گوید: ما می‌دانیم که چینی‌ها می‌توانند سرمایه کافی برای پیشبرد این پروژه را در اختیار ایران قرار داده و جای ما را بگیرند.  در چنین شرایطی وزرای دفاع و خارجه هند در حالی به ایران آمدند که نشست کمیسیون مشترک دو کشور باید طبق برنامه‌ریزی‌های از پیش اعلام شده در نوامبر یا نهایتا دسامبر برگزار شود. یک منبع دیپلماتیک دیگر در این باره می‌گوید: نتیجه انتخابات ایالات متحده نیز برای رابطه ایران و هند حیاتی است. دهلی‌نو در سایه فشارهای تیم ترامپ خرید نفت از ایران را از ماه مه سال 2019 متوقف کرده و شاید پیروزی جو بایدن بتواند فضای مانور هند در ایران را به این کشور بازگرداند. 

سایت theprint در ادامه می‌نویسد: این فقط حضور چین در ایران نیست که دهلی‌نو را ترسانده بلکه هند نگران ائتلاف 5گانه چین، ترکیه، روسیه، پاکستان و ایران هم است. منابع دیپلماتیک می‌گویند که این ائتلاف هم‌اکنون شکل گرفته و خبر آن نیز به زودی منتشر خواهد شد.