درحالی که به نظر می‌رسد همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اعطای دسترسی به دو مکان مدنظر آژانس، به فروکش کردن تنش میان دو طرف در نشست آتی شورای حکام در اواخر سپتامبر منتهی شود و این بار دیگر مانند نشست پیشین خبری از صدور قطعنامه علیه ایران نباشد اما مخالفان توافق هسته‌ای هیاهوسازی از مفاد گزارش روز جمعه را آغاز کرده‌اند.
به گزارش جماران؛ روزنامه اعتماد نوشت: تازه‌ترین گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره کیفیت و کمیت برنامه هسته‌ای ایران برای همه حرفی برای شنیدن و نکته‌ای طلایی دارد.
کمتر از 10 روز پس از آنکه گروسی در سفری دو روزه به تهران با سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه به تفاهم جدیدی برای حل و فصل اختلاف دست پیدا کرد، گزارش دوره‌ای جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم منعکس‌کننده دستاوردهای این همکاری بود و هم گویای عبور ایران از خط قرمزهای تعیین شده در برجام. هر چند که این بار نیز مفاد گزارش آژانس بین‌المللی پیش از انتشار رسمی به رسانه‌ها درز پیدا کرد اما در فاصله تنها چند دقیقه پس از انتشار مهم‌ترین بخش‌های این گزارش تیتر رسانه‌های مهم بین‌المللی در بخش ایران با تیتر «10 برابر شدن ذخایر اورانیوم ایران» زنگ‌های خطر را به صدا درآوردند.
انعکاس همکاری ایران و آژانس در گزارش جدید
از تابستان گذشته تاکنون مهم‌ترین اختلاف میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مساله درخواست این نهاد فنی بین‌المللی برای بازدید از دو مکان در نزدیکی تهران و اطراف اصفهان بود. مکان‌هایی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با استناد به اسناد ادعایی نخست‌وزیر رژیم اسراییل خواهان بازدید بازرسان آژانس از آنها شده بود. جدال میان ایران و آژانس در این پرونده تا قریب به یک ماه پیش ادامه داشت و درنهایت دو طرف به راهکار مرضی‌الطرفینی برای پایان دادن به این اختلاف دست یافتند. براساس مذاکراتی که ایران و آژانس پیش و در جریان سفر گروسی به تهران داشتند دو طرف تفاهم کردند که آژانس براساس مستنداتی که ادعا می‌کند راسا به دست آورده و ارتباطی به اسناد ادعایی اسراییل ندارد از دو مکان مدنظر در سایه اعطای دسترسی داوطلبانه ایران بازدید خواهد کرد و در مقابل به روند پرسش از ایران درباره سایر اسنادی که از کانال‌های خارج از سازمان مطرح می‌شوند، پایان می‌دهد. این تفاهم به معنای به تاریخ پیوستن اسناد ادعایی اسراییل درباره برنامه هسته‌ای ایران بود. این تفاهم ایران و آژانس در گزارش روز جمعه گروسی درباره میزان همکاری ایران و آژانس بازتاب داشت. براساس این گزارش، آژانس به یکی از دو مکان موردنظر دسترسی یافت و دسترسی به مکان دوم نیز برای همین ماه برنامه‌ریزی شده است. در همین رابطه کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به همکاری تهران با این نهاد هسته‌ای بین‌المللی گفت: «ایران، حسن‌نیت خود را در تعامل با مدیرکل جدید آژانس نشان داد و انتظار داریم بیانیه مشترک و گزارش مدیرکل با حمایت اعضای شورای حکام و سایر اعضای آژانس مواجه شود و اقدامی اساسی در جهت عادی‌سازی دو، سه موضوع پادمانی مرتبط با ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اجرای مستقل، بی‌طرفانه و حرفه‌ای توافقات و تعهدات محسوب شود. در نتیجه توافق اخیر بین ایران و آژانس، بند مربوط به همکاری ایران با آژانس در رابطه با ارایه دسترسی‌های تکمیلی که در چند گزارش اخیر آژانس حذف شده بود، مجددا به متن گزارش مدیرکل برگردانده شد.»
ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به ۱۰ برابر میزان مجاز در برجام رسیده است
هر چند که در ایران مساله اعطای دسترسی به بازرسان آژانس درباره یکی از دو مکان مورد مناقشه بیش از سایر نکات گزارش بازتاب داشت اما در رسانه‌های متفاوت بین‌المللی این بخش مربوط به عبور ایران از تعهدات داده شده در برجام بود که به چشم آمد. ایران یک سال پس از خروج ایالات‌متحده امریکا از توافق هسته‌ای در 5 گام با فاصله زمانی 60 روز یک‌بار از تعهدات برجامی خود کاست و درنهایت در آذرماه سال گذشته بود که تهران رسما به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بازماندگان در برجام (روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) اعلام کرد که دیگر به تعهدات داده شده در توافق هسته‌ای در بخش فنی پایبند نیست اما به اجرای تعهدات در حوزه بازرسی و نظارت بر برنامه هسته‌ای ادامه خواهد داد. پس از آغاز گام‌های کاهش تعهدات برجامی، عبور ایران از محدوده‌های تعیین شده در برجام در گزارش‌های دوره‌ای مدیرکل آژانس انعکاس داشت و همین مساله واکنش کشورهای اروپایی حاضر در توافق هسته‌ای با ایران را به دنبال داشت؛ واکنش‌هایی که درنهایت به فعال‌سازی مکانیسم حل و فصل اختلاف در برجام توسط تروئیکای اروپایی منتهی شد اما این مکانیسم به گفته جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ماه ژانویه تاکنون تمدید شده و پیش‌بینی می‌شود که این تمدید ادامه هم داشته باشد.
کاظم غریب آبادی درباره اطلاعات داده شده در گزارش اخیر آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌گوید: «این گزارش تفاوت محتوایی چندانی با گزارش قبلی آژانس ندارد و در واقع، برخی اطلاعات فنی را به‌روزرسانی کرده است، به‌گونه‌ای که دربر دارنده اطلاعات لازم در‌خصوص اقدامات ایران در اجرای تصمیمات پیشین خود در جهت توقف بخشی از تعهدات خود تحت برجام است.»
به‌رغم این سخنان نماینده ایران، رسانه‌های بین‌المللی بر افزایش میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران و 10 برابر شدن آن نسبت به سقف تعیین شده در برجام تمرکز کردند. در گزارش اخیر آژانس اعلام شده میزان این ذخایر در حال حاضر ۲۰۱۵ کیلوگرم است که نسبت به گزارش فصلی قبل این نهاد بین‌المللی ۵۳۴ کیلوگرم افزایش یافته است.
نکته دیگری که به چشم کارشناسان مسائل خلع سلاح آمد کاهش زمان گریز هسته‌ای ایران بود. موسسه علم و امنیت بین‌الملل در تحلیل گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نوشت: براساس این گزارش زمان گریز هسته‌ای ایران در اواخر سپتامبر به حدود سه ماه و نیم خواهد رسید. همچنین براساس یافته‌های جدید این گزارش می‌توان گفت که شاید ایران از میزان اورانیوم غنی شده کافی برای تولید اورانیوم با غنای بالا که موردنیاز برای ساخت بمب است نیز برخوردار شده باشد. در این گزارش اشاره شده که منظور از اورانیوم موردنیاز با غنای بالا، مواد کافی برای تولید بمب هسته‌ای دوم است، چراکه ذخیره اورانیوم قبلی ایران برای تولید یک بمب کافی بود.
بی‌بی‌سی انگلیسی در گزارشی درباره اطلاعات جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران می‌نویسد: اورانیوم با غنای پایین که حدود 3 تا 5درصد غنی‌سازی شده باشد، می‌تواند برای تولید سوخت نیروگاه‌های برق مورد استفاده قرار بگیرد اما این اورانیوم غنی شده تا 90درصد است که می‌تواند در تولید بمب هسته‌ای مورد استفاده قرار بگیرد. برخی کارشناسان خلع سلاح اعتقاد دارند که حتی اگر ایران اراده کند به سمت غنی‌سازی 90درصد هم برود به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت. این ادعا درحالی مطرح شده که بحث نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران براساس توافقنامه پادمان و همچنین پروتکل الحاقی همچنان در دستور کار همکاری‌های ایران و آژانس قرار دارد و تهران همچنان تعهد به شفاف‌سازی درباره برنامه اتمی خود را کنار نگذاشته است. برخی کارشناسان معتقدند که آنچه هنوز اروپایی‌ها را مصمم به تمدید دوره زمانی مکانیسم حل و فصل اختلاف کرده بحث نظارت‌های مداوم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر برنامه هسته‌ای ایران است.
درحالی که به نظر می‌رسد همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اعطای دسترسی به دو مکان مدنظر آژانس، به فروکش کردن تنش میان دو طرف در نشست آتی شورای حکام در اواخر سپتامبر منتهی شود و این بار دیگر مانند نشست پیشین خبری از صدور قطعنامه علیه ایران نباشد اما مخالفان توافق هسته‌ای هیاهوسازی از مفاد گزارش روز جمعه را آغاز کرده‌اند. مفاد این گزارش می‌تواند برای کسانی که به دنبال مرگ کامل برجام هستند خوراک فنی خوبی باشد. به عنوان نمونه دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات‌متحده که کشورش قریب در سال 2018 از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد مدعی است که کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران به معنای نقض برجام و دلیل موجهی برای بازگشت خودکار قطعنامه‌های پیشین سازمان ملل علیه ایران است. تیم ترامپ 10 روز پیش با تعبیری از برجام و قطعنامه 2231 که مورد قبول هیچ کدام از اعضای توافق نیست، مکانیسم 30 روزه تعریف شده در توافق هسته‌ای برای بازگشت خودکار قطعنامه‌های پیشین علیه ایران را فعال کرد و مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات‌متحده ادعا می‌کند که در تاریخ 30 سپتامبر این قطعنامه‌ها مجددا علیه ایران فعال خواهند شد. تیم ایالات‌متحده در سازمان ملل در حالی این پروسه را کلید زده که هیچ کدام از اعضای دائم و غیردائم شورای امنیت موافقت خود را با ابلاغیه امریکا برای فعال‌سازی این مکانیسم اعلام نکردند لذا بسیاری از حقوقدان‌ها این اقدام امریکا را عبث و فاقد تبعات اجرایی می‌دانند. با این همه باید منتظر بود تا تیم ترامپ از این گزارش آژانس به عنوان خوراک تبلیغاتی برای طرح از پیش شکست‌خورده‌اش استفاده کند.
از سوی دیگر، انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که گویای افزایش کمی و کیفی برنامه هسته‌ای ایران و حتی در مواردی پیشی گرفتن ایران از سطح فعالیت پیش از توافق هسته‌ای است صدای منتقدان خروج ایالات‌متحده از توافق هسته‌ای را بلند کرده است. بسیاری از کارشناسان خلع سلاح و ناظران برنامه هسته‌ای ایران با اشاره به مفاد گزارش اخیر آژانس این سوال را مطرح کردند که خروج ایالات‌متحده از برجام چه دستاوردی جز افزایش کمی و کیفی برنامه هسته‌ای ایران داشته است؟ این همان نقدی است که مقام‌های تروئیکای اروپایی نیز در رایزنی‌های پشت پرده با مقام‌های امریکایی و موضع‌گیری‌های علنی در دو سال و نیم اخیر مطرح کرده و ادعا می‌کنند که خروج امریکا از برجام تنها یک نتیجه داشته و آن هم سرعت گرفتن برنامه هسته‌ای ایران و افزایش کیفی این برنامه است. دونالد ترامپ در دو سال و نیم گذشته از خروج امریکا از برجام سیاست فشار حداکثری را علیه ایران اعمال کرد و در این جبهه از اعمال فشارهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی علیه ایران فروگذار نکرد و حتی در تازه‌ترین مورد خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای نطنز نیز کلید خورد تا شاید ایران چاره‌ای جز خروج از ریل برجام نداشته باشد. با این همه گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد که نه محدودیت‌های مقطعی پذیرفته شده توسط ایران در توافق هسته‌ای و نه خرابکاری در تاسیسات هسته‌ای ایران نتوانسته از کمیت و کیفیت برنامه هسته‌ای ایران بکاهد. علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی سال گذشته در نشست خبری که با اصحاب رسانه‌های داخلی در تاسیسات هسته‌ای فردو داشت با اشاره به گام‌های ایران در کاهش تعهدات برجامی به غیرقابل بازگشت پذیر بودن تجربه‌های به دست آمده از سوی دانشمندان ایرانی اشاره کرده و تایید کرده بود که آنچه دانشمندان ایرانی در حوزه هسته‌ای به دست بیاورند با هیچ توافقی دچار عقبگرد نخواهد شد چراکه رمز و راز آن باقی مانده است.
هر چند که رسانه‌های مطرح بین‌المللی تیترهای خود درباره این گزارش را به افزایش میزان مواد غنی شده در ایران اختصاص دادند اما آنچه گزارش آژانس نشان می‌دهد شکست سیاست فشار حداکثری امریکا علیه ایران و توهم ترامپ در رسیدن به توافقی بهتر با ایران بود. دونالد ترامپ و تیم او با شعار ضرورت پایان غنی‌سازی در ایران از برجام خارج شدند و امروز ثمره این اقدام را در چند برابر شدن ذخیره اورانیوم در ایران و کاهش زمان گریز هسته‌ای تهران تماشا می‌کنند.
همکاری ایران و آژانس بدخواهان را ناامید کرد
«میخاییل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در توییتی به همکاری ایران و آژانس اشاره کرد و آن را باعث ناامیدی کسانی دانست که به دنبال بحران‌سازی هستند. اولیانوف در این خصوص نوشت: از گزارش‌های درز یافته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مشخص شده که ایران (روند) دسترسی به مکان‌های تعیین شده از سوی آژانس را آغاز کرده است. کسانی که به دنبال ترتیب دادن یک بحران درباره این موضوع بودند، احساس ناامیدی زیادی می‌کنند. روح همکاری بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تهران غالب شد.
چکیده گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
تا ۲۲ آگوست، میزان آب سنگین ایران به ۱۲۸.۵ متریک تن رسیده است (علت کاهش نسبت به گزارش قبلی، صادرات بخشی از این آب سنگین و همچنین استفاده مقادیری در فعالیت‌های تحقیق و توسعه است).
تداوم استفاده از ماشین‌های جدید و غنی‌سازی با ماشین‌های IR4، IR5، IR6، IRs و IR6s، در خطوط تحقیق و توسعه.
تداوم غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۴.۵درصد و فراتر از حد تعیین شده در برجام.
تولید ۲۱۰۵.۴ کیلوگرم اورانیوم غنی شده که ۵۳۳.۸ کیلوگرم بیشتر از گزارش ماه ژوئن بوده و ۱۸۹۰.۳ کیلوگرم آن نیز اورانیوم با غنای ۴.۵ درصد است.
