از اسفندماه سال گذشته آزمایشگاه‌های انستیتو پاستور شلوغ‌تر از همه سال ها و دهه‌های پیش شده است، هر ساعت نمونههای مختلفی از بیمارستان‌های تهران و حتی شهرهای دیگر به دست محققان می‌رسد که بررسی شوند تا کدام نمونه مبتلا به ویروس کروناست.
به گزارش جماران؛ روزنامه ایران در شماره امروز خود نوشت: عبدالحسین میرزا فرمانفرما مؤسس انستیتو پاستور ایران؛ از درون قاب عکسی که از دیوار آویخته شده چشم به محققان و متخصصانی دوخته که با دقت در حال آزمایش تست‌هایی هستند که به جان مردم بسته است. انستیتو پاستور ایران دقیقاً 100 سال پیش بعد از شیوع آنفلوانزای اسپانیایی در سراسر جهان در تهران تأسیس شد تا محققان نسخه شفابخشی برای بیماران بیابند. حالا در یکصدمین سالگرد تأسیس آن، این مؤسسه تحقیقاتی، تولیدی و خدماتی درگیر اپیدمی ویروس کرونا شده است.99 سال از آخرین درگیری انستیتو پاستور با بیماری همه گیر آنفلوانزای اسپانیایی و وبا در ایران می‌گذرد.
از اسفندماه سال گذشته آزمایشگاه‌های انستیتو پاستور شلوغ‌تر از همه سال ها و دهه‌های پیش شده است، هر ساعت نمونههای مختلفی از بیمارستان‌های تهران و حتی شهرهای دیگر به دست محققان می‌رسد که بررسی شوند تا کدام نمونه مبتلا به ویروس کروناست.
تشخیص ویروس کرونا در سه اتاقک چند متری که انتهای سالن آزمایشگاه کرونا قرار دارد، صورت می‌گیرد. این آزمایشگاه اواخر بهمن ماه سال گذشته پس از تأیید نمونه‌هایی که از دانشگاه تهران و چند بیمارستان قم به انستیتو پاستور ارسال شده بود، راه‌اندازی شد. آن روزها محققان و متخصصان این مجموعه شب و روزشان را اینجا می‌گذراندند تا پاسخگوی حجم زیادی از نمونههای ارسال شده از سراسر کشور باشند. بررسی تست‌ها از روزی 100 نمونه آغاز شد و در عرض چند روز به 2 هزار نمونه در شبانه‌روز رسید!
اما اگر بخواهید بدانید نمونه‌ها پس از ارسال به آزمایشگاه کرونای انستیتو پاستور که جزو 38 انستیتوی معتبر جهان است چگونه بررسی و تشخیص داده می‌شوند، این گزارش را بخوانید.
اتاق استخراج ویروس
حضور ما بدون روپوش در محوطه تو در توی انستیتو پاستور توجه آدم‌هایی را که سراپا سفید یا آبی‌پوش هستند به خود جلب می‌کند. اینجا قلب آزمایشگاه‌های تشخیص ویروس کرونا در کشور است که از بهمن ماه تاکنون هیچ روز خلوت و بی‌دغدغه‌ای به خود ندیده است. سالن و اتاق‌ها پر است از دستگاه‌های تخصصی، سانتریفیوژ و یخچال‌های کوچک و بزرگ مخصوص نگهداری نمونه‌ها. جایی که با نمونههای ترشحات بزاق و بینی، کدهای بیماران مبتلا به کووید-19 را شناسایی می‌کنند. صفر تا صد کارشان هم با دانش و فناوری داخلی است.
فضای آزمایشگاه کرونا و نوع پوشش محققان و سطح بالای مراقبت‌های بهداشتی و امنیتی برای ورود به اتاقک‌های استخراج ویروس و پی سی آر شبیه به فیلم‌های علمی و تخیلی است. به جز محققان کسی اجازه ورود به اتاق‌های استریلیزه را ندارد. عملیات کشت ویروس و پی سی آر را از پشت دو لایه ضخیم شیشه باید دید. محققانی هم که داخل اتاقک استخراج ویروس هستند از نوک پا تا سرشان لباس‌های محافظتی پوشیده‌اند. دو نفر داخل اتاقک استخراج، کار این بخش را برعهده دارند. یک نفر نمونههای تازه‌وارد را داخل پلیت (ظروف آزمایشگاهی) می‌ریزد و نفر دوم دستگاه را شارژ می‌کند. بعد از آنکه نمونه‌ها داخل پلیت استخراج ریخته شد، پلیت داخل دستگاه ریخته می‌شود و محلول مورد نظر را کنارش می‌گذارند و دستگاه شروع به فعالیت می‌کند و بعد از چند ساعت «آر ان ای» ویروس استخراج می‌شود. نمونههای بیماران داخل میکروتیوپ‌هایی که از دانشگاههای علوم پزشکی یا بیمارستان‌ها و حتی آزمایشگاه‌های دیگر به انستیتو پاستور ارسال می‌شوند بدون هیچ معطلی به آزمایشگاه کرونا تحویل داده می‌شود. ابتدا برای هر نمونه یک کد تعریف می‌شود و پس از آن نمونه‌ها به اتاق استخراج می‌رود. روی شیشه اتاقی که بالایش نوشته شده «اتاق استخراج» علامت اخطار چسبانده‌اند که ورود بدون ماسک، دستکش، شیلد، گان و روپوش کفش ممنوع است. مسئول پذیرش، نمونههای بیماران را تحویل یکی از دو متخصصی که داخل اتاق هستند می‌دهد.
یکی از کارشناسان آزمایشگاه کرونا درباره عملیات اتاق استخراج می‌گوید: «نمونه‌هایی که هر روز از مراکز درمان برایمان می‌آید ابتدا تحویل اتاق استخراج داده می‌شود. در این اتاقک ژنوم (ساختار) ویروس داخل دستگاه سانتریفیوژ استخراج می‌شود و بعد از آنکه «آر ان ای» ویروس استخراج شد در ادامه نمونه باید به اتاق پاک (اتاق انجام واکنش) تحویل داده شود.»
متخصصانی که در این اتاق هستند با دقت بالا نمونه‌ها را با استفاده از ابزاری خاص وارد محفظه‌های بسیار کوچک پلاستیکی به نام میکروتیوپ می‌کنند و سپس داخل دستگاهی مخصوص می‌گذارند. در این اتاقک همانند دو اتاقک بعدی که برایتان خواهیم گفت همه هوش و حواس باید در خدمت نمونه‌ها و مراحل حساس آزمایش باشد.
اتاق پاک
نمونه‌ها پس از اینکه چند ساعتی را در اتاق استخراج و زیر دست متخصصان تا تعیین ساختار مولکولی می‌گذرانند، بعد از آن با تشخیص ژنومی باید برای ارزیابی به بخش دیگری بروند به اسم master mix unit یا همان اتاق پاک. به گفته دکتر توکلی؛ کسی جز متصدیان این بخش حق ورود به آنجا را ندارد چراکه این بخش دارای حساسیت زیادی است و نباید هیچ آلودگی به آن راه پیدا کند وگرنه تشخیص و بررسی نمونه‌ها تقریباً ناممکن می‌شود. او روپوش مخصوصش را می‌پوشد، دستکش لاتکس به دست می‌کند و محلول‌های مخصوص را از داخل یخچال کوچکی بیرون می‌آورد. هر کیتی که برای واکنش «پی سی آر» استفاده می‌شود، دارای دستورالعمل خاصی است و طبق همین دستورالعمل‌ها متصدیان محلول‌های واکنش پی سی آر را با هم ترکیب می‌کنند و سپس این محلول‌ها را داخل میکروتیوپ ریخته و داخل دستگاه می‌گذارند که در پایان این مرحله مخلوط اولیه برای پی سی آر آماده می‌شود. این مرحله از کار زمان زیادی نمی‌برد اما حساسیت بالایی دارد. در اتاقک انجام واکنش، مخلوط اولیه «انجام واکنش» به دست می‌آید و سپس مخلوط و ژنوم استخراج شده تحویل اتاق پی سی آر می‌شود.
اتاق pcr
نمونه‌هایی که استخراج شده در اتاق پی سی آر به مخلوط واکنش اضافه شده و داخل دستگاه گذاشته می‌شود تا پی سی آر انجام شود.
دکتر توکلی درباره این مرحله می‌گوید: «بعد از مخلوط شدن محلول «پی سی آر» و نمونه در میکروتیوپ توسط دستگاه، نمونه‌ها داخل بلاک‌ها (سبد مخصوص نمونه‌ها) چیده می‌شوند و بخش پایانی کار یعنی بررسی pcr نمونه‌ها آغاز می‌شود.این مرحله باید با دقت انجام شود تا نمونههای بیماران با هم جابه جا نشوند.در این مرحله واکنش نمونههای بیماران به محلول‌ها از سوی دستگاه بررسی می‌شود. سپس نوبت آنالیز نمونه‌ها می‌رسد که تست پی سی آر کدام نمونه‌ها مثبت و کدام نمونه‌ها منفی است.» باید گفت پروسه ارسال نمونههای تست کرونا به انستیتو پاستور تا بررسی و آزمایش و اعلام نظر متخصصان این مجموعه کمتر از 24 ساعت زمان می‌برد و با توجه به حجم فوق‌العاده زیادی که در ارسال نمونه‌ها به این مجموعه است، این پاسخگویی‌ها در کمترین زمان ممکن صورت می‌گیرد.
انستیتو پاستور آمادگی لازم برای شناسایی ویروس کرونا را داشت
دکتر مصطفی صالح وزیری، استاد ویروس شناسی و مسئول مرکز تحقیقات بیماری‌های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور از روزهای پیش از کرونا تا شناسایی این ویروس در کشور می‌گوید: ما موارد مشکوک کرونا را در اواخر بهمن‌ماه، شناسایی کردیم. در آن دوره به طور 24 ساعته آزمایشگاه‌های ما موارد مشکوک را بررسی می‌کردند. البته باید بگویم پیش از بهمن‌ماه، تست اختصاصی برای شناسایی ویروس کرونا را پیدا کرده بودیم. پس از انتشار خبر تشخیص ویروس کرونا در انستیتو پاستور، سیلی از نمونههای مشکوک به ویروس کرونا به انستیتو پاستور روانه شد و حتی آن اوایل برخی از شهروندان برای انجام تست کرونا مراجعه حضوری می‌کردند و شب‌ها صف‌های طویلی از بیماران جلوی انستیتو پاستور شکل می‌گرفت چراکه با خبر شیوع کرونا موجی از دلهره و نگرانی جامعه را به تسخیر خود درآورده بود و باید گفت که مسئولان کشوری، دست‌اندرکاران حوزه سلامت و مردم از ورود این ویروس غافلگیر شده بودند. صالح وزیری می‌افزاید: «بلافاصله پس از آنکه خبر شیوع ویروس کرونا در ووهان چین رسانه‌ای شد، آزمایشگاه کرونای انستیتو پاستور شکل گرفت. تیم‌های ما در آن برهه بلافاصله ظرفیت آزمایشگاه را گسترش دادند و چند آزمایشگاه ما تبدیل به آزمایشگاه بررسی تست‌های کرونا شد، حتی مهدکودکی که داخل مجموعه قرار داشت و از آن استفاده‌ای نمی‌شد برای آزمایشگاه تست کرونا به آزمایشگاه‌های دیگر اضافه کردیم.»
وی می‌گوید: «راه‌اندازی شبکه سراسری آزمایشگاهی در کشور کمی از حجم کار ما کاست. در همان ابتدا آزمایشگاه‌های دانشگاه تهران، اراک و بیمارستان مسیح دانشوری به این شبکه اضافه شدند. در ادامه آزمایشگاه 14 دانشگاه علوم پزشکی به بخش کرونا تجهیز شدند و در نهایت 170 آزمایشگاهی که قادر بودند آزمایش‌های مولکولی انجام بدهند به این شبکه متصل شدند. ما این امکان را برای آزمایشگاه‌های دیگر فراهم کردیم که اگر در برهه‌ای به هر دلیلی با مشکلی روبه‌رو شدند ما به عنوان آزمایشگاه پشتیبان کمک‌شان کنیم که گام مهمی در این زنجیره آزمایشگاهی بشمار می‌رود. در این ارتباط پنل‌های ارزیابی برای آزمایشگاه‌ها طراحی کردیم تا صحت عملکردشان را بررسی کنیم.» حالا با تمام این اوصاف می توان گفت عبدالحسین فرمانفرماییان، واقف انستیتو پاستور ایران احساس رضایت می‌کند از کاری که 100 سال پیش برای مردمش انجام داده است. اگر می‌شد حتماً توی قاب قدیمی‌اش لبخندی از روی رضایت به محققان ایرانی می‌زد.
آماده باش برای پاییز سخت
رئیس انستیتو پاستور ایران در پاسخ به اینکه آیا انستیتو پاستور آماده مواجهه با بحران کرونا بود، به «ایران» می‌گوید: «ما هفته آخر بهمن ماه به آمادگی کامل در رابطه با شناسایی ویروس دست پیدا کردیم. دغدغه ما در آن ابتدا امکان انجام تست در سراسر کشور بود که چطور می‌توانیم این امکان را فراهم کنیم چراکه دانشگاههای علوم پزشکی کشور آمادگی لازم را در این زمینه نداشتند. در اسفند و فروردین ماه بسیاری از نمونه‌ها از سراسر کشور برایمان ارسال می‌شد و ساعت و شب و روز برایمان معنی نداشت و باید در کمترین زمان پاسخگوی حجم زیادی از نمونههای ارسالی بودیم.»
دکتر علیرضا بیگلری می‌گوید: «سال گذشته دغدغه دیگری هم داشتیم و آن تأمین کیت بود. در اوج تحریم امکان خرید کیت نبود و به کیت‌های اهدایی از سوی سازمان بهداشت جهانی و چند کشور دیگر محدود بودیم. بعد از فراهم شدن کیت و رفع شدن دغدغه‌ها در حال حاضر برای شناسایی ویروس کووید19 در نمونه‌ها از دو ژن استفاده می‌کنیم. در این مسیر شرکت‌های داخلی برای تهیه کیت‌های مناسب کمک‌مان کردند و با فراهم شدن کیت در این زمینه به آرامش و قوت قلب رسیده‌ایم.»
وی در پایان می‌گوید: مطمئناً پاییز امسال پاییز ویژه‌ای خواهد بود و ما باید به آمادگی لازم در این زمینه دست پیدا کنیم. از الان برای پاییز به دنبال راهکارهایی هستیم تا روشی را برای تشخیص آنفلوانزا، بیماری‌های تنفسی حاد و کرونا از یکدیگر داشته باشیم.
