مدیرکل سابق روابط عمومی صداوسیما در رابطه با اینکه اصطلاح «رئیس‌جمهور به ظاهر سیاهپوست» دستمایه طنز برخی مخاطبان در فضای مجازی شده، گفت: «به اعتقاد من نکته ای که خبرنگاران، دبیران و مدیران خبر باید به آن توجه کنند این است که در نگارش خبر نمی توانند به روال قدیم عمل کنند. همه چیز دچار تغییر و تحول شده است؛ از تهیه و تنظیم خبر گرفته تا انتشار آن که باید اصول حرفه ای را مورد توجه قرار داد.»
به گزارش جماران؛ بخش خبرى ساعت ١۴ روز جمعه صداوسیما اوباما را «رئیس‌جمهور به ظاهر سیاهپوست سابق آمریکا» نامید که کاربران در فضاى مجازى این ادبیات را دست مایه طنز قرار دادند و مقدماتی برای راه افتادن هشتگ «#به_ظاهر» شد. با این حال چنین رویکردی در رسانه ملی چه پیامدهایی دارد؟
داود نعمتی انارکی، عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه صداوسیما و مدیرکل سابق روابط عمومی صداوسیما برخی از اشکالات اینچنینی را در سلیقه افراد می بیند و می گوید: دست اندرکاران خبر یعنی خبرنگاران، دبیران، سردبیران و حتی مدیران خبر بعضاً بر مبنای سلیقه خود نسبت به پوشش خبری و حتی ادبیات یک خبر عمل می کنند که نتیجه آن عکس العمل های شدید مخاطبان به صورت منفی نسبت به خبر است و اگر چنین رویه هایی استمرار داشته باشد برای خبر یک رسانه آفت خواهد بود. یک رسانه حرفه ای و یا یک خبرنگار و سردبیر آشنا به کار در تنظیم خبر، سوگیری های مستقیم خود را لحاظ نمی کند. چون ممکن است اعتبار رسانه خدشه دار و نزد مخاطب به چالش کشیده شود. خبر مصنوع یک رسانه یا خبرنگار است، باید دقت کرد که با نگارش اشتباه موجب استحاله خبر نشویم. علاوه برآن در نگارش خبر نباید ساخت اجتماعی واقعیت را به سمت ذهنیات و یا صرفاً سیاست های خود بکشانیم چون نتیجه مداخله در ساخت اجتماعی، کاهش اعتبار رسانه است. متن کامل این مصاحبه را در ادامه بخوانید…
به اعتقاد شما چرا امری بدیهی با چنین ادبیاتی در رسانه ملی بیان می شود و مقدماتی برای دستمایه طنز می شود؟ مشکل کجاست؟
من برخی از اشکالات اینچنینی را در سلیقه افراد می بینم، در واقع دست اندرکاران خبر یعنی خبرنگاران، دبیران، سردبیران و حتی مدیران خبر بعضاً بر مبنای سلیقه خود نسبت به پوشش خبری و حتی ادبیات یک خبر عمل می کنند که نتیجه آن عکس العمل های شدید مخاطبان به صورت منفی نسبت به خبر است که اگر چنین رویه هایی استمرار داشته باشد برای خبر یک رسانه آفت خواهد بود.
نکته دیگری که شما به آن اشاره کردید این است که اصطلاح «رئیس‌جمهور به ظاهر سیاهپوست» دستمایه طنز برخی مخاطبان در فضای مجازی شده است، باید عرض کنم که این عکس العمل طبیعی است. چون معتقدم این اصطلاح که در خبر استفاده شد نوعی طنز بود و دستمایه طنزهای دیگر قرار گرفت. البته معتقدم که دست اندرکاران این خبر ندانسته نسبت به نتایج آن، این اصطلاح را در خبر استفاده کردند و بعد که متوجه اشتباه خود شدند، توضیحی هم دادند که چندان اثر بخش نبود.
به اعتقاد من نکته ای که خبرنگاران، دبیران و مدیران خبر باید به آن توجه کنند این است که در نگارش خبر نمی توانند به روال قدیم عمل کنند. همه چیز دچار تغییر و تحول شده است؛ از تهیه و تنظیم خبر گرفته تا انتشار آن که باید اصول حرفه ای را مورد توجه قرار داد. علاوه بر آن، مخاطب امروز که من از آن به عنوان مخاطب بی تعارف یاد می کنم، هیچ دلیلی را نمی بیند که هرچه به او گفتی آن را بپذیرد، بلکه ممکن است حتی با آن مخالفت کند و آن را دستمایه طنز هم قرار دهد. مخاطب شما هر آنچه را که از یک منبع خبری دریافت می کند، چون از منابع دیگر هم قابل دریافت است، مورد مقایسه قرار می دهد و بعد تصمیم به پذیرش و یا رد آن می گیرد و اصلا تعارفی با شما ندارد. به همین دلیل است که مطلب شما را دستمایه طنز قرار می دهد، هشتک می سازد و آن را در فضای مجازی منتشر می کند.
باید پذیرفت که این مخاطب، مخاطب گذشته نیست. او برای خودش حق قائل است. حق انتخاب و حق پذیرفتن و یا نپذیرفتن. باید به این حق احترام گذاشت و خبر و تفاسیر خبری را به گونه ای ارائه داد که با حوزه تجربی او که مبتنی بر شناخت و باورهایش است، فاصله زیادی نداشته باشد.
با توجه به توضیحی که دادید مبنی بر اینکه استفاده از اصطلاح «رئیس‌جمهور به ظاهر سیاهپوست سابق آمریکا» در خبر به نوعی سلیقه خبرنگار یا دبیر خبر بوده، به اعتقاد شما هدف از آوردن این اصطلاح چه می تواند باشد؟
من تصورم بر این است هرکسی که این اصطلاح را در خبر آورده است، هدفش این بوده نشان دهد که اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا که سیاه پوست است دفاع آنچنانی از مبارزات سیاهپوستان آمریکا در جریانات اخیر نداشته است، اما نکته این است که برداشت مخاطب همخوان با هدف نویسنده خبر نبوده است. این همان نکته ای است که عرض کردم؛ مخاطب الزامی به پذیرش آنچه که یک رسانه بیان می کند، ندارد. به همین دلیل است که در این رویداد با هشتک های دیگری با عنوان «به ظاهر» در شبکه های اجتماعی و فضای رسانه ای مواجه شدیم.
در نگارش خبر نباید مرزهای واقع گرایی را پشت سر گذاشت. واقعیت این است که اوباما سیاهپوست است و نه به ظاهر سیاهپوست! لازمه یک خبر قابل قبول را می توان در این اصل خلاصه کرد؛ مردم می خواهند از طریق خبر به تصویری عینی از واقعیت دست یابند.
با این حال فکر می کنید که سوگیری در بیان خبر حرفه ای است یا غیرحرفه ای؟ و این نوع سوگیری در بیان خبر از جانب تریبونی که خود را ملی خطاب می کند چه تبعاتی برا مخاطب، وجهه رسانه و… دارد؟
اگر این سوال را از هر مخاطبی بپرسیم، خواهد گفت که انتظار دارد اخبار رویدادهای مختلف را آنگونه که رخ داده، در مطبوعات بخواند، از رادیو بشنود و یا از تلویزیون مشاهده کند. بنابراین خبرنگاران، دبیران، سردبیران و مدیران خبر باید به این نکته توجه کنند که دخالت سلیقه ای و یا بیان دیدگاه های فردی آنها در تنظیم و انتشار خبرها، کاری غیرحرفه ای و خلاف اصول ژورنالیسم تلقی می شود و ممکن است که مخاطبان را به واکنش وا دارد.
این نکته را هم بیان کنم که خبرنگار یا یک سردبیر و یا یک مفسر می تواند در بخش تفسیر خبر دیدگاه های خود را چاشنی تفسیرش کند که درست هم همین است و به نقد و واکاوی رویداد بپردازد، اما این رویه در تنظیم خبر غیر حرفه ای محسوب می شود، چون مفسر در بیان دیدگاه خود در تفسیر رویداد، ممکن است سوگیری داشته باشد، اما خبرنگار در تنظیم خبر خود باید به گونه ای عمل کند که مخاطب به عینیت خبر نزدیک شود و تصویری عینی از واقعیت بدست آورد.
اگر رسانه ای بخواهد اخباری که منتشر می کند مورد توجه قرار گیرد و بر مخاطب اثر بگذارد باید در انتشار اخبار چنان عمل کند که مخاطب، بی طرفی رسانه را احساس کند که اگر چنین باشد رسانه را به عنوان راوی صادق می پذیرد. هرچند بی طرفی محض از سوی رسانه ها و خبرنگاران امکان پذیر نیست و هر رسانه ای سیاست هایی خاص در تولید و انتشار اخبار دارد و یا هر خبرنگاری نسبت به رویدادها نگرشی خاص دارد ولی یک رسانه حرفه ای و یا یک خبرنگار و سردبیر آشنا به کار در تنظیم خبر، سوگیری های مستقیم خود را لحاظ نمی کند. چون ممکن است اعتبار رسانه خدشه دار شود و نزد مخاطب به چالش کشیده شود.
در برخی اخبار استفاده از صفت برای توضیح یک رویداد، زیاد مشاهده می شود، آیا این رویه صحیح است؟
به هیچ وجه صحیح نیست. استفاده از صفت در خبر یعنی سوگیری نسبت به موضوع و این اصلا درست نیست. برخی ها تصور می کنند اگر در خبر از صفت استفاده شود به مخاطب در فهم خبر کمک می شود ولی چنین نیست، کاربرد صفت یعنی القای آنچه که مد نظر شماست و مسلما مخاطب در پذیرش آن با شما همراهی نخواهد کرد. اصل بر این است که در خبر به تشریح رویداد پرداخته شود تا مخاطب خود به آن صفت برسد.
خاطرم هست که سال ها پیش در یک گزارش خبری در ارتباط با کسی چندین صفت منفی استفاده شده بود که عکس العمل هایی را از سوی مخاطبان به همراه داشت، دلیلش هم این است که مخاطب خود باید به آن برداشت برسد تا اینکه بخواهد آن برداشت را از زبان خبرنگار و یا رسانه دریافت کند. بگذارید یک مثال بزنم، شما در یک خبر یا گزارش خبری و با بهره گیری از صفت مثلاً به من نسبت های غیر اخلاقی می دهید، این صحیح نیست. شما باید کاری که من انجام داده ام را برای مخاطب تشریح کتید و اجازه دهید تا خود او به آن صفت یا هر برداشت دیگری برسد.
چه توصیه ای برای نگارش اخبار دارید تا یک رسانه کمتر دچار حاشیه شود؟
پاسخ به این سوال را به نوعی در سوال های قبلی ارائه کردم، ضمن آنکه در منابع متعدد، اصول نگارش خبر تشریح شده است، از جمله جامعیت خبر، پاسخ به عناصر آن، پرهیز از بزرگنمایی یا کوچک نمایی، پرهیز از ذهنی گرایی و موارد بسیار دیگر. اما مایلم که این سوال را از زاویه ای دیگر پاسخ دهم؛ همان طور که می دانیم خبر مصنوع یک رسانه یا خبرنگار است، باید دقت کرد که با نگارش اشتباه موجب استحاله خبر نشویم. نکته دیگر اینکه در نگارش خبر ساخت اجتماعی واقعیت را به سمت ذهنیات و یا صرفا سیاست های خود نکشانیم، در واقع مداخله کمتری در ساخت اجتماعی واقعیت داشته باشیم. مثلا یک رسانه در اخبار مربوط به سلامت، به رغم همدردی با بیماران و نشان دادن تلاش کادر پزشکی، در ورای متن خبرها، واژه ها و کلمات، نباید به گونه ای عمل کند که انگار مشکلی وجود ندارد و وضع طبیعی است. این همان مداخله در ساخت اجتماعی است که نتیجه آن کاهش اعتبار رسانه است.
