سیره و مشی حضرت علی(ع) از نگاه محققان و پژوهشگران

به گزارش جماران شفقنا نوشت: بهترین و کامل ترین نمونه حکومت اسلامی، بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله حکومت مولای متقیان علی علیه السلام است. سیاست وی، سیاست راستین اسلام است و از تعالیم عالیه اسلام سرچشمه می گیرد.

تاریخ پرافتخار آن حضرت به ویژه در دوران حکمرانی کوتاهش گواه اجرای دقیق مبانی و تعالیم حیاتبخش اسلام است. از این رو سیره و روش حکومت و شیوه زندگی او، بهترین نمونه و سرمشق برای تمام امرا و حکام اسلامی در طول تاریخ است. لزوم تحقق عدالت، اخلاق و توحید حقیقی در جوامع بشری و جوامع دینی خصوصاً جامعه امروز ما بسیار نیاز است لذا در این اصول ضروری است از سیره و مشی فردی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی حضرت علی(ع) الگوبرداری شود.

حجت الاسلام و المسلمین علی نظری منفرد، اظهار کرد: مردمی بودن امام علی(ع) در سیره حضرت بسیار مورد توجه است و اگر انسانی با الفبای سیره حضرت آشنا باشد، این ویژگی را درک می کند. حضرت سعی می کردند که از نظر زیست به گونه ای باشند که با پایین ترین سطح جامعه هماهنگ باشد. امام علی(ع) در نامه ای خطاب به عثمان بن حنیف می نویسند: «من امام شما هستم» لباس و غذای حضرت با طبقه پایین جامعه هماهنگ بود و می فرمود: «امیرالمومنین و دم عشارکم دهر؛ من خودم را قانع کنم امیرالمومنین هستم اما با سختی های مردم شریک نباشم». این مهم ترین ویژگی امام علی(ع) است و این ویژگی را از پیغمبر خدا داشتند چون پیامبر(ص) هم اینگونه بود. در اواخر سوره مبارکه توبه نیز خداوند همین مساله را می رساند،  لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن أَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیمٌ

حضرت علی(ع) تذکر می دادند که همه کارگزاران به عنوان یک وظیفه و مسئولیت به پست خود نگاه کنند

نظری منفرد در پاسخ به این پرسش که امروز لازم است سیاستمداران، کارگزاران و حاکمان به کدام وجه از اخلاق حکومتی حضرت علی (ع) در عمل و رفتار توجه بیشتری داشته باشند؟ گفت: امیرالمومنین علی(ع) به کارگزاران خویش این نکته را گوشزد می کرد که متوجه باشند نه تنها خود حضرت آنها را رصد می کنند بلکه خداوند نیز مراقب آنان است. حضرت علی(ع) در نامه ای به استاندار آذربایجان فرمودند: «تو از بالا دست مورد رصد هستی» در واقع امیرالمومنین علی(ع) به کارگزاران خویش این توجه را می داد و این تذکر را همیشه داشت که این پست یک منصب و مقام نیست بلکه پست خدمت است و وظیفه ای است که به گردن تو نهاده شده که باید این وظیفه را انجام دهید. حضرت علی(ع) تذکر می دادند که همه کارگزاران به عنوان یک وظیفه و مسئولیت به پست خود نگاه کنند.

مشی عادلانه و اخلاقی همگان را به سوی حضرت علی(ع) جذب کرد 

استاد دروس خارج حوزه علمیه قم به یکی از سخنان برجسته امام علی(ع) در نهج البلاغه اشاره و تصریح کرد: همه ویژگی های امام علی(ع) انسان را مجذوب می کند، چون امیرالمومنین علی(ع) یک شخصیت بی نهایت است، اما در میان این فوق العاده حضرت علی(ع) به نظرم عدالت داشتن و امر به عدالت کردن و به عدالت عمل کردن آن حضرت بسیار ویژه و خاص بود و همگان را به سوی خود جذب می کرد. امیرالمومنین علی(ع) در خطبه ای می فرمایند: «اگر همه اقلیم های هفت گانه زمین را به من دهند و در برابر آن بگویند که یک پوست جو را از دهان یک مور به ظلم بگیرم، من چنین نخواهم کرد» یا در تعبیر دیگری می فرمایند: «مرا اگر به زنجیر بِکشند و بُکشند می خواهم خدا را ملاقات کنم ظلم در حق کسی کرده باشم». این ویژگی حضرت نه تنها مسلمانان را مجذوب خود می کند بلکه همه انسان هایی که خردمند و عقل گرا هستند و وجدان دارند را به این سمت و سو سوق می دهد.

نظری منفرد با بیان اینکه عدالت ضرورت هر جامعه ای می باشد و خداوند همواره امر به عدالت کرده است، گفت: شاید همه مردم یک جامعه پذیرای عدالت نباشند، افرادی هستند که دوست دارند بیشتر به مال و دنیا برسند و خواهان عدالت نیستند، اما توده ها خواهان عدالت هستند. توده های مردم به وجدانشان هم که مراجعه کنند عدالت را دوست دارند، قرآن مجید می فرماید: «قَوْمٍ عَلی أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ؛ حتی با کسی که دشمن شماست هم با عدالت رفتار کنید.» امیدوارم مردم با سیره امام علی(ع) خصوصاً در ماه رجب و ایام ولادت آن بزرگوار آشنا شوند و ابعاد مختلف آن را در زندگی خویش به کار گیرند.

حجت الاسلام والمسلمین سید محمد واعظ موسوی، اظهار کرد: در آستانه ۱۳ رجب و ولادت با سعادت بزرگ مرد تاریخ بشریت حضرت امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب قرار گرفتیم. حضرت علی(ع) نه تنها به عنوان پدر جامعه اسلامی بلکه پدر بشر هستند لذا این روز، روز پدر نامگذاری شده است. امیدوارم در همه زوایای زندگی فردی و اجتماعی خود با الگو قرار دادن اهل بیت عصمت و طهارت به خصوص حضرت علی(ع) بتوانیم جامعه علوی ترتیب دهیم و با تشکیل زندگی علوی در بین جوانان و بالا بردن روحیه برگرفته از زندگی امام علی(ع) به یک زندگی آرمانی همراه با عاقبت بخیری برسیم.

علی(ع) در همه لحظات زندگی خود در عین حفظ ارتباط با معبود خویش از توجه سرنوشت جامعه بشری غافل نبوده است

وی ادامه داد: امام علی(ع) در تمام جنبه های زندگی انسانی الگو و اسوه و به عنوان انسان کامل پیشوای متقیان و پرهیزگاران هستند مخصوصاً جوانان و نوجوانان می توانند برگرفته از درس های فراموش نشدنی از زندگی در عین حال ساده و معنوی و همراه با تقوی علی(ع) سنگ بنای پیشرفت های اخلاقی و معنوی را در زندگی خودشان بگذارند و بتوانند به موفقیت های چشمگیری که در نهایت به رضایت از زندگی در دنیا و عاقبت بخیری در عقبی منتهی خواهد شد، برسند. علی(ع) در همه لحظات زندگی خود در عین حفظ ارتباط با معبود و خالق خویش از سرنوشت جامعه بشری و خانواده و نزدیکان خویش غافل نبوده و در تلاش بوده تا با اصلاح زمینه ارتقا را در جامعه پیرامونی خویش فراهم کند، با تلاش های شبانه روزی در مسیر کسب روزی حلال و توسعه اقتصادی در زندگی خویش و جامعه راهنمای بسیار خوبی نسبت به مسایل اقتصادی بوده و اینگونه نیست که فقط علی(ع) را به پیکارها و رزم های در میدان نبرد بشناسیم یا تنها به نماز شب ها و ارتباطات معنوی در قالب دعای کمیل و ادعیه دیگری که از آن حضرت وارد شده، معرفی کنیم بلکه در مسایل اقتصادی نیز که امروز به عنوان مساله اول جامعه تبدیل شده، حضرت علی(ع) تلاش های وافری از خود نشان می داده است.

حضرت علی(ع) برای رساندن جامعه به رفاه از آسایش و آرامش خود دست کشید

مدرس حوزه علمیه گفت: حضرت علی(ع) با آباد کردن زمین های زراعی و کاشتن نهال ها و قطع درختان مختلف و ایجاد باغات، حفر قنوات و چشمه ها و با وجود مشکلاتی که از نظر جسمی و فیزیکی برای آن حضرت ایجاد می شد، می تواند به عنوان یک الگویی فراتر از انسان های عادی برای ما باشد تا متوجه شویم که برای رساندن جامعه به رفاه باید از آسایش و آرامش خود دست بکشیم و رفاه خود را خرج رساندن جامعه به اقتصاد آرمانی و رفاه معمولی کنیم.

اگر مدعی توسعه فرهنگ علوی در جامعه هستیم باید تمام جوانب زندگی امام علی(ع) را مورد توجه قرار دهیم

واعظ موسوی افزود: آن حضرت باغات مختلفی را آباد کرد، نهرهای و قنات های متعددی را حفر کرد، اما آنچه در تاریخ نقل است به محض اینکه از چاه بیرون می آمد قبل از اینکه خاک ها و غبارهای لباس خویش را بتکاند، قلم و کاغذی مطالبه می کرد تا وقف آن چاه و زمین هایی که در اثر سیراب شدن از آب آن قنات آباد خواهند شد را بنویسد و آن را وقف جامعه و در مسیر ایجاد رفاه برای جامعه انسانی و اسلامی قرار دهد بنابراین ما در کنار زوایای مختلف اعتقادی، اخلاقی و ایمانی حضرت علی(ع) باید به فعالیت های اقتصادی آن حضرت نیز توجه داشته باشیم و جوانان خود را از رفاه طلبی و راحت طلبی بر حزر بداریم چرا که رسیدن به اوج قله های افتخار اقتصادی که سعادت مادی بشری را در صورت همراه بودن با مباحث اعتقادی و اخلاقی به همراه خواهد داشت با رفاه طلبی و راحت طلبی هم خوانی ندارد و این را به خوبی از مکتب علوی می توان استفاده کرد. اگر ما مدعی توسعه فرهنگ علوی در جامعه هستیم باید تمام جوانب زندگی امام علی(ع) را مورد توجه قرار دهیم تا بتوانیم آن را به عنوان یک الگو برای نسل عصر حاضر معرفی کنیم.

مسئولینی که نتوانند پاسخ های متناسبی با عملکرد خود داشته باشند باید از مسئولیتی که برعهده دارند، کناره بگیرند

مدرس حوزه علمیه در پاسخ به این پرسش که امروز لازم است سیاستمداران، کارگزاران و حاکمان به کدام وجه از اخلاق حکومتی حضرت علی (ع) در عمل و رفتار توجه بیشتری داشته باشند؟ گفت: امام علی(ع) در کنار همه ویژگی های ممتازی که داشتند در زمان حاکمیت نیز ویژگی هایی از خود به منصه ظهور رساندند که می تواند به عنوان الگویی ممتاز برای حاکمان و فرمانداران در هر عصر و زمانی باشد. آن حضرت به رو راستی، صداقت و شفاف سازی نسبت به مسایل دینی و عدم بهره گیری از بیت المال و ویژه خواری خود و اطرافیان سرآمد بودند و فراتر از آن قابل تصور نیست. هنگام کار برای حکومت از امکانات حکومتی استفاده می کند، اما به محض اینکه مهمان شخصی شان می رسند چراغی را که متعلق به حکومت هست را خاموش کرده و چراغ شخصی خود را روشن می کند و این اوج کمال قاطعیت دادن قوانین الهی در یک جامعه است. او که زمینه انتقاد و ارایه پیشنهادات را در جامعه فراهم می کند و به افراد به فراخور حالشان مسئولیت می دهد و در قبال مسئولیت از آنان مطالبه گری دارد و آنها را در شرایط افسار گسیخته و لکنت زبان قرار نمی دهد و همواره به آنان تذکر می کند که در مقابل مسئولیتی که در برعهده دارند باید پاسخگو باشند و در صورتی که نتوانند پاسخ های متناسبی با عملکرد خود داشته باشند باید از مسئولیتی که برعهده دارند، کناره بگیرند و نهایتاً از سوی حکومت برکنار شوند. امروز باید مسئولین نظام جمهوری اسلامی که نظامی پایه گذاری شده براساس دغدغه های دینی و به عنوان نمونه ای از  حکومت علوی در جامعه اسلامی ایران عزیز است توجه داشته باشند با مردمی که ولی نعمت حاکمیت هستند باید رو راست و شفاف برخورد کنند و مسئولیتی که برعهده آنان گذاشته شده را به عنوان نعمتی که به واسطه مردم از سوی خداوند به آنان واگذار شده در نظر بگیرند و بدانند که اگر قدر این نعمت را ندانند، این نعمت از آنها گرفته خواهد شد.

ویژه خواری در حکومت علوی ممنوع است

واعظ موسوی افزود: ویژه خواری در حکومت علوی ممنوع است و ضوابط همواره بر روابط حاکم و مقدم است. هیچ کسی به صرف داشتن رابطه سببی یا نسبی نمی تواند به آنچه که شایسته آن نیست برسد. به هر حال اگر بتوانیم آنچه را که امام علی(ع) در چهار سال و اندی حاکمیت خود از جامعه اسلامی به خصوص نسبت به حاکمان اعمال کردند مورد توجه قرار دهیم مسلماً بسیاری از مشکلات از بین می رود و نارضایتی هایی را که در اثر عملکرد بد برخی از مسئولین در بین مردم رواج پیدا کرده، باعث شده و مردم با احساس وابستگی به حاکمیت همانطور که در چهل سال گذشته نشان دادند پشتیبان نظام خواهند بود و از حاکمانی که پا جای پای امام علی(ع) می گذارند، حمایت خواهند کرد و اجازه تخریب آنها را به کسی نخواهند داد، اما مسلماً اگر افراد قدر خود را ندانند و حاکمان پا از گلیم خود درازتر کنند پیروان فرهنگ علوی اجازه چنین آوایی و تعدی و تجاوزاتی به حقوق دیگران را به مسئولین هم نخواهند داد. امیدوارم که بتوانیم فرهنگ علوی و فرزندان علی(ع) را در جامعه ای که داعیه پیروی از مکتب تشیع دارد را به بهترین نحو ممکن عملیاتی کنیم تا زمینه ای برای ارتقای اخلاق، معنویت، اقتصاد و علم را در این گوشه از جهان معاصر فراهم کنیم و ایران اسلامی را به نمونه و الگویی برای انسان ها تبدیل کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمد علی ایازی به مهم ترین ویژگی های اخلاقی و شخصیتی حضرت علی(ع) اشاره و اظهار کرد: امام علی(ع) دارای شخصیتی جامع در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی و سیاسی است بنابراین شیوه و سیره امام علی(ع) قطعاً می تواند در دوران های مختلف برای انسان ها الگو و سرمشق باشد و براساس کارکردها، تأثیرات مثبت مختلفی در زندگی انسان داشته باشد.

مهم ترین مساله چالشی امروز «اخلاق» است

وی ادامه داد: مساله بسیار چالشی حاضر «اخلاق» است؛ امروز در جامعه خود با مشکلات اخلاقی مواجه هستیم به عنوان نمونه وقتی شرایط و بحران های اجتماعی اتفاق می افتد، برخی از مردم یا حاکمان رفتارهای غیر اخلاقی دارند و اینجاست که انسان ها می توانند از سیره و شیوه امام علی(ع) در برطرف ساختن بحران و مشکلی که درگیر آن هستند بهره بگیرند.

حضرت علی(ع) در روایات فراوانی بر منطق عقلی تأکید می کنند

اما امروز بسیار خرافه گرایی و خرافه پرستی را شاهدیم

این محقق و پژوهشگر گفت: به طور مشخص یکی از مشکلاتی که امروز جامعه را دچار چالش ساخته «خرافه گرایی» است؛ خرافه گرایی که به دین ضربه می زند. حضرت علی(ع) در روایات فراوانی بر منطق عقلی تأکید می کنند و آمدی در غرر الحکم در باب جایگاه عقل به نقل از حضرت نکاتی را تبیین می کند که این سخنان نشان از رابطه دینداری و خردگرایی است. امروز شاهدیم که عده ای در برخی از اتفاقاتی رخ می دهد، القا می کنند که دین با علم در تعارض هستند، گویی دین یک سخن و علم و عقل سخن دیگری را بیان می کند؛ عده ای گمان می کنند حوادث طبیعی یا مشکلات و اتفاقات و بیماری هایی که رخ می دهد باید منطق دینی یا منطق علمی داشته باشند در حالی که علم با دین تعارضی ندارد و هیچ کدام جای یکدیگر را نمی گیرند.

با پدیده جهالت حتی در لباس برخی از روحانیت مواجه شده ایم

ایازی ادامه داد: متأسفانه امروز با این پدیده از جهالت در جامعه مواجه هستیم که گاهی حتی در لباس برخی از روحانیت هم دیده می شود. برخی از این افراد بیان می کنند که اگر به امامزاده ها و امامان که دارای مقام معنوی هستند، متوسل شدیم دیگر نباید از مسایل مختلف پیشگیری کرد و امور علمی و دانشی را رعایت نمود؛  این نگاه و رویکرد همان «خرافه پرستی» است. امام علی(ع) می فرمایند: «ارزش دینداری انسان به عقل است» اگر دینداری همراه عقل گرایی نباشد، دینداری به درستی نخواهد بود، این جمله امام علی(ع) که در غرر الحکم است و با تعبیرهای مختلفی هم نقل شده، نشان می دهد که نباید دینداری را در مقابل علم مداری یا عقل مداری قرار دهیم. دین نمی خواهد با علم و عقل تعارضی داشته باشد. اگر اموری کارشناسی است باید رعایت شود، اما معنویت و اخلاق هم باید در این امور مورد توجه قرار گیرد. بنابراین آنچه از سیره امام علی(ع) برای امروز می توان الگوبرداری کرد، رابطه درست دینداری و خردمداری است و کسانی که این خردگرایی را هم ردیف و کنار هم قرار نمی دهند در حقیقت دچار یک نوع خرافه گرایی شده اند.

تأکید حضرت علی(ع) بر انتقاد از حکومت برای جلوگیری از استبداد

وی در پاسخ به این پرسش که امروز لازم است سیاستمداران، کارگزاران و حاکمان به کدام وجه از اخلاق حکومتی حضرت علی (ع) در عمل و رفتار توجه بیشتری داشته باشند؟ گفت: امام علی(ع) در دوران حکومت خویش در چندین خطبه مساله ای را مطرح کردند که به نظرم در طول مدت این ۱۴۰۰ سال بی سابقه است. امام علی(ع) با خواهش و تمنا و به عنوان یک حق به مردم توجه می کنند و انتقاد از حاکم و نصیحت کردن حاکم را یکی از وظایف مردم می دانند و این تأکید به این دلیل است که استبداد در حکومت ایجاد نشود. حضرت علی(ع) بیان می کنند که اگر حکومت و کسانی که کانون اصلی قدرت در اختیارشان است، نقد نشوند، استبداد در جامعه شکل می گیرد؛ اگر این استبداد به اسم دین باشد، استبدادی دینی و سیاسی خواهد بود و بسیار خطرناک است.

همه افراد حتی کسانی که هم عقیده ما نیستند باید از امکانات مادی و حقوقی برخوردار باشند

این محقق و پژوهشگر به یکی از سخنان برجسته امام علی(ع) در نهج البلاغه اشاره و خاطرنشان کرد: امیرمومنان علی(ع) نامه ای به مالک اشتر می نویسند و توصیه هایی را به کارگزاران مطرح می کنند که به نظرم تمام متن این نامه به خصوص دو قسمت آن، سرشار از نکات و سخنان بسیار مهمی است. این سخن چنان حائز اهمیت است که چند سال پیش یونسکو این جمله را برجسته کرد و به سایر کشورها فرستاد. حضرت خطاب به مالک اشتر می فرمایند: «ای مالک کسانی که تو بر آنها حکومت می کنی دو گروه هستند یا کسانی هستند که مسلمان هستند و برادران دینی و همفکر تو و یا کسانی هستند که با تو هم عقیده نیستند، ولی انسان اند و این انسانیت اقتضا می کند که حقوق شهروندی آنها ادا شود و به آنها به جرم اینکه هم فکر و هم عقیده تو نیستند، ظلم نشود.» به نظرم این فراز بسیار زیباست. وقتی صحبت از حق شهروندی می کنیم، این حق شهروندی یک حق دینی نیز می باشد که هر انسانی چه ما با آن موافق باشیم و چه موافق نباشیم و چه او همراه ما باشد و چه همراه ما نباشد از حق شهروندی برخوردار است و باید در این کشور مانند کسانی که هم عقیده ما هستند از حق و حقوقی برخوردار باشند. معتقدم امروز نیز نیازمندیم این سخن گوهربار حضرت علی(ع) را مرتب گوشزد کنیم و یادآور شویم ممکن است در جامعه کسانی باشند که هم عقیده ما نباشند، ولی آنان هم حق دارند و باید در جامعه از امکانات مادی و حقوقی برخوردار باشند.

نباید در جامعه امروز اقلیتی که با ما هم عقیده هستند را مردم بدانیم، اما اکثریت عظیمی را نادیده بگیریم

ایازی گفت: یکی دیگر از مسایلی که امام علی(ع) مطرح می کنند «توجه کردن به افکار عمومی» است. نباید در جامعه امروز اقلیتی که با ما هم عقیده هستند را مردم بدانیم، اما اکثریت عظیمی را نادیده بگیریم. امیرالمومنین علی(ع) می فرمایند: «تنها استدلال مردم به شایستگی شایستگان همان چیزی است که خداوند بر زبان بندگانش جاری می سازد. نارضایتی عمومی مردم، رضایت خواص را بی اثر می سازد. محبت مردم جلوه نمی کند مگر هنگامی که سینه هایشان از نارضایتی و نفرت خالی باشد.»

دکتر غلامرضا ظریفیان در مورد ویژگی شخصیتی، اندیشه و اخلاق فردی حضرت علی (ع) که برای جامعه و نسل امروز بیش از هر بعد دیگری لازم است، اظهار کرد: به گواه تاریخی و با توجه به آثاری که از امیرالمومنین علی(ع) در دست داریم، حضرت علی(ع) یک انسان چند وجهی هستند یا به تعبیری اضلاع مختلفی دارند و یک موحد تمام عیار هستند. جهان امروز و جامعه ما بسیار به درک صحیح از توحید نیازمند است. آموزه های عمومی و فرهنگی ما نشان می دهد که درک درستی از توحید نداریم و نهج البلاغه امیرالمومنین را می توان توحید نامه دانست.

ظریفیان ادامه داد: به میزانی که ما از خداوند درک درستی پیدا می کنیم و نظام معرفتی ما متکی بر یک فهم درست است، در زندگی فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی هم آن درک درست جاری و ساری می شود. به میزانی که درک و فهم درستی از توحید پیدا نمی کنیم به گونه دیگری عمل می کنیم. در بستر تاریخی با خطاهای عمیق معرفتی از توحید رو به رو بودیم که در شکل اجتماعی خود را نشان داده است. به طور مثال ما با جریان غُلات یا غالیان و افراطیانی مانند خوارج رو به رو بودیم؛ همچنین جریان های آخرت گریز یا جریان های دنیا ستیز ظهور کرده بودند، هر دو این جریان ها اثبات فهم دین و به خصوص توحید است.

خدای امیرالمومنین علی(ع) به شدت نیاز امروز جوامع بشری به خصوص جامعه ماست

محقق و پژوهشگر نهج البلاغه گفت: امیرالمومنین علی(ع) مهم ترین دستاوردی که برای ما دارد، به اتکا قرآن و سیره پیامبر(ص) ارایه یک توحید صحیح و درستی است که از درون این توحید یک نقشه راه برای زندگی می توان استخراج کرد. خدای امیرالمومنین به شدت امروز نیاز جوامع بشری به خصوص جوامع دینی و خصوصاً جامعه ماست، فهم درستی از توحید که امیرالمومنین آن را به ما ارایه می کند. از دل توحید حضرت علی(ع) به چند اصل در نهج البلاغه تأکید می کند و بسیار مهم است و امروز جامعه و نسل جوان ما به آن بسیار نیازمند است. خدای مهربان و عطوف و رحمان که سایه رحمانیت و رحیمیت بر همه مخلوقات ایشان سایه انداخته و باید از همین زاویه با همین نگاه به عالم بشری و به همه انسان ها می نگریست به ما توصیه می کند که برای انتظام درست زندگی و حیات اجتماعی خود باید به چند اصل پایبند باشیم. اولین اصل عدالت به خصوص عدالت اجتماعی است.

وی بیان کرد: خدای مهربان و زیبا و خلاق و رحیم به ما توصیه می کند إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ؛ در این جامعه اگر می خواهیم جهانی قابل زیست داشته باشیم و جهانی با کرامت و احترام داشته باشیم و اگر می خواهیم جهانی داشته باشیم که همه انسان ها در آن احساس امنیت و آرامش کنند لازم است که در این جهان خدا را خدای عادلی بفهمیم که می خواهد عدالت خویش را بر بشریت جاری و ساری کند و بشر اگر می خواهد موحد باشد حتماً باید عادل باشد. از دیدگاه امیرالمومنین علی(ع) در اساس اعتقاد انسانی که موحد است و عادل نیست باید تردید کرد.

شایستگی متکی بر هویت های قراردادی و اجتماعی نیست، متکی بر تقواست

محقق و پژوهشگر نهج البلاغه به ابعاد مختلف عدل از دیدگاه امام علی(ع) اشاره و خاطرنشان کرد: یک بُعد عدل، توزیع عادلانه ثروت و کاهش فاصله طبقاتی و ایجاد یک جامعه ضد رانت است. شایستگان باید بر جهان مدیریت کنند، شایستگی هم متکی بر نسب نیست، متکی بر انتساب به این و آن نیست، متکی بر داشتن هویت های صرفاً قراردادی و اجتماعی نیست. شایستگی از دیدگاه امام علی(ع) تقواست. تقوا هم یک امر انتزاعی نیست، انسان هایی متقی هستند که ترمز بهتری دارند و به خود اجازه نمی دهند به حریم دیگران تجاوز کنند و اخلاقی تر زندگی می کنند و دیگران را به رسمیت می شناسند و حق حیات را برای همه قائل هستند و سَرَک در زندگی انسان ها نمی کشند و ورود به زندگی خصوصی دیگران نمی کنند و در مورد دیگران به راحتی قضاوت نمی کنند و خود را بهتر و برتر از دیگران نمی دانند. بنابراین توزیع عادلانه قدرت متکی بر نگاه عادلانه است. از این دو مهم تر توزیع عادلانه کرامت و احترام و منزلت است، از دیدگاه امام علی(ع) ما شهروند درجه یک و دو نداریم، با انسان ها هم دین یا هم نوع هستیم.

حاصل حکومت باید تحقق عدالت و اخلاق و کاهش رنج جامعه نباشد

ظریفیان افزود: بنابراین انسان ها قابل احترام هستند و همانند همه انسان ها حق حیات و زندگی و شغل و رفاه و امنیت دارند. این آموزه دیگر امیرالمومنین است که از مبانی معرفی امام علی(ع) بر می خیزد. و نهایتاً اخلاق که در سراسر نهج البلاغه و تاریخ گواهی می دهد که حضرت زمانی که مسئولیت اداره جامعه اسلامی را دارند، زمانی که شاید بیش از ۲۰ کشور امروز تحت مدیریت ایشان است، درست در همین اوج قدرت، با مردم چگونه رفتار می کند و چه نگاهی نسبت به خلق الله و مسئولیت دارد. و در تعبیری می فرماید که اگر حاصل حکومت تحقق عدالت و اخلاق و کاهش رنج جامعه نباشد، این حکومت مانند یک استخوان خوکی است در دست یک جزامی، مانند آب بینی بز زکام شده ای است که ارزش آن از این هم کمتر است. بنابراین امیرالمومنین در اوج قدرت به دیگران می آموزد که قدرت قابل نقض است. قدرت اگر فرصتی ایجاد نکند برای اینکه کسانی که به آنها ظلم و تعدی شده بدون لکنت زبان حق خود را بگویند، آن قدرت مقدس نیست. قدرت زمانی مقدس می شود که اخلاقی و عادلانه باشد و در همان اوج قدرت به ما می آموزد که قدرت قابل نقض است و توصیه می کند که با من مانند سلاطین رو به رو نشوید و حتی اجازه نقض قدرت در دوره خود و در ابعاد مدیریتی که در جامعه او حاکم است می دهد.

توحید و عدالت در ابعاد مختلف نیاز ضروری امروز جامعه بشری به خصوص جوامع دینی است

ظریفیان گفت: امیرالمومنین جزو پیشتازانی است که کارگزاران خویش را نقد می کند و به ما می آموزد که یک مدیریت درست متکی بر نظام عادلانه باید چه ویژگی هایی داشته باشد بنابراین به نظرم امروز توحید و عدالت در ابعاد مختلف موضوعات مهمی است که جامعه بشری به خصوص جوامع دینی به شدت به آن نیازمند هستند و اگر تلاش کنند که هم مبانی معرفتی خویش را اصلاح کنند و متکی بر مبانی معرفتی زیست اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی خود را عادلانه و اخلاقی کنند و بپذیرند که همه انسان ها دارای حقوق برابر هستند و هیچ کسی از دیگری برتر نیست که اگر هم برتری باشد، این برتری نزد خداوند است و از آن کسی است که دیگران از او آزار نمی بینند و دیگران از او احساس امنیت می کنند و دیگران از او بهره محبت و عشق می برند و دیگران از او زیست عادلانه را تجربه می کنند.

امروز بشریت نیازمند است که مانند دوران حضرت علی(ع) دوباره طعم عدالت، اخلاق و فضیلت را بچشد

وی تصریح کرد: معتقدم امروز بشریت نیازمند است که مانند دوران حضرت علی(ع) دوباره طعم عدالت، اخلاق و فضیلت را بچشد بنابراین امام علی نیاز مبرم و ضروری جامعه امروز ماست. با رجوع عالمانه به امیرالمومنین هم می توانیم جامعه خود را در معرض ارزیابی قرار دهیم که چه میزان به آموزه های امام علی در ابعاد مختلف نیازمند هستیم و رجوع به این مضامین بلند چقدر می تواند بشریت را از جنگ، نزاع، تنفر و زندگی ظالمانه و فاصله طبقاتی و خود برتری بینی ها و خودشیفتگی ها و بحران های روحی و روانی نجات دهد. امیرالمومنین علی(ع) داروی شفابخش امروز جوامع بشری و به خصوص جوامع دینی و جامعه شیعی ماست.

چهار دلیل فروپاشی نظامات اجتماعی از نظر حضرت علی(ع)

ظریفیان به یکی از سخنان برجسته امام علی(ع) در نهج البلاغه اشاره و خاطرنشان کرد: حضرت علی(ع) در مورد فروپاشی نظامات اجتماعی و دلایل آن تعبیری دارند که این تعبیر برای همه جوامع اجتماعی از جمله جامعه ما مفید است، امام علی تکیه می کنند که چهار دلیل برای فروپاشی نظامات اجتماعی است، در بسیاری از بررسی های تاریخی می توان گفت که بسیاری از تمدن ها و دولت ها به این دلایل دچار فروپاشی شدند و تجربه بشری آن را تایید می کند، اول اینکه امور و نیازهای اصلی را ضایع می کنند و به آن توجه نمی کنند، دوم عمدتاً به مسایل فردی و غیر ضروری می پردازند و آنها برایشان عمده می شود. سوم افراد کم تجربه و کم ظرفیت و غیر ذی صلاح در مدیریت ها قرار می گیرند و افراد کاردان و شایسته و پاک دست و عالم به حاشیه رانده می شوند. به نظرم این آموزه یکی از طلایی ترین آموزه های امیرالمومنین علی(ع) است برای اینکه جوامع بشری چگونه مراقب باشند تا دستخوش بحران ها و خطاهای اساسی نشوند.