«متأسفانه در مجلس حتی برای ما نمایندگان هم شفافیت و اطلاع‌رسانی قابل اتکایی درخصوص گردش امور و کم و کیف فعالیت‌هایی مانند تحقیق و تفحص، سفرهای خارجی نمایندگان و... وجود ندارد»
به گزارش جماران، روزنامه همشهری نوشت: تحقیق و تفحص یکی از ابزارهای نظارتی نمایندگان است و دستشان را در بررسی تخلفات، کاستی‌ها و کژی‌های نهادها و سازمان‌ها بازمی‌گذارد. به‌رغم دامنه وسیع اعمال نظارتی قوه مقننه در تحقیق و تفحص‌ها و اقبال مجلسی‌ها به استفاده از این ابزار نظارتی اما قریب به اتفاق تفحص‌های مجلس عاقبت خوشی نداشته‌است، مؤید این بداقبالی که خود مجلسی‌ها به بی‌سرانجامی تعبیرش می‌کنند گزارش محرمانه کمیسیون اصل نودم مجلس از چرایی این موضوع بود که به‌واسطه آن عیان شد از ٣٢٦تفحص تصویب شده در ادوار ده‌گانه مجلس تنها ٢٤مورد به مرحله قرائت گزارش در صحن علنی رسیده‌اند. با محمدرضا نجفی، نماینده تهران و رئیس هیأت تحقیق و تفحص از صنعت خودرو به گفت‌وگو نشستیم و علت ناکامی تحقیق و تفحص‌های مجلس را جویا شدیم. گلایه‌های نجفی از سنگ‌اندازی‌ها و دشواری مسیر تفحص از صنعت خودرو اما خود مجلس و در رأس آن رئیس مجلس را نشانه می‌گیرد و خبر از نادیده گرفتن‌‌شأن مجلس از سوی نهادهای اجرایی می‌دهد که به بیان نجفی اگر خیلی تحت فشار قرار می‌گرفتند، تلفن نماینده را هم جواب نمی‌دادند. او می‌گوید: «برای تحقیق و تفحص از صنعت خودرو تنها ١٠میلیون تومان به ما پرداخت شد؛ درحالی‌که اعتبار تحقیق و تفحص‌های دیگر از ٣٠٠میلیون تومان تا بیش از یک‌میلیارد را شامل می‌شود.» نجفی در تحقیق و تفحص از صنعت خودروسازی، تأکید دارد: «تمام ابر و باد و مه و خورشید و فلک در دوره ای که ما به دنبال تصویب طرح تفحص بودیم در گردش بودند که کسی به ساحت صنعت خودرو نزدیک نشود.» مشروح مصاحبه در پی می‌آید:
*شهریور‌ماه سال97 بود که طرح تحقیق و تفحص از صنعت خودرو به تصویب مجلس رسید، هیأتی تشکیل شد و شما ریاست این هیأت تفحص را عهده‌دار شدید. با گذشت بیش از 13ماه از تصویب این تحقیق و تفحص اما به‌نظر می‌رسد که تفحص از صنعت خودرو در مجلس دهم هم به سرنوشت 4طرح مشابه آن در ادوار گذشته مجلس محکوم شده است. چرا این تفحص هم به نتیجه نرسید؟
زمان انجام تحقیق و تفحص ۱۳ماه نیست، در شهریور97 این تحقیق و تفحص در صحن مجلس به تصویب رسید اما در هیأت‌رئیسه مجلس و به‌طور مشخص از جانب رئیس مجلس تمامی اقدامات مرتبط با عملیاتی شدن این تحقیق و تفحص متوقف و بلااقدام باقی ماند و نهایتا بعد از سماجت و پیگیری‌های متعدد ما در بهمن97 آقای لاریجانی به رئیس دیوان محاسبات ابلاغ کردند تعدادی نیرو به ما معرفی کنند. ما عملا از 17فروردین98 کار تحقیق و تفحص را آغاز کردیم.
* یعنی بعد از اینکه در صحن علنی ضرورت این تفحص تصویب شد،اجرایی شدن آن در هیات رئیسه معطل ماند؟
بله ،در هیات رئیسه متوقف شد و هیات رئیسه و رئیس مجلس امور لازم آن را معطل و بلا اقدام کردند، آنها هیچ یک از لوازم کار را تامین نکردند بعد از 5 ماه معطلی ، اواسط بهمن ماه 97 اقای لاریجانی ابلاغی به دیوان محاسبات نوشت مبنی بر اینکه دیوان نیروی انسانی در اختیار هیات تحقیق و تفحص قرار دهد تا هیات با نیروهای دیوان کار را پیش ببرد.یک ماه هم این ابلاغیه در دیوان معطل شد تا اینکه من دوباره به رئیس مجلس نامه نوشتم که اقدامی صورت نگرفته است
* یعنی تا اسفند ماه 97 مشغول نامه نگاری برای تامین مقدمات کار بودید؟
بله ، 11 اسفند 97 بود که دیوان محاسبات نیروهایش را به ما معرفی کرد ، از آن تاریخ هم تا شرایط استقرار نیروها را در خودروسازی ها فراهم کنیم به ۲۵ اسفند رسید و تعطیلات نوروزی خودروسازان شروع شد . و ما عملا
*زمان تحقیق و تفحص قانونا از کی محاسبه می‌شود؟
به‌لحاظ عملی کار از 17فروردین98 شروع شد اما مبدأ کار مطابق آیین‌نامه داخلی همان مهر97 است؛ البته احاله به دیوان تنها بخشی از نیروی انسانی ما را بدون حق انتخاب تامین می‌کرد (که از این بخش مسئله صرف‌نظر می‌کنیم)؛ آن هم نیروی انسانی که فقط می‌خواست کار تفحص را انجام دهد و بحق نمی‌توانست و نمی‌خواست وارد مباحث راهبردی شود. رئیس دیوان محاسبات در نخستین جلسه‌ای که با ما داشتند اعلام کردند که مجموعه اهداف تحقیق و تفحص در دایره امکانات و توان دانشی و عملیاتی دیوان نیست. ایشان اعلام کردند فقط در 4محور از 10محور تحقیق و تفحص امکان ورود دارند. در نتیجه کار ما با دیوان در 5-4محور از ۱۰محور از 17فروردین98 آغاز شد و تاکنون حدود 8ماه است که ادامه یافته است.
*مسیر پیشبرد همه تفحص‌ها همین است؟
متأسفانه در مجلس حتی برای ما نمایندگان هم شفافیت و اطلاع‌رسانی قابل اتکایی درخصوص گردش امور و کم و کیف فعالیت‌هایی مانند تحقیق و تفحص، سفرهای خارجی نمایندگان و... وجود ندارد و امکان قضاوت و نظارت عالمانه و مستقلی فراهم نیست اما حسب شنیده‌ها از پاره‌ای دست‌اندرکاران این تحقیق و تفحص‌ها به‌نظر می‌رسد تبعیض و تفاوت‌های بسیار معناداری وجود داشته است؛ با این وجود همانطور که فرمودید در بسیاری از آنها فرجام روشن و مؤثری رقم نخورده است. برابر مجموع دریافت‌هایی که حاصل شده به‌نظر می‌رسد تحقیق و تفحص از صنعت خودروی کشور با بی‌توجهی، بی‌مهری و کم‌لطفی فراوانی از طرف رئیس مجلس و هیأت‌رئیسه مواجه شده است و به همین دلیل کار با سختی صدچندان و ماه‌ها تعلیق مواجه بود.
چرا روند تعاملی هیأت‌رئیسه با هیأت تفحص را توأمان با کم‌لطفی و بی‌توجهی می‌دانید؟
حدود 14هزار نفر ساعت کار برای انجام تحقیق و تفحص از صنعت خودرو کشور برآورد می‌شد، بخشی از آن به دیوان سپرده شد، چیزی حدود 4هزار نفرساعت یعنی کمی بیشتر از یک‌سوم و برای بقیه روند کار هیچ تدبیر، کمک و همراهی از سوی هیأت‌رئیسه مجلس انجام نشد.
* به‌نظرتان این پتانسیل وجود دارد که کسی بخواهد براساس نقشه راه شما عمل کند؟ اصلا این نقشه چه اهمیتی دارد؟
تهیه طرح تحول صنعت خودرو با مشارکت ذینفعان و صاحب‌نظران مانند روشنگری ناشی از تاباندن نوری که بر تاریکخانه این حوزه در حوزه تفحصی کار انجام شده، نتایج راهبردی و تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت، الزامات، بایدها و نبایدهای رسیدن به منافع پایدار و عادلانه همه ذینفعان در این صنعت چیزی نیست که درصورت تبیین و تعیین آن، بشود از آن انحراف اساسی پیدا کرد، اکنون بیش از ۷۰درصد این کار انجام شده است، متأسفانه آن 6ماهی که وقت ما در مجلس تلف شد، عقب‌افتادگی مهمی پیدا کردیم و فرصت مشاهده استقرار کامل نتایج عملی کار در این دوره را از دست دادیم. ما در مجلس در مضیقه وقت هستیم اما به جد درصددیم این دستاوردها را به‌گونه‌ای مستند و جاری‌سازی کنیم، منظور ما از صنعت خودرو صرفا 2 خودروساز اصلی کشور، سایپا و ایران خودرو نیست و شامل بازار، مصرف‌کنندگان، تامین‌کنندگان که واردکنندگان و سازندگان خودرو، قطعه‌سازان سیستم‌های فروش و خدمات پس از فروش و... می‌شود، در نگاه وسیع‌تر محیط‌زیست، سهامداران و کارکنان نیز اجزای این صنعت هستند، لذا در طرح تحول صنعت خودرو عملکرد مطلوب کل این اجزا در قالب یک سیستم متوازن، متعادل، پایدار، خوداتکا و رقابت‌پذیر مدنظر است.
صنعت بسیار بزرگی است با ابعاد مالی و عملیاتی بسیار گسترده و پیچیده، میلیاردها دلار و ده‌ها هزار میلیارد تومان، ارزش مالی کاری است که در این حوزه انجام می‌شود و‌تمام امورات و شئونات زندگی مردم و اقتصاد کشور با آن پیوند خورده است، این صنعت می‌تواند و قابلیت آن را دارد که نماد و تابلوی مشعشع توسعه صنعتی کشور باشد درحالی‌که متأسفانه عمده ذینفعانش فعلا از این صنعت متضررند. ضرری که بخش عمده آن به نحوه مدیریت ناصحیح، نا‌کارآمد و بعضا پر‌مفسده‌ای است که طی سال‌ها در آن رخ داده است، این صنعت نیازمند یک بازنگری و تجدید‌نظر اساسی در رویکردها، برنامه‌ها و عمل است.
* این امیدواری‌ها برای آینده است، اجازه بدهید مسیر تفحص‌ها را در مجلس بررسی کنیم که چرا در 326مورد تحقیق و تفحص ادوار مجلس فقط 24مورد منتج به نتیجه شده است، چرا تفحص‌های مجلس بی‌نتیجه رها می‌شوند؟ سرگردانی این هیأت‌ها برای چیست و چرا آنقدر این اهرم نظارتی ضعیف و نا کارآمد شده است؟
اول آنکه نتایج حتما منبعث از نیت‌ها، انگیزه‌ها و انگیخته‌ها‌ست که اهداف و انتظارات را رقم می‌زنند، دوم پروژه‌ها بایستی از چارچوب نظری و بستر مفهومی روشنی برخوردار باشند و درنهایت از روش‌های اجرایی، منابع و سازوکارهای مناسبی برخوردار باشند و عامل مهم و تأثیرگذار دیگر نیز وجود مجریان متعهد، عالم و آگاه به مسئله که عهده‌دار مسئولیت شوند و اجرای آن را به‌عهده بگیرند، همه اینها شروط لازمی است که سبب مؤثر‌بودن تحقیق و تفحص‌های مجلس می‌شود و اگر حاصل کار چنین نیست یا نشده است، باید دلیل و علت را در این موارد جست‌وجو کرد. در کنار همه اینها اما عامل مهم دیگری دخیل است و آن اینکه تحقیق و تفحص‌ها تا جایی پیش می‌روند اما از جایی دیگر از ید مجلس خارج می‌شوند و مجلس دیگر اقدام عملی و نقشی در سرانجام آن ندارد.
* براساس گزارش محرمانه کمیسیون اصل90، بسیاری از اسناد تحقیق و تفحص نا‌مربوط هستند و برخی دیگر گم‌می‌شوند و برخی دیگر به عمد به فراموشی سپرده می‌شود. چرا مجلس خودش با اهرم نظارتی‌اش چنین برخورد کرده است؟
علاوه بر نقش انگیزه و اهداف اولیه تحقیق و تفحص‌کنندگان که چه میزان منطبق بر منافع ملی و خیر جمعی باشد و یا تحت‌تأثیر منافع فردی، جریانی یا باندی شکل گرفته باشد، ساختار مجلس، نقش رئیس و هیات رئیسه مجلس، تغییرات دوره‌ای نمایندگان، زمان محدود 4ساله برای شکل‌گیری ایده تا طی مراحل تصویب تحقیق و تفحص و سپس کم و کیف اجرا و سپس سپردن به ادوار بعد و دستگاه‌های دیگر همه در سرنوشت کار مؤثرند.
* ایراد اصلی به‌نظر شما انگیزه افراد است؟
سر‌حلقه صلاح و فساد همیشه و در همه‌جا، انگیزه افراد در طول این فرایند و پروسه است؛ هرچند فاکتورهای دیگر هم که به آن اشاره کردم، مدخلیت دارد.
* بیرون از مجلس، هیأت تحقیق و تفحص‌ها را به زدوبند با نهادی که قرار است از آن تفحص شود، متهم می‌کند. این زدوبند هرچند در نیت افراد ایده‌دهنده می‌تواند مستتر باشد، اما آیا از همان ابتدا بنای رانت شخصی یا جریانی است یا نه، در روند تفحص این تبانی حاصل می‌شود؟
منکر سوءاستفاده از ابزارهای قانونی در مراحل تکوین یا اجرای آنها نمی‌توان شد. اینها حتما این ابزارها را از کارکرد می‌اندازد اما این نقص نباید موجب سوءاستفاده متخلفان و فرار به جلو آنها برای حذف این ابزار نظارتی شود. بودن این ابزارها با همه ضعف‌هایشان بهتر از نبودشان است.
* تفحصی که شما از صنعت خودروسازی کلید زدید، چهارمین تحقیق و تفحص مجلس از این صنعت بود. آیا محصول کار 3 تفحص دیگر مورد استفاده شما قرار گرفت؟
با دشواری، محدودیت و تأخیر بخشی از سوابق را مشاهده کردیم، آخرین تفحص مجلس از خودروسازان را با سماجت و پیگیری مستمر، بیرون از مجلس و در جایی که اصلا نمی‌بایست باشد، به‌دست آوردیم.
* همکاری نهاد اجرایی با تفحص‌های مجلس چگونه است؟
معمولا نهادها و سازمان‌های اجرایی تلاش‌شان بر این است که اطلاعات ناقص ارائه کنند و برخی دیگر آنقدر کار را پشت گوش می‌اندازند تا فرصت 6ماهه تحقیق و تفحص پایان یابد، بعضا هم اطلاعات زاید و گمراه‌کننده را در اختیار تیم تفحص قرار می‌دهند که جز سرگردانی، عایدی دیگری ندارد. این عدم‌همکاری به جد نمایانگر این است که عملا مجلس در رأس امور نیست و حتی وقتی خیلی پیگیر می‌شویم، تلفن‌های ما را که نماینده مجلس و وکیل ملت هستیم هم جواب نمی‌دهد چرا که خیلی‌ها منافع‌شان ایجاب نمی‌کند به ما پاسخ دهند.
*آیا مجلس پشتیبانی لازم را در این مسیر از تفحص انجام می دهد؟
تنها تجربه ما از ساختار مدیریتی و اجرایی مجلس عدم همکاری و اختلال بود، مثلا معاونت اجرایی مطلقا همکاری و همراهی نکرد، بیشتر به یک اداره و کارمند خانه ای بدل شده اند که جمعی مدیران بی اختیار و بی انگیزه دور هم گرد آمده اند ، بی تعارف میگویم که معاونت اجرایی مجلس مجموعه ای نا کارآمد است و این در حالی است که این بخش هزینه بسیاری را به مجلس تحمیل می کند اما عملا بی تاثیر و منفعل است .
عمده ترین مسئولیت در این میان متوجه رییس مجلس است چرا که هیات رئیسه مجلس به نظر نقش چندانی در امور مجلس ندارد.
* میزان برآورد هزینه‌ها در طرح‌های تحقیق و تفحص چگونه است و بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟
اینها جزو ابهامات و مجهولات ما هم هست، بنده به‌عنوان رئیس هیأت تحقیق و تفحص از صنعت خودروسازی نمی‌توانم بگویم که برای هیأت‌های تحقیق و تفحص کوچک و بزرگ دیگر در مجلس چقدر هزینه شده است؟ یا پرداختی‌ها به چه صورت است؟ تا آنجا که من متوجه شده‌ام، پرداختی‌ها به هیأت‌های تفحص مثل هم نیستند، ما مطلقا تصویر روشن و قابل اتکا و بیانی از این مسائل نداریم اما اخباری از پرداختی‌های صورت‌گرفته به هیأت‌های مختلف می‌شنویم.
س- شما وقتی برآورد هزینه کردید میزان هزینه تفحص از صنعت خودرو را چه میزان برآورد کرده بودید؟
ج- 14 هزار نفر ساعت برآورد کار لازم بود که بیش از یک سوم آن از طریق دیوان تامین شد و الباقی نیازمند هزینه بود که تامین نشد و ما از ظرفیت‌های دیگری همچون جوانان مومن، باسواد و با انگیزه، بدون پرداخت هزینه استفاده کردیم.
س- دیگر هزینه‌های یک تفحص چیست ؟
ج- هزینه‌های تفحص بسیار زیاد است اما جالب است که بدانید از اوایل اردیبهشت‌ماه امسال مجلس فقط یک ماشین 206با راننده در اختیار ما قرار داد یعنی اگر افراد تیم ما می‌خواستند تردد کنند ماشین و وسیله نقلیه‌ای نداشتند، به ما یک تایپیست که همزمان این حجم عظیم نامه را ثبت و تایپ و حفاظت کند ندانند، تا ماه‌ها ما یک آبدارچی نداشتیم، چه‌کسی می‌بایست وظیفه نامه‌نگاری، بایگانی، امور دفتری و حراست از اطلاعات، جمع‌آوری اسناد و ... را انجام می‌داد؟
س- میزان پرداختی به هیأت تفحص صنعت خودرو چقدر بوده است؟
ج- به ما تا الان که می‌بایست قانونا کار تمام شده باشد تنها 10میلیون تومان پرداخت شده است.
س- چه زمانی پرداخت شد؟
ج- گمان می‌کنم اوایل امسال بود، جالب است که بدانید در نامه‌نگاری‌ها رقم 30میلیون را به ما اعلام کردند و بعد این رقم شفاها به 20میلیون کاهش یافت و در نهایت، 10میلیون تومان پرداخت شد.
س- به رئیس مجلس برای این روند گلایه یا اعتراض نکردید؟
ج- البته که اعتراض و سختی کار را اعلام کرده‌ایم. در مجلسی که بسیار پر هزینه اداره می‌شود برای تحقیق و تفحص از صنعت خودرو در حد یک پراید هم هزینه نکردند این در حالی است که ما می‌شنویم درخصوص سفرهای خارجی و سایر مسائل وضع چگونه است.
س- در تفحص‌های دیگر چه خبر است ؟
ج- ما رقم‌های مختلفی از پرداختی‌ها می‌شنویم، رقم‌ها قابل توجه و قابل تاملند 300تا 400میلیون تومان، 700میلیون تا یک میلیارد و خرده‌ای را شنیده‌ایم.اما واقعا نمی‌دانم سبک پرداخت‌ها چگونه است، شنیده‌ام بابت یک تحقیق و تفحص دیگر بیش از یک میلیارد تومان پرداخت شده و خود مجلس پرداخت کرده است، جالب است که اندازه و وسعت آن بخشی که تحقیق و تفحص از آن صورت گرفته بود یک دهم صنعت خودرو هم نمی‌شود.
س- ورای این همه ناهمواری که شما اشاره کردید مهلت قانونی از تفحص‌ها 6ماه است که می‌شود برای 6ماه دوم هم آن را تمدید کرد، براساس قانون مهلت قانونی تفحص از صنعت خودرو تمام‌شده اما کار شما پایان نیافته است، با این مشکل قانونی چه می‌کنید؟
ج- حرف ما به معاونت نظارت این است که طبق اسناد کار ما از 11اسفند 97شروع شده است، زمان تحقیق و تفحص خودرو در هیأت رئیسه و توسط رئیس مجلس تلف شده است.
س- شما به قرائت گزارش در صحن علنی اصرار دارید؟
ج- بله . گزارش ما شامل تحقیق و تفحص می‌شود.
متأسفانه در مجلس حتی برای ما نمایندگان هم شفافیت و اطلاع‌رسانی قابل اتکایی درخصوص گردش امور و کم و کیف فعالیت‌هایی مانند تحقیق و تفحص، سفرهای خارجی نمایندگان و... وجود ندارد
6 ماه وقت ما تلف شد!
تهیه طرح تحول صنعت خودرو با مشارکت ذینفعان و صاحب‌نظران مانند روشنگری ناشی از تاباندن نوری که بر تاریکخانه این حوزه در حوزه تفحصی کار انجام شده، نتایج راهبردی و تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت. الزامات، بایدها و نبایدهای رسیدن به منافع پایدار و عادلانه همه ذینفعان در این صنعت چیزی نیست که درصورت تبیین و تعیین آن بشود از آن انحراف اساسی پیدا کرد، اکنون بیش از ۷۰درصد این کار انجام شده است.متأسفانه آن 6ماهی که وقت ما در مجلس تلف شد، عقب‌افتادگی مهمی پیدا کردیم و فرصت مشاهده استقرار کامل نتایج عملی کار در این دوره را از دست دادیم. ما در مجلس در مضیقه وقت هستیم اما به جد درصددیم این دستاوردها را به‌گونه‌ای مستند و جاری‌سازی کنیم، البته منظور ما از صنعت خودرو صرفا 2 خودروساز اصلی کشور، سایپا و ایران خودرو نیست و شامل بازار، مصرف‌کنندگان، تامین‌کنندگان که واردکنندگان و سازندگان خودرو، قطعه‌سازان سیستم‌های فروش و خدمات پس از فروش و... می‌شود که در نگاه وسیع‌تر محیط‌زیست، سهامداران و کارکنان نیز اجزای این صنعت هستند؛ لذا در طرح تحول صنعت خودرو عملکرد مطلوب کل این اجزا در قالب یک سیستم متوازن، متعادل، پایدار، خوداتکا و رقابت‌پذیر مدنظر است.
خودروسازی،صنعت بسیار بزرگی است با ابعاد مالی و عملیاتی بسیار گسترده و پیچیده، میلیاردها دلار و ده‌ها هزار میلیارد تومان، ارزش مالی کاری است که در این حوزه انجام می‌شود و‌تمام امورات و شئونات زندگی مردم و اقتصاد کشور با آن پیوند خورده است، این صنعت می‌تواند و قابلیت آن را دارد که نماد و تابلوی مشعشع توسعه صنعتی کشور باشد؛ درحالی‌که متأسفانه عمده ذینفعانش فعلا از این صنعت متضررند. ضرری که بخش عمده آن به نحوه مدیریت ناصحیح، نا‌کارآمد و بعضا پر‌مفسده‌ای است که طی سال‌ها در آن رخ داده است، این صنعت نیازمند یک بازنگری و تجدید‌نظر اساسی در رویکردها، برنامه‌ها و عمل است. این امیدواری‌ها برای آینده است.
