با خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم‌های یک‌جانبه و همراهی کشورهای مختلف از این تحریم‌ها، ایران خواه ناخواه باید به سمت مدیریت منابعش حرکت کند. با توجه به اتخاذ سیاست‌های تحریمی سنگین از سوی آمریکا امکان اجرای بسیاری از برنامه‌ها و سیاست‌ها با رویکردهای منطقه‌ای و بین‌المللی وجود نخواهد داشت و این نتیجه عملی تحریم ایران در سکوت همسایگان و کشورهای مختلف است.
به گزارش جماران؛ بعد از یک سال "سیاست صبر استراتژیک"، ایران تصمیم به کاهش گام به گام تعهدات برجامی خود گرفت، اما هم‌زمان "کاهش همکاری‌های بین‌المللی" خود در حوزه مبارزه با قاچاق مواد مخدر، مقابله با تروریسم و حمایت و میزبانی از پناهجویان مختلف را نیز اعلام کرد که با واکنش‌های زیادی رو به رو شد. اقدامی که به مراتب از واکنش‌های هسته‌ای ایران به تحریم‌های آمریکا و سکوت اروپا، در صورت ایستادگی ایران روی آن، اثرگذارتر خواهد بود.
حسن روحانی رئیس‌جمهوری کشورمان روز ۱۸ اردیبهشت در تشریح تصمیم جدید ایران مبنی بر "کاهش تعهدات هسته‌ای" ضمن اعلام دو اقدام هسته‌ای در مرحله اول، در رابطه با دامنه برخی تبعات تشدید تحریم‌ها و فشار حداکثری که می‌تواند آثار انسانی و امنیتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای داشته باشد به کشورهای ۱+۴ به ویژه سه کشور اروپایی هشدار داد.
روحانی با اشاره به نقش ایران در مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر و جلوگیری از حرکت سیل مهاجران از منطقه به اروپا گفت: شما می‌دانید که انجام این اقدامات میلیاردها دلار مخارج دارد و با شرایطی که آمریکا به وجود آورده است ایران قادر به پرداخت مخارج اینها نیست و در صورت ادامه روند فعلی همکاری‌ها در این زمینه‌ها تعطیل خواهد شد.
البته این برای اولین بار نبود که روحانی در این باره به اروپا هشدار می‌داد.
رئیس‌جمهوری ایران در پاییز سال ۹۷ در جریان دومین کنفرانس رؤسای مجالس ایران، پاکستان، ترکیه، چین، روسیه که با هدف مقابله با تروریسم برگزار شده بود، به غرب هشدار داد که هدف گرفتن ایران با تحریم‌ها و تضعیف و اخلال در اقتصاد این کشور، پیامدهای فاجعه‌باری برای اروپا به همراه خواهد داشت و موجب جاری شدن "سیل مواد مخدر"، "پناهجویان" و گسترش "عناصر تروریستی" در این قاره خواهد شد.
روحانی نیز گفته بود: ما در مبارزه با تروریسم مصمم هستیم. صدها نیروی ارزشمند را قربانی کرده و سالانه میلیون‌ها دلار خرج می‌کنیم. ما انتظار نداریم غرب سهم خود را پرداخت کند، اما باید بدانند که تحریم‌ها به ظرفیت ایران برای مبارزه با مواد مخدر و تروریسم آسیب می‌رسانند. ایران بین افغانستان، بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان و پاکستان، مرکز عمده ترانزیت آسیای مرکزی برای تجارت جهانی مواد مخدر واقع است. ما ۸۰۰ میلیون دلار برای مبارزه با مواد مخدر صرف می‌کنیم که سلامت ملت‌ها را از شرق اروپا به غرب آمریکا و شمال آفریقا تا غرب آسیا تضمین می‌کند. تصور کنید در صورت نقص و شکاف در این سد چه فاجعه‌ای رخ خواهد داد.
با تشدید تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بعد از خروج این کشور از برجام و افزایش قیمت دلار و بر اساس آمارهای منتشر شده بیش از ۷۰۰ هزار مهاجران افغانستانی (غیرقانونی) از مسیرهای مختلف غیرقانونی ایران را ترک و راهی ترکیه و کشورهای اروپایی شدند. این موج از مهاجرت افغان‌ها از ایران در چهل سال گذشته کم سابقه بوده است اما افزایش قیمت دلار موجب شد تا آنها مقصد یا مقاصد دیگری را با وجود مشکلات بسیار برای کسب درآمد انتخاب کنند.
سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان نیز چهارشنبه هفته گذشته در گفت‌وگویی در تشریح مواضع ایران در رابطه با کاهش توان مالی ایران برای تأمین هزینه‌های مدیریت پناهجویان، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تروریسم، اظهار کرد: در حال حاضر بیش از سه میلیون شهروند افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند که بر اساس برخی از برآوردها بیش از دو میلیون فرصت شغلی را در اختیار دارند که بر اساس برآوردها سالانه ۳ تا ۴ میلیارد یورو از کشور خارج می‌شود. افغان‌ها با توجه به نبود امنیت و بیکاری شدید در کشورشان راهی ایران می‌شوند تا با کسب درآمد خانواده‌هایشان را در افغانستان اداره کنند.
وی ادامه داد: بیش از ۴۰۰ هزار دانش‌آموز افغان در مدارس ایران بر اساس دستور مقام معظم رهبری در حال تحصیل رایگان هستند که این تصمیم سه سال است که اجرایی شده است؛ به طور متوسط هر دانش‌آموز ۶۰۰ یورو هزینه دارد. هم‌چنین بیش از ۲۳ هزار دانشجوی افغانستانی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند. این آموزش‌ها هزینه دارد که برآورد می‌شود سالانه ۱۵ هزار یورو هزینه دارد.
معاون ظریف گفت: ۱۰۰ الی ۱۲۰ هزار افغانستانی در ایران از دفترچه خدمات درمانی برخوردار هستند. البته ما این اقدامات را با طیب خاطر انجام می‌دهیم ولی همانطور که گفتم این اقدامات برای ایران هزینه دارد که شامل هزینه‌های پنهانی چون سوبسید انرژی نیز برای ما هست. البته نوش جانشان، ولی وقتی تحریم‌های آمریکا اثر کند منابع مالی ما محدود شود و فروش نفت ایران به صفر برسد، که البته این اتفاق نمی‌افتد، ما مجبور هستیم که سیاست‌های ویژه‌ای برای اقتصاد خود اعمال کنیم و ممکن است در یک جا به یک نقطه‌ای برسیم که نتوانیم این هزینه‌ها را ادامه دهیم و در آن صورت ممکن است از خواهران و برادران افغانستانی خود بخواهیم ایران را ترک کنند.
عراقچی اظهار کرد: همانطور که آقای رئیس جمهور گفتند این موضوعات حدود ۸ میلیارد یورو برای ایران هزینه دارد. اگر آمریکا بخواهد به سیاست‌های خود علیه ایران ادامه دهد، ممکن است که ما مجبور شویم که برخی از تصمیمات را در این زمینه بگیریم البته از نظر انسانی نمی‌خواهیم این کار انجام شود و تا آنجا که ممکن است این کار را نمی‌کنیم ولی همانطور که گفتم ممکن است در مقطعی با توجه به فشارها چنین کاری را انجام دهیم.
بدون شک ایران یکی از مهم‌ترین لنگرهای تأمین امنیت در منطقه از دیرباز بوده و هست و این مساله مهم بر دوست و دشمن پوشیده نیست و این خدمات در حوزه مبارزه با تروریسم، مواد مخدر و پناهجویان بسیار روشن است به شکلی که در گزارش‌های بین‌المللی مختلف از نقش و خدمات ویژه ایران قدردانی شده است.
ایران هم مرز با بزرگ‌ترین تولید کننده تریاک در جهان است. افغانستان امروز بیشتر از ۸۰ درصد از تریاک دنیا را تولید می‌کند و با توجه به اینکه ایران در مسیر ترانزیت این مواد به اروپا و بالکان قرار گرفته مشکلات زیادی را شاهد است و به همین منظور برای جلوگیری از ورود مواد مخدر، تأسیسات مرزی زیادی را ایجاد کرده است. در بین نیروهای پلیس ۳۷۵۶ شهید ۱۲ هزار جانباز به سلامت جامعه جهانی تقدیم شده است و امنیت جامعه جهانی توسط پلیس جمهوری اسلامی ایران در حال تأمین است.
در سال ۲۰۱۸ بیش از ۷۸۰ تن کشفیات مواد مخدر پلیس ایران بوده است. حتی افغانستان که خودش تولید کنند عمده مواد مخدر است و تریاک تولید می‌کند، کشفیاتش حدود ۲۰۰ تن است در صورتی که ایران این حجم از کشفیات را دارد.
حضور بیش از ۳ میلیون پناهجوی افغان قانونی و غیرقانونی در ایران، مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر با توجه به جغرافیای ایران در همسایگی کشورهای افغانستان و پاکستان که اغلب در وضعیت نامطلوب سیاسی، امنیتی و اقتصادی و اجتماعی قرار دارند هزینه‌های سنگینی را برای نظام جمهوری اسلامی ایران در بر داشته است.
ایران همواره امنیت خود را در تأمین امنیت همسایگانش می‌داند و این مساله یک رکن مهم از سیاست خارجی‌اش در ۴۰ سال گذشته بوده است و به منظور حفظ این رویکرد هزینه‌های مادی و معنوی زیادی پرداخت کرده است.
ایران در چهار دهه گذشته نه تنها به سیاست‌های حمایتی خود از پناهجویان ادامه داده است بلکه بر آنها نیز افزوده است.
در سال ۹۴ بنا به دستور مقام معظم رهبری تحصیل تمامی دانش‌آموزان افغان که به طور قانونی و غیرقانونی در ایران به سر می‌بردند رایگان اعلام شد. اقدامی انسانی و اخلاقی و مبتنی بر رأفت اسلامی که فراتر از هزینه‌های سیاسی و مالی است. تصمیمی که کمتر حکومتی در شرایط تحریم اقتصادی از سوی بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی جهان می‌تواند اجرا کند. در این میان اما حتی کمک‌های بین‌المللی به ایران افزایش نیافت.
بر اساس اعلام مسئولان کشور، ۴۶۸ هزار دانش‌آموز افغان به طور رایگان در مدارس ایران تحصیل می‌کنند و هر دانش‌آموز به‌طور میانگین ۶۰۰ یورو هزینه دارد. هم‌چنین بیش از ۲۳ هزار دانشجوی افغان در ایران تحصیل می‌کنند که سالانه نزدیک به ۱۵ هزار یورو هزینه دارند.
با توجه به این سطح از هزینه‌ها به علاوه هزینه‌هایی که ایران ناشی از مسائل و مشکلات مرزهای شرقی‌اش در رابطه با افغانستان و پاکستان دارد و در شرایطی که آمریکا تلاش و فشار حداکثری خود را برای ایجاد محدودیت‌های اقتصادی و سیاسی علیه ایران در سطوح مختلف انجام می‌دهد و کشورهای مختلف نیز بی هیچ پرسشی از آمریکا پیروی می‌کنند برای ایران راهی جز کاهش هزینه‌های مادی‌اش باقی نمی‌ماند.
با خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم‌های یک‌جانبه و همراهی کشورهای مختلف از این تحریم‌ها، ایران خواه ناخواه باید به سمت مدیریت منابعش حرکت کند. با توجه به اتخاذ سیاست‌های تحریمی سنگین از سوی آمریکا امکان اجرای بسیاری از برنامه‌ها و سیاست‌ها با رویکردهای منطقه‌ای و بین‌المللی وجود نخواهد داشت و این نتیجه عملی تحریم ایران در سکوت همسایگان و کشورهای مختلف است.
هشدار مقامات کشورمان به پناهجویان افغان، پاکستانی و غیره ناشی از شرایطی است که در آینده دور و نزدیک احتمال آن وجود دارد. البته نه اینکه با هشدار مقامات در مقطع فعلی پناهجویان به یک‌باره به فکر خروج از ایران بیفتند چرا که جریان تحریم‌ها خیلی پیش‌تر از این، آنها را راهی کشور خود یا کشورهای دیگر در جستجوی کار کرده است.
بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای در یکی دو سال گذشته بیش از ۷۰۰ هزار افغانستانی از ایران خارج شده‌اند. آنها نه برای ورود به ایران اجازه گرفتند و نه برای خارج شدنشان، بنا بر این به انتخاب خود آمدند و به انتخاب خود رفتند و هر روز بر تعداد آنها نیز افزوده می‌شود. این در حالی است که با وجود کاهش این تعداد از پناهجویان هنوز مردم ایران احساس جدی نسبت به کاهش جمعیت پناهجویان افغان در سراسر کشور ندارند.
بنا به گفته سید عباس عراقچی، مهاجران افغان، سالانه ۳ تا ۵ میلیارد یورو از ایران خارج می‌کنند. هم‌چنین حدود ۲ میلیون فرصت شغلی را در ایران به خود اختصاص داده‌اند.
هم‌چنین براساس برخی آمارها گفته شده است که ایران سخاوتمندانه حدود ۷ تا ۸ میلیارد یورو برای اتباع افغان هزینه می‌کند. علاوه بر این در حوزه مبارزه با مواد مخدر ایران هزینه‌های زیادی را بر دوش می‌کشد که متأسفانه سازمان‌های بین‌الملی در این زمینه چندان به لحاظ مالی ایران را حمایت نمی‌کنند؛ ایران ۱۰۰ میلیون دلار صرف مبارزه با مواد مخدر می‌کند.
در همین حال شاهد هستیم که در همین یکی دو سال اخیر، ترکیه به خاطر جلوگیری از ورود سیل مهاجران سوری از مرزهای این کشور به سمت اروپا ۶ میلیارد یورو از اروپایی‌ها دریافت کرده است.
متأسفانه رفتار آمریکا و همراهی دیگر کشورها با آن به شکلی است که حتی در حوادث غیرمترقبه از جمله سیل اخیر در تعداد زیادی از شهرهای ایران مانع از ارسال کمک‌های نقدی و غیرنقدی مراکز بین‌المللی از جمله صلیب‌سرخ جهانی به ایران شد و در سکوت جهانی، تعدادی از کشورها با تأخیر بسیار از طریق مسیرهای تجاری کمک‌های غیرنقدی شأن را به ایران منتقل کردند.
اگر اروپایی‌ها در آنچه تا کنون درباره برجام گفته‌اند مبنی بر اینکه توافق هسته‌ای از بعد امنیتی برای آنها مهم است، صادق هستند نمی‌شود هزینه آن را فقط ایران بپردازد.
همانطور که حسن روحانی هفته گذشته اعلام کرد: اگر برجام برای امنیت جهان و امنیت منطقه و صلح و توسعه منطقه است، همه باید بهای آن را پرداخت کنیم؛ شما (اروپا) می‌خواهید برجام مانند سایه‌ای بر سر شما باشد، اما همه کار این درخت بر عهده ایران باشد. شما امروز برای حفظ خودتان نه به خاطر ایران و برای امنیت خود و حفظ جوانان‌تان در برابر مواد مخدر و سیل مهاجران و همکاری‌های دیگر که تا کنون ایران با شما داشته و در صورت ادامه روند فعلی آن همکاری‌ها تعطیل خواهد شد، وظیفه دارید؛ ما از شما نمی‌خواهیم طبق مصلحت ایران عمل کنید بلکه شما برای مصالح و آینده خودتان امروز وظیفه اقدام دارید.
به گزارش جماران، اظهارات مقامات ایران درباره ترک ایران توسط پناهجویان افغان هر چند با واکنش اولیه برخی در ایران مواجه شد اما برخی کارشناسان معتقدند، یکی از محکم‌ترین و اثرگذارترین مواضع جمهوری اسلامی ایران در واکنش به تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا و سکوت جامعه جهانی در برابر این فشارها بوده است. ایران با ادامه این شرایط از روابط اقتصادی و تجاری قوی با همسایگان و کشورهای منطقه و نیز با اروپایی‌ها نفع چندانی ندارد، معدود تعاملاتش بر سر فروش نفت نیز این روزها با اقدامات آمریکا کاهش یافته، از این رو ایران چاره‌ای جز اتخاذ سیاست‌هایی در زمینه برخی همکاری‌های بین‌المللی که ممکن است بعضاً مطلوب‌اش نباشد ندارد.
تأمین بودجه مبارزه با تروریسم، ساماندهی پناهجویان و مبارزه با قاچاق مواد مخدر در تمامی مقاطع سیاسی کشور با دشواری همراه بوده است و متأسفانه با همه تبعات سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی این مقولات و هزینه‌های انسانی که ایران متقبل شده، همواره از سوی کشورهایی که از این اقدامات منتفع شده‌اند، از جمله افغانستان، مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفته است.
اساساً چه زمانی که طالبان بر سر کار نبود و چه بعد از آن و ورود آمریکا و دیگر قدرت‌ها به این کشور، مساله پناهجویان افغان یکی از مهم‌ترین مسائل مرتبط در همسایگی شرقی بوده است. با پایان جنگ در افغانستان و استقرار دولت مرکزی باز هم این مساله حل نشد، چرا که افغانستان نه تنها امن نشد بلکه بیش از پیش یعنی علاوه بر طالبان از سوی نیروهای آمریکایی و فرامنطقه‌ای امنیتش با چالش مواجه شد. در این میان سیل پناهجویان به سمت ایران هر روز بیشتر و بیشتر شده است. این در حالی است که کشورهای میزبان پناهجویان افغان از جمله ایران هیچ گاه سهمی از بودجه‌های کلان بین‌المللی و منطقه‌ای که به افغانستان اختصاص می‌یافت، نداشتند.
با تنگ‌تر شدن دایره فشارها به ایران از سوی آمریکا و سکوت جامعه جهانی در برابر یکه‌تازی آمریکا، ایران چاره‌ای جز اولویت‌بندی منابعش و هزینه‌کرد آن ندارد. اکنون فروش نفت ایران با مشکلات بسیاری روبرو است. طبیعی است با این سطح از محدودیت ایران ناچار است در بخشی از اقدامات کنترلی‌اش به پناهجویان افغان برای ترک ایران هشدارهای لازم را بدهد.
هشدار مقامات ایران به پناهجویان مختلف، از این نظر که آنها را برای آینده‌ای سخت آماده می‌کند مثبت است. اما اینکه در صورت تصمیم تهران برای خارج کردن پناهجویان، آنها چه مقصدی را انتخاب می‌کنند، به افغانستان باز می‌گردند یا یکی از پایتخت‌های اروپایی و آمریکا را انتخاب خواهند کرد، به خودشان بستگی دارد.
مقامات افغانستان اگر نگران بازگشت شهروندان خود به کشورشان هستند، بهتر است به رایزنی بیشتر و جدی‌تری با طرف‌های اروپایی و آمریکا بپردازند و در این رابطه همان‌قدر که مذاکرات صلح میان آمریکا و طالبان از اهمیت برخوردار است، نشان دهند با طرح این مساله با کشورها و مجامع بین‌المللی سرنوشت شهروندانشان در ایران نیز برایشان مهم است.
بر خلاف آنچه برخی مقامات افغانستانی از جمله خانم عالمه، معاون وزارت امور مهاجران این کشور اعلام کردند که موضع ایران در رابطه با پناهجویان سیاسی است باید گفت هر پدیده‌ای می‌تواند سیاسی برداشت شود اما ریشه این تصمیم ایران، اقتصادی و مالی است و برادران افغان به خوبی از این مساله مطلع هستند. بهتر است دست از فرافکنی و رد واقعیت بردارند و هر چه سریع‌تر به فکر چاره و مدیریت این پناهجویان باشند.
هم‌چنین این نگرانی برای اروپایی‌ها نیز وجود دارد. در یکی دو سال گذشته هم‌زمان با موج مهاجرت سوری‌ها به سمت اروپا بسیاری از شهروندان کشورهای دیگر از آفریقا و آسیا راهی این کشورها شدند که این کشورها را با مشکلات غیرقابل پیش‌بینی مواجه ساخت و تا مدت‌ها مدیریت این مساله به طول انجامید و هنوز هم با مشکلات پناهجویان درگیر هستند. توافق با ترکیه که مرزهای خود را به سمت اروپا باز نکند و هزینه‌های زیادی که در این مسیر متقبل شدند می‌تواند یک‌بار دیگر تکرار شود. چنانچه تهران تصمیم به اجرای تصمیمش در رابطه با پناهجویان مختلف بگیرد علاوه بر ترکیه کشورهای اروپایی یک بار دیگر با سیلی از مهاجران رو به رو خواهند شد که طبیعی است با خود مهاجران از کشورهای دیگر را همراه می‌کنند.
تصمیم ایران در رابطه با سه گانه مقابله با تروریسم و قاچاق مواد مخدر و پناهجویان، اقدامی است که اثر بین‌المللی آن بیش از آثار اقدامات هسته‌ای می‌تواند باشد. علاوه بر این هشدارهای جدی را به مجامع بین‌المللی، کشورهای همسایه، کشورهای اروپایی و پناهجویان می‌دهد و می‌تواند واکنش‌های سریع آمریکا و اروپا را در برگیرد.
