نشست تخصصی “شهرک اکباتان نماد منظره پردازی مدرن در تهران”
ناگفته‌های اکباتان
نشست “شهرک اکباتان نماد منظره‌پردازی مدرن در ایران” ۲۹ آبان ۱۳۹۷ در گالری نظرگاه برگزار شد که برخی ناگفته‌های مرتبط با شهرک اکباتان در آن مطرح شد.
اعضای پانل:
سیدامیر منصوری استاد دانشگاه تهران
فریدون آذری طراح شهرک اکباتان
بهروز مرباغی معمار و مدرس
علی اکبر نصرآبادی رئیس موزه ارتباطات
اکباتان پروژه‌ای با تفکر اسلامی
نشست”شهرک اکباتان نماد منظره‌پردازی مدرن در ایران” به منظور بررسی برخی ناگفته‌های مرتبط با شهرک اکباتان ۲۹ آبان‌ماه با حضور سیدامیر منصوری استاد دانشگاه تهران، فریدون آذری طراح شهرک اکباتان، بهروز مرباغی معمار و مدرس، علی‌اکبر نصرآبادی رئیس موزه ارتباطات در گالری نظرگاه برگزار شد.
سیدامیر منصوری در ابتدای جلسه با بیان اینکه موضوع نشست به دنبال بحثی غیر مستند انتخاب شد مبنی بر اختلاف نظر بین فرانسوی‌ها، کره‌ای‌ها، آمریکایی‌ها و ایرانی‌ها به عنوان طراح و سازنده شهرک اکباتان، گفت: شهرک اکباتان بعد از گذشت چند دهه از عمر خود توانسته قیمت بالایی را برای خود حفظ کند. این شهرک مسکونی علی‌رغم عمر بالا دچار افت قیمت نشده و همچنان یکی از مقصدهای زندگی تهران است.
سپس فریدون آذری طراح شهرک اکباتان گفت: وقتی انسان یک اثر هنری یا یک ساختمانی را می‌بیند دو گونه نتیجه‌گیری می‌کند. نتیجه اول ادامه ندادن الگوی آن بنا در سایر ساخت‌ها در صورت مناسب نبودن آن الگو و نتیجه دوم، ادامه مدل ساخت آن بنا در صورت خوب بودن آن از نظر معماری و تعامل با شهر. در این نشست باید به این نتیجه برسیم که با توجه به وضع فعلی شهرتهران، شهرداری و مسئولین امر آیا می‌توانند چند مجموعه‌ای را که قبل از انقلاب در شهر تهران ساخته شده و دارای نکات مثبتی هستند را الگوی خود قرار دهند یا خیر ؟
وی ادامه داد: سعی ما در این پروژه بر این بود که فرم جدیدی را ایجاد و سپس زندگی جدیدی را در آنجا تعریف کنیم که نگاهی نیز به زندگی گذشته داشته باشد. به عنوان مثال کوچه، حیاط، آجر و .. را سعی کردم در مقیاس آپارتمان پیاده کنم که در این پروژه پیلوتی‌های به هم پیوسته را نماد کوچه در نظر گرفتم،حیاط‌های کوچک مجموعه نیز نقش تکایا را در گذشته بازی می‌کند که محلی برای جمع شدن مردم در آن است.
مقاومت اکباتان در برابر زلزله
آذری افزود: وظیفه یک آرشیتکت مثل شکارچی است. باید بتواند با یک تیر چند نشان را بزند، یک آرشیتکت خوب باید با یک تیر چند نشان را بزند. یکی از آن نشان‌ها منظر خوب است، دوم عملکرد خوب، سوم توجیه اقتصادی، چهارم از نظر فنی قابل دفاع باشد و پنجم از لحاظ سنتی به آن عادت داشته باشیم. معماری امر ساده‌ای است به شرطی که ابتدا از فرم شروع نکنیم و اول زندگی را تعریف کنیم. یکی از خواص مجموعه اکباتان اینست که در برابر زلزله بسیار مقاوم است. من معتقدم تهران هنوز این پتانسیل را دارد که بتوان پروژه‌های جدید برای آن تعریف کرد که هم به لحاظ اقتصادی خودکفا باشد و هم تولید درآمد پایدار برای شهرداری کند.
نقشه و سند اکباتان از بین رفته است
در ادامه این جلسه علی‌اکبر نصرآبادی رئیس موزه ارتباطات با اشاره به اینکه متاسفانه اکباتان به عنوان یک پروژه فرهیخته در خاورمیانه بسیار کمرنگ شده بود و حتی کسی نمی‌دانست طراح آن چه کسی است و عجیب‌تر اینکه حتی نقشه و سندی هم در دسترس نبود اظهارداشت: جای تعجب بود که دیگر کسی درمورد اکباتان صحبت نمی‌کرد، تا اینکه چندی پیش در مجله‌ای مطلبی را تحت عنوان “همه چیز در مورد اکباتان” خواندم که آرشیتکت آن را یک فرد آمریکایی معرفی کرده بود.
ریشه‌های تفکر اسلامی در اکباتان
وی در خصوص انتقاداتی که در یک جلسه به اکباتان وارد شده بود گفت: این پروژه نه تنها بد نیست که یکی از پروژه‌های بسیار موفق است که با تفکر اسلامی ساخته شده است. می‌گویم با تفکر اسلامی چرا که هر انسانی که مردم از دست و زبانش آسوده باشند یک انسان خوب و یک مسلمان کامل است. بنابراین یک ساختمان اسلامی هم ساختمانی است که بقیه ساختمان‌ها از آن آزار نبینند و سایه‌اش روی خانه کناری نباشد و مانع رسیدن نور به آن نشود. همچنین به لحاظ بصری زیبا باشد، ارزان و محکم ساخته شود و عملکرد خوبی داشته باشد که تمام این ترین‌ها یعنی “تفکر اسلامی” و باید بگویم تمام بناهای غرب با تفکر معماری اسلامی احداث شده‌اند و اما بالعکس در کشورهای اسلامی شاهد معماری طاغوتی و بی ربط هستیم.
نصرآبادی تصریح کرد: اکباتان یکی از نادر پروژه‌هایی است که بعد از ۴۵ سال نمای سیمانی‌اش همان است و حتی رنگ هم نخورده این یعنی اقتصادی، به لحاظ مقاومت زلزله و ایستایی بالاترین مقاومت را دارد و دارای آرامش بصری است. هرکاری که با تفکر خوب ساخته شود یک کار انسانی است و اگر این پروژه خوب است باید آن را ادامه می‌دادیم اما متاسفانه آن را پنهان کردیم و مسکن مهر را ابداع کردیم. ما به نسل جدید معماران ظلم کردیم که آنها را از این پروژه بی نظیر محروم کردیم. مدام گفتیم آمریکایی‌ها طراحی کردن در حالیکه این پروژه‌ای است که توسط ایرانی‌ها طراحی و اجرا شده است.
وی با بیان اینکه طراح فاز یک اکباتان فریدون آذری و فاز۲ کره‌ای‌ها و فاز سه کپی فاز یک است گفت: این پروژه فاخر، در سال ۵۴ متولد شده و در مقایسه با آن زمان باید مورد قضاوت قرار بگیرد.
سیدامیر منصوری با طرح چند سوال خطاب به طراح این پروژه چند نظر انتقادی داد که خواستار پاسخ از طراح آن بود: بنظر می‌رسد هویت افراد در چنین مجموعه بزرگی که همه طبقات شبیه به هم هستند، گم می‌شود و مانند یک کارخانه بزرگ است. اگر کسی آنجا را بلد نباشد به راحتی گم می‌شود؛ شما برای توجه به هویت محل سکونت چه کردید؟ از پیلوتی‌ها برای جانشینی کوچه‌ها و حیاط اسم بردید اما در این مجموعه تقریبا فضای مکثی وجود ندارد و صرفا عبور اتفاق می‌افتد. در صورتی که در نظام سنتی، فضاهایی چند منظوره برای عبور همراه با مکث همراه وجود داشت، ایده شما چه بود؟ شباهت ساختمان‌های طراح کره‌ای در فاز ۲ با ساختمان‌های شما تصادفی بود یا در تکمیل کار شما بود؟
فریدون آذری در پاسخ به سوالات طرح شده اظهارداشت: در آن زمان تنها راه حل اقتصادی که می‌توانست پاسخگوی نیازهای قشر متوسط باشد، همین سازه بود. ما مدل معماری و سازه را بخوبی بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که این مدل خوبی است.
وی ادامه داد: درخصوص پیلوتی‌ها باید بگویم پروژه‌ای که عیب نداشته باشد، پروژه نیست. در اینجا دو اشتباه وجود دارد یکی اینکه می‌خواستم پارکینگ‌ها را زیر بلوک‌ها ایجاد کنم که پارکینگ بیرون نباشد اما بدلیل طولانی شدن پروژه، متاسفانه پارکینگ در خارج از بلوک‌ها قرار دارد. سپس فضای سبز وسط دو بلوک فاز یک باید به خدمات برای خانواده‌ها تعلق می‌گرفت که آنجا را تبدیل به فضای تجاری نامناسب کردند. اکنون که این مجموعه با مشکل نگهداری نیز مواجه شده است من دنبال این هستم که طرحی داده شود تا نقاط مکث در پیلوتی‌ها ایجاد شود که تولید درآمد پایدار هم به همراه داشته باشد.
طراح شهرک اکباتان در خصوص شباهت فاز یک با فاز ۲ که توسط کره‌ای‌ها ساخته شد گفت: دولتی‌ها از کره‌ای‌ها خواستند که فاز ۲ خیلی متفاوت از فاز یک نباشد. البته که صد در صد متفاوت است چرا که مدل پله‌پله‌ای فاز یک را آنجا ندارد و پلان‌ها هم کاملا متفاوت است. آنها پارکینگ را زیر بلوک‌ها گذاشتند و بیشتر آپارتمان‌ها دوبلکس است و راهروهای وسیعی با پرت طبقاتی زیادی دارند.
پیش‌بینی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در اکباتان
آذری اضافه کرد: یکی از مشخصات خوب شهرک اکباتان اینست که فضای باز آن ۲۰۰ درصد مساحت زمین است. امکان استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در این طرح پیش‌بینی شده و امروز در حیاط‌های آن می‌توان تجهیزات انرژی‌های تجدید پذیر را تعبیه کنند. وجود مجموعه‌هایی مانند اکباتان موجب کاهش ترافیک و آلودگی هوا می‌شود. چراکه رفت و آمد را در شهر کم می‌کند و حتی ساکنین می‌توانند در همانجا به کسب و کار بپردازند.
بهروز مرباغی مدرس دانشگاه ضمن تعریفی از معماری اظهار داشت: شوماخر می‌گوید معماری سلسله روابطی است که بر هم تاثیر متقابل می‌گذارند و تشکیل یک سیستم خودسازنده می‌دهد. اینجا صحبت از فضا و بنا نیست و از روابط صحبت می‌شود. این روابط سه ویژگی دارند: اول اینکه بر یکدیگر تاثیر متقابل می‌گذارند، دوم اینکه تشکیل یک سیستم می‌دهند و سوم اینکه سیستم، خودسازنده است. اولین خاصیت سیستم اینست که حد و مرز دارد و دوم اینکه سیستم می‌تواند با سیستم دیگری زوج شود و سوم، سیستم اگر سیستم باشد تصمیم می‌گیرد و عمل می‌کند که به یک نیروی خارجی که بر آن وارد می‌شود چه واکنشی نشان دهد. پس لازمه اینکه یک معماری بتواند به نیروهایی که از بیرون برآن وارد می‌شود چه واکنشی نشان دهد لازم است معماری یک سیستم باشد.
وی ادامه داد: اگر معماری سیستم باشد به خودسازندگی می‌رسد و به جلو می‌رود. در دوره مشخص معماری طلایی، معماری ما سیستم بود که ما در آن دوره شهرک اکباتان را داریم. به همین دلیل است بعد از سال‌ها اکباتان نه تغییر کرده و نه نیازی به تغییر آن است.
