دوزله با دو نای در مراسم جشن همراه با سازهای دیگری چون ضرب نواخته می شود و نوازندگان آن طیف سنی از نوجوانان تا افراد کهنسال را تشکیل می دهند.
در قدیم دوزله از استخوان یا شاه پر عقاب ساخته می شد که اکنون دیگر مرسوم نیست دوزله های امروزی متشکل از دو لوله مسی که به طور موازی به هم بسته و محکم شده است.
دوزله در ایلام با نی ساخته می شود اما به دلیل کوچکی، ظرافت و صدماتی که ممکن است در حین حمل و نقل به آن وارد آید آن را از لوله های آلومینیومی می سازند و تنها دهانه آن که پیفنک یا پیپ می شود از نی است.
«دوزله»، «جفتان» و «دو سازه» یا آنچنان که در اعصار پیشین نامیده شده «مزمار المثنی»، از بین رفتنی نیست، می ماند چرا که زیست بوم انسانی و طبیعی زاگرس بدون نوا و نغمه دوزله چیز زیادی برای زندگی خوش دلانه کم دارد.
تحلیل گفتمانی و یا دقیق تر مطبوعاتی دوزله به خصوص در چند دهه پیشین همه ناظر بر احتضار، زوال، فراموشی، مهجوری و معناهایی از این دست است.
خوانش سختگیرانه سنت یک لبه و یله شدن (رها شدن) فرهنگی بی حد و مرز به عنوان لب دیگر قیچی هستند که قرن حاضر را قربانگاه فرهنگ بومی و عناصر آن کردند.
این قیچی با لبه هایی که برخلاف تقابل ظاهری هر کدام به دیگری توش و توانی نو می دهد سال های زیادی را پرکار سپری کرد تا ادامه بقای بسیاری از عناصر دیرین فرهنگ و سنت این مرز و بوم را به خصوص موسیقی و مظاهر مختلف آن با درجات مختلف را تار و ناممکن نشان دهد.
برآورد زوال و مرگ برای همه بخش ها و بنیان های موسیقی یکسان نیست و این را از مهجوریت نوازندگان برجسته و فقیدی چون «خانی» یا «شاوان» بی هیچ زحمت می شد فهمید و حتی حضور گاه و بی گاه استاد علیدوست فلاحتی در برخی جشنواره های ملی و محلی کمکی به رفع این بدبینی نمی کرد.
اما همه ماجرا این نیست، به وجود آمدن نسلی متفاوت نشان از عجله و اشتباه در برآورد اولیه دارد، به بهانه پرداختن به چند و چون زوال دوزله، دفتر ایرنا در ایلام به تازگی میزبان ارجمندان عرصه موسیقی فرید الوندی محقق و موسیقیدان و محمد علی ارسلانی خواننده و موسیقیدان برجسته علاقه مند به فضاهای بومی و سنتی ایلام بود.
نقطه شروع نگارنده دراین میزگرد، ارجاع به یافته ها و داشته های تحقیقی 20 سال پیش مبتنی بر مرگ محتوم دوزله، از بین رفتن نغمه ها بعد از فوت استادان دوزله نواز بود اما سیر گفت وگو ها در این میز گرد همدلانه موضوع زوال را منتفی کرد.
این نشست با بحث بر نوع و نحوه علمی کردن ثبت نغمه های پیشین دوزله، تغییر شیوه تدریس و آموزش به منظور ترغیب و جذب بیشتر جوانان، دستکاری و تغییر ساختمان دوزله برای متناسب شدن فواصل آن و متعادل کردن حضور سازها و نغمه ها در آیین ها و نهادهای رسمی به سود سازهایی چون دوزله بود این جستارها نشان از تجدید حیات دوزله دارد.
دوزله سازی با پراکنش تاریخی که در آخرین زیستگاه آن محیط های کردی و مشخص استان ایلام میل به بقا را متجلی کرده و روندی روبه احیا را تجربه می کرد و کاش مرحوم «خانگه »نیز این روز و ارج را می دید.
سیستم و ظاهر موسیقی بومی باید تغییر کند
معاون فرهنگی هنری و مسئول واحد موسیقی حوزه هنری استان ایلام با بیان اینکه محبوبیت موسیقی پاپ غربی انکارناپذیر است، گفت: موسیقی بومی محلی ما به شکل سنتی خود امکان جایگزین شدن با موسیقی پاپ را ندارد و باید سیستم و ظاهر این نوع موسیقی تغییر کند.
فرید الوندی در گفت و گویی اظهار کرد: موسیقی پاپ در غرب ریشه در موسیقی کلاسیک دارد اما ما در کشور اینکار را با موسیقی سنتی و محلی خود انجام نداده ایم.
وی یادآور شد: موسیقی که اکنون به عنوان پاپ مورد توجه جوان ها و عامه مردم قرار گرفته است همان موسیقی غربی است که کلام ایرانی ندارد، ساز زبان بومی خود را دارد و به نوعی صحبت می کند.
معاون فرهنگی هنری و مسئول واحد موسیقی حوزه هنری استان ایلام گفت: در کشور ما همچون معماری غربی که تنها تقلید و کپی برداری شده و به نیازها و اقتضائات بومی محلی توجه نشده در موسیقی محلی نیز چنین اتفاقی افتاده است.
الوندی افزود: معماری بومی محلی ما در گذشته متناسب با شرایط منطقه طراحی و اجرا شده است اما اکنون بدلیل اینکه ظاهر مدرن و امروزی پسند ندارد مورد توجه قرار نمی گیرد بنابراین برای مقبولیت باید ضمن حفظ هویت و ویژگی های بومی ،محلی ظاهر و سیستم آنها تغییر کند و این اتفاق در موسیقی بومی محلی نیز باید رخ دهد..
وی گفت :در غرب از دل موسیقی کلاسیک علم موسیقی بیرون آمده و به نوعی زایش داشته است و در این راستا رسالت و وظیفه موسیقی دانان ما بسیار سنگین است و باید همانند غرب از دل موسیقی سنتی یک موسیقی عامه پسند و مردمی استخراج شود.
دوزله ساز بزمی ایلامیان نباید وارد آئین های رسمی شود
معاون فرهنگی هنری و مسئول واحد موسیقی حوزه هنری استان ایلام با بیان اینکه در گذشته موسیقی تعریف داشته و هر سازی مختص مراسمی خاص بوده است، گفت: دوزله ساز بزمی ایلام بوده اما اکنون به اشتباه وارد آیین های رسمی شده است که به این نوع موسیقی آسیب می زند.
الوندی افزود: موسیقی را که در گذشته مقبولیت داشته است اکنون نمی توان آن را با موسیقی فراگیر امروزی جایگزین کرد ابتدا باید این واقعیت را بپذیریم سپس به دنبال جایگزین برای موسیقی غربی باشیم.
وی با بیان اینکه علم موسیقی بر اساس آنچه موجود بوده بوجود آمده و بر این اساس در غرب مبانی و تئوری برای موسیقی تعریف شده است، یادآور شد: موسیقی پاپ آنها زاییده موسیقی کلاسیک است و ما نیز باید تلاش کنیم موسیقی پاپ یا مردمی خود را دل موسیقی سنتی استخراج کنیم.
معاون فرهنگی هنری و مسئول واحد موسیقی حوزه هنری استان ایلام گفت: یکی از ایرادها در حوزه موسیقی این است که تعریف ندارد و جایگاه آنرا نمی شناسیم؛ ما در کشور موسیقی عزا، عروسی، رزم، کار، کودک و لالایی داریم که باید تفکیک بین آنها قائل شویم.
الوندی افزود: در زمان حاضر موسیقی شادمانه و عروسی ایلامی وارد آیین های رسمی شده و این ایراد به صدا و سیما وارد است اما هیچکدام از مدیران فرهنگی و حتی مردم در مراسم شادمانه خود از ساز دوزله استفاده نمی کنند و آنرا به نوعی پست و بی ارزش می دانند.
وی تاکید کرد: نگاه منفی به ساز دوزله وجود دارد و این معضل اجتماعی است که به مقوله موسیقی نگاه عالمانه و پژوهشگرانه نداریم و این در حالیست که ساز دوزله قابلیت جهانی شدن دارد.
به گفته الوندی، باید بپذیریم جایگاه موسیقی ما کجاست و موسیقی سنتی و بومی ما مقبولیت ندارد و اگر مقبولیت می خواهیم باید المان مورد قبول جامعه در موسیقی سنتی خود را بشناسیم.
معاون فرهنگی هنری و مسئول واحد موسیقی حوزه هنری استان ایلام گفت: ریتم شاد یکی از المان هایی است که در جامعه مقبولیت ایجاد می کند و در موسیقی سنتی ما وجود دارد و به عنوان یک کارکرد موسیقی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
الوندی تاکید کرد: مقایسه موسیقی سنتی و بومی محلی ایرانی و پاپ غربی اشتباه است زیرا 2 مقوله متفاوت هستند بلکه باید موسیقی سنتی ما و کلاسیک غربی با هم مقایسه شوند.
وی یادآور شد: پاپ غربی زائیده موسیقی کلاسیک و پاپ ما زائیده این موسیقی از نوع غربی است در حالیکه اگر می خواهیم موسیقی اصیلی و بومی محلی ما هویت خود را از دست ندهد باید تلاش کنیم از دل موسیقی سنتی خودمان موسیقی مردمی استخراج کنیم که به این راحتی نیست و به علم نیاز دارد ،در آن صورت است که مردم نیز به موسیقی بومی محلی و سنتی ایرانی گوش می دهند.
دوزله باید وارد آثار فاخر موسیقی شود
خواننده و موسیقیدان ایلامی نیز گفت: دید منفی نسبت به دوزله به عنوان یکی از سازهای اصیل و سنتی که به اسم استان ایلام نیز ثبت شده وجود دارد و برای از بین بردن این دید منفی، دوزله باید وارد آثار فاخر حوزه موسیقی شود.
علی محمد ارسلانی اضافه کرد: نگاه ها و تفکرات متعصبانه باعث عدم رشد موسیقی در این استان شده است و با موسیقی دانان با احترام برخورد نمی شود در حالیکه موسیقی اصیل و سنتی این استان حاوی مفاهیم مختلف از جمله رزم، بزم، شهادت و عرفان است.
وی یادآور شد: موسیقی آمیخته با زندگی مردم ایلام است و پر از میهن پرستی، جهان بینی و خداپرستی است و حوادث تاریخی هزاران سال پیش سینه به سینه در لالایی ها و موسیقی های ما منتقل شده است.
ارسلانی تاکید کرد: آواهای مختلف مشک زنی، لالایی های سنین مختلف و سازهای بزم و رزم در این استان وجود دارد که اگر مورد بررسی و پژوهش قرار بگیرند دغدغه افرادی که مانع پیشرفت موسیقی در این استان هستند نیز برآورده می شود.
خواننده و موسیقی دان ایلامی گفت: دوزله ساز مخصوص زاگرس نشینان و کردی است و رزم، بزم، دلاوری و عرفان بخش جدا ناپذیر این نوع موسیقی است.
ارسلانی افزود: ساز دوزله از ایام قدیم وجود داشته و در کتاب عبدالقادر مراغه ای در مورد آن توضیح داده شده و به عنوان مزمار المثنی(ساز 2تایی) یاد شده است.
وی یادآور شد: هر چه از موسیقی سنتی ایلام وجود دارد به همت خود موسیقی دانان است که سینه به سینه منتقل و مقام های آن با تمرین و ممارست فراوان ایجاد شده است در حالیکه نهادهای فرهنگی در این زمینه کاری انجام نداده اند.
ارسلانی تاکید کرد: رسانه ها از جمله صدا و سیما با پخش موسیقی های شادمانه و مختص مراسم عروسی، مردم را بد عادت کرده و به نوعی موسیقی بد تبلیغ می کنند.
خواننده و موسیقیدان ایلامی گفت: دوزله می تواند با سازهای غربی و بین المللی ترکیب شود اما باید المان های اصلی و محلی آن حفظ شود که مهم تر ازخود ساز دوزله است.
ارسلانی افزود: هنرمندان ساز دوزله ناشناخته اند در حالیکه قابلیت معرفی در سطح جهانی دارند درآمد آنچنانی از محل این ساز کسب نمی کنند و هیچ حمایت مالی نیز از آنها صورت نمی گیرد.
وی یادآور شد: تمامی مقام ها، ملودی ها، سازها و مویه های این استان در قالب شعر، دست نوشته و صوت و تصویر گردآوری شده است.
همه اینها دلالت بر تداوم حیات دوزله در تپه ماهورهای زاگرس میانی دارد.
46
