سنت های شاد مردم عروس زاگرس

به گزارش خبرنگار ایرنا، مردم استان مرزی ایلام از تبار کرد و لک، لر و عرب در غالب ایلات و طوایف مختلف هر کدام بسته به سنت و آداب خود در این سرزمین کوهستانی دور هم جمع شده و کلکسیونی از فرهنگ های مختلف را با هم عجین کرده اند تا جاییکه هر کدام بسته به فرهنگ خود شادی را در مناسبت های مختلف به نمایش گذاشته اند.

**جشن شب یلدا

شب یلدا به عنوان طولانی ترین شب سال و آغاز چله بزرگ در فرهنگ و رسوم مردم ایلام جایگاهی ارزنده دارد و با رسوم خاصی همچون 'شلی ملی ' و شب نشینی و دورهمی و تهیه شیرینی و تنقلات این شب با فال حافظ و بزم شادمانی شب نشینی به یادماندنی برگزار می شود.

** عید باستانی نوروز

عید باستانی نوروز از کهن ترین رسوم دیرین این دیار است که همه اقوام در این سرزمین با شادمانی و نشاط خاصی در تلالو و درخشش خورشید بهار و سرسبزی و شادمانی کوهستان آن را جشن می گیرند و با فرهنگ خاصی به پیشواز آن می روند.
نوروز، اولین روز بهار است.
عید نوروز، آیین ها و رسم های بسیار نیکو و ارزشمندی دارد که خانه تکانی و نظافت و خرید و پوشیدن لباس نو و تمیز، عیدی دادن و عیدی گرفتن و مسافرت و دید و بازدید از جمله آنها است.
نظافت و رعایت بهداشت و نیز پوشیدن لباس تمیز و استفاده از عطر و بوی خوش در صورت امکان از وظایف اخلاقی و اجتماعی نوروز است.

** خرید لباس نو و سبز کردن گندم
یکی دو روز مانده به آغاز سال جدید (نوروز)، افراد خانواده برای خرید لباس عیدشان به بازار و فروشگاه ها می روند و لباس های نو و پارچه های رنگین، خریداری می کنند. در واقع افراد خانواده با خرید لباس نو و تغییر ظواهر زندگی نشاط خاصی به زندگی خود می بخشند.
سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک، 10 تا 15 روز به عید مانده از دیگر سنت های عید است.

**خانه تکانی

یکی از رسوم پسنده و ارزش های نیک عید، نظافت و خانه تکانی است که یکی دو هفته پیش از عید خانه تکاتی یا رفت و روب انجام می گیرد و مجددا اثاثیه را جابه جا و گردگیری می کنند و دوباره آنها را چیده و در واقع مردم قبل از رسیدن سال نو تحولی در زندگی خود می کنند و خانه را برای پذیرانی از میهمانان عید آماده می سازند.

**چهارشنبه سوری

در این منطقه گرامی‌ داشتن نوروز و آتش‌افروزی شب چهارشنبه‌ سوری از آداب کهن به‌ شمار می‌رود. با برپا کردن آتش های کوچک و جمع شدن افراد خانواده و دوستان در محله و پریدن از روی آتش و گفتن' زردی من از تو ، سرخی تو از من' برای خود طلب سلامتی و شادابی می کنند و غم و بیماری را به آتش می سپارند.

**تهیه سفره هفت سین

بزرگترین نماد آیین نوروز 'هفت سین' ، است. 'هفت سین عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی .
جمع شدن تمام افراد خانواده بر سر سفره عید در لحظه تحویل سال نو
موقع تحویل سال نو همه اهل خانه با لباس نو بر سر سفره می نشینند، مادر اسپند دود می کنند، یکی از بچه ها شمع روشن می کند، پدر قرآن می خواند و …
بر سر سفره عید، سکه، برنج، آب، ماهی قرمز، آیینه و … نیز دیده می شود که سکه نشان از خیر و برکت و رفاه؛ برنج، نشانی از خیر و برکت و فراوانی؛ آب، نشان صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار؛ ماهی قرمز، شگون دارد؛ آیینه، برای رفع کدورت و نشانی ازصفا و پاکی و یکرنگی است.
افراد خانواده بعد از تحویل سال نو با هم روبوسی کرده و عید را به هم تبریک می گویند و برای هم سال خوب و پربرکتی را آرزو می کنند.
یکی از کارهای خوب در ایام عید نوروز انجام می شود، رنگ کردن تخم مرغ با رنگ های شاد است که این کار را بچه ها خیلی دوست دارند. تخم مرغ های رنگ شده را به بچه های کوچک به عنوان عیدی می دهند.
ایام عید فرصت مناسبی برای صله رحم و رسیدگی به وضع خویشان و بستگان است که این نیز یکی از نشانه های اخلاق و سنن مرضیه اسلامی و انسانی است.
از همان روز اول نوروز، دید و بازدیدها آغاز می شود. در همه خانواده ها رسم بر آن است که افراد خانواده ابتدا به دیدن بزرگترهای فامیل می روند و عید را به آنها تبریک می گویند. سپس به خانه بر می گردند و منتظر می مانند تا بزرگترها به آنها سر بزنند. در این دید و بازدیدها عیدی هم داده می شود.
علاوه بر دید و بازدید از بستگان، دوستان، همسایگان و بزرگان فامیل، با جمعی از مصیبت دیدگان در سال گذشته نیز دیدار می شود. دید و بازدیدها تا روز سیزده بدر، (سیزدهمین روز سال نو)، ادامه داد.

**سیزده به در

اجرای مراسم سیزده به در در میان ایرانیان از دیر باز امری بسیار جدی بوده است که همواره با برپایی مراسمی خاص همراه بوده است . دید و بازدیدهای نوروز تا سیزده نوروز ادامه می‌یابد و در روز سیزدهم فروردین مردم به باغ‌ها و دامنه کوه‌ها و تپه‌ها رفته و ناهار را آنجا صرف می‌کنند.

** عید فطر

در این روز مردم استان ایلام در مراسم باشکوه نماز عید شرکت می‌کنند و سپس با پخش شیرینی و شکلات و حضور در دامن طبیعت لحظات شادبی بخشی را در کنار هم تجربه می کنند.

** مراسم ازدواج
- خواستگاری
چند روز پیش از خواستگاری، یک نفر از طرف خانواده پسر به خانه دختر می‌رود و روز خواستگاری را مشخص می‌کنند و پدر دختر با درخواست مهلت چند روزه، با اقوام و خویشان خود مشورت می‌کند و چنانچه نظرشان مثبت بوده روزی را مشخص می‌کنند.
در مراسم خواستگاری بعد از صرف چای و میوه بزرگ فامیل پس از ذکر مقدمه‌ای از پدر خانواده دختر او را خواستگاری می‌کند و بعد از موافقیت پدر دختر، یکی از مردان خانواده پسر، دست پدر دختر را می‌بوسد. دست‌بوسی قطعی بودن ازدواج را می‌رساند.

** عروسی
د
ر شرایط کنونی دختر و پسر اغلب خود همسر خویش را برمی‌گزینند، اما در گذشته کمتر انتخاب به این‌گونه صورت می‌گرفت. مراحل ازدواج در میان مردم استان ایلام به‌طور کلی به این ترتیب است؛ پس از خواستگاری، در روز معین، زنان در خانواده در منزل پدر دختر جمع می‌شوند و خانواده پسر یک شال، یک انگشتر و پیراهن، کفش، مقداری شیرینی، قند، روغن حیوانی و برنج برای خانواده دختر می‌برند. امروزه داماد و عده‌ای جوان از نزدیکان پسر، در این مراسم شرکت دارند. در روزی‌که در اصطلاح دیاری (نشان کردن) گفته می‌شود، و در واقع همان شیرینی‌خوران است، مادر پسر لباس‌های خریداری شده را به‌تن دختر می‌پوشاند و خواهر بزرگتر پسر نیز انگشتری را به‌دست دختر می‌کنند.
در این مراسم که به عنوان نامزدی یا نشان کردن است به شادی و پایکوبی پرداخته می‌شود. بعد از این مراسم تا روز عروسی، در مناطق عشایر نشین و روستایی، داماد به خانواده دختر در کار درو، خرمن‌برداری، گله‌داری کمک می‌کند.
پس از اتمام مراسم دزیرانی، داماد به خانه عروس دعوت می‌شود و برادر عروس، داماد را همراهی می‌کند. داماد مبلغی را به‌عنوان هدیه به خانواده دختر می‌دهد. و هنگام بازگشت، خانواده ٔعروس مبلغی بیش از آن‌را به داماد هدیه می‌کنند .

**کاروان عروس

برای مراسم عروسی معمولا روزهای پنج‌شنبه و جمعه انتخاب می‌شود و مهمانان از 2 خانواده دعوت می‌شوند. دهل ‌چی‌ها در ساعات اول روز در مجلس حاضر و شروع به نواختن می‌کنند و اهالی نیز به پایکوبی می‌پردازند.
دهل‌زن همزمان اسامی تازه ‌واردان را اعلام و فرد مزبور باید پولی به‌ عنوان شاوازانه به دهل ‌زن بدهد.
در قدیم سوارکاران فامیل داماد، ضمن ترتیب دادن مسابقه اسب ‌دوانی، با جلال و شکوه خاص برای آوردن عروس به خانه او می‌رفتند. خواهر و مادر و برادر یا دایی و عموی داماد به اتاق عروس رفته و برادر داماد شالی را به کمر دختر بسته و عروس و همراهان او را برای حرکت آماده می‌کردند و با خواندن آوازهای محلی، باساز و دهل، عروس را به منزل داماد می‌بردند.
در جلوی منزل داماد فرش یا پارچه‌ای پهن می‌کردند و داماد و یکی از برادرانش کنار آن می‌ایستادند؛ به محض ورود کاروان عروس، داماد وی را از مادیان پیاده می‌کرد و برادر داماد گوسفندی را جلوی پای عروس قربانی می‌کرد و عروس پای راست خود را در خون گوسفند می‌زد. جهیزیه عروس چند ساعت پیش از حرکت کاروان عروس، به خانه داماد فرستاده می‌شد تا آماده شود.
امروزه با تغییر روزگار بسیاری از این سنت ها و آداب و رسوم دستخوش تغییر شده اما با تلفیق آنها هنوز سنت زیبای عروسی و شادابی و خوشحالی زیادی برگزار می شود و تا پاسی از شب در بسیاری از مناطق روستایی شهر ایلام رقص و شادمانی زنان و مردان ادامه دارد.
در برخی از شهرستانهای ایلام عروسی حتی تا هفت شبانه روز ادامه دارد و این شادمانی و شادابی جشنی باشکوه برای خانواده عروس و داماد و دوستان و آشنایان آنها محسوب می شود.

**پاگشا

از دیگر سنت های مردم ایلام است که عروس را سه یا هفت روز پس از عروسی با حضور خواهر و مادر و زن برادر یا بزرگی از اقوام عروس با وردن گوشت و مرغ و برنج و روغن و قند به خانه تازه داماد می روند و پس از پخت غذا و پخش آن در بین همسایه ها عروس را به خانه پدر می برند.
مادر داماد یا خود داماد برای هافرادی که به پیشواز عروس آماده اند سوغاتی و هدیه ای تهیه می کند و پس از اولین حضور عروس در خانه پدر و آمدن داماد برای بردن عروس معمولا مادر عروس برای داماد جدیدش کدویی می خرید و پیشکش می دهد.
این ایلام همچون سایر مناطق کشور دارای رسوم و آداب خاصی بوده که گذر زمانی برخی از این آداب را دستخوش فراموشی کرده است.
از جمله این رسوم کم رنگ شده که در میان قبال عشایری ممکن است هنوز رواج داشته باشد، آیین ختنه سوران، حنا بندان، شو شمه، رقص و پایکوبی نوروز ، جشن برداشت خرمن و پایان برداشت محصولات و ... است.
منبع جمع آوری این گزارش: کتب تاریخی مربوط به ایلام و گفت و گو با مردم بوده است.
7177/6119