ازبکی کهن دژشگفتی ساز تاریخ ایران

به گزارش ایرنا، در وصف نظرآباد همین بس که اشاره ای به مجموعه های تاریخی و مشاهیر آن داشت، منطقه ای با جلوه های زیبای تاریخی و طبیعی ، نام آن با مجموعه های تاریخی محوطه باستانی ازبکی یا کهن دژ گره خورده است.
ازبکی را بخشی از شناسنامه ایران کهن می دانند، محوطه ای که با حفاری های دیرینه شناسان در ده های اخیر آوازه نام آن جهانی شد.
این مجموعه به وسعت یکصد هکتار که ارتفاع تپه ازبکی به 26 متر می رسد در دل خود حکایت های شگفتی ساز از گذشته ها دارد، گذشته هایی که با عصر کنونی قرابت تاریخی ندارد اما یافته هایش بی شباهت با خلاقیت های انسان متمدن نیست.
خشت کهن و سیمان 2 نمونه تاریخی کشف شده از این مجموعه است که در بررسی های باستان شناسان در این محوطه یافت و شگفتی ساز شد.
بخش‌هایی از محوطه باستانی ازبکی را کارشناسان مرکز باستان‌شناسی ایران در سال ۱۳۴۸ خورشیدی مورد شناسایی قرار داده و در سال ۱۳۵۲ به شماره ۹۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رساندند.
در سال های ۵۴–۱۳۵۳ و ۱۳۵۷ تپه اصلی ازبکی را مورد بررسی قرار گرفت و در سال ۱۳۷۳ با ترسیم نقشه حریم تپه‌های ازبکی الف و ب گزارشی در این زمینه ارائه شد.
طبق اسناد تاکنون 6 فصل حفاری باستان شناسی روی این محوطه انجام شده که نخستین فصل سلسله حفاری های باستان شناختی محوطه ازبکی از ۱۵ آذر تا ۱۹ دی ۱۳۷۷ به مدت ۳۵ روز انجام شد.
هدف از این حفاری ها ، دستیابی به خاک بکر به منظور پی بردن به دوره‌های مختلف تمدنی و فرهنگی در چهار تپه محوطه باستانی ازبکی بود.
براساس بررسی های صورت گرفته، محوطه باستانی ازبکی در برگیرنده 6 هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران از نیمه اول هزاره هفتم تا نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد مسیح یعنی دوران مادها است.
ازبکی محوطه باستانی گسترده‌ای برابر با یکصد هکتار و ۱۰ تپه ارزشمند است که 6 تپه از آن را گروهی از باستان شناسان ایرانی به سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده از سال ۱۳۷۷تا ۱۳۸۴ حفاری کرده‌اند.
مجموعه این تپه‌های محوطه باستانی به شرح زیرمعرفی شده است:
۱-یان تپه
در این تپه کم ارتفاع بقایای پنج دوره معماری خشتی دوره‌های فرهنگی هزتره هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده‌است.
۲-جیران تپه
این تپه با ۲ متر ارتفاع در فاصله ۲۵۰ متری جنوب غربی تپه مرتفع و ۳۰۰ متری شمال شرقی یان تپه قرار دارد. در آن استقرارهایی هم‌زمان با یان تچه تا قرن هفتم هجری قمری وجود داشته ولی با تناوب متروک شده و چندی بعد استقرار جدیدی صورت گرفته‌است.
البته اواسط هزاره ششم تا اواسط هزاره دوم پیش از میلاد در این تپه برای چندین هزاره، استقرار وجود نداشته‌است.
۳-دوشان تپه
این تپه در حدود ۲۵۰ متری غرب تپه مرتفع قرار دارد. نتیجه حفریات در آن تاکنون به شناسایی سه دوره معماری از عصر آهن منجر شده که به مهاجران صاحب سفال خاکستری تعلق دارد. متاخرترین بقایای بر جای مانده از این سه دوران به دوران مادها است و دو دوره کهن تر به اوایل و اواسط استقرار مردمان یعنی از نیمه دوم هزاره دوم تا پادشاهی مادها مربوط می‌شود.
4-گوموش تپه
این تپه در غرب قپه مرتفع و در ۲۲۰ متری شمال غربی جیران تپه قرار دارد. متأسفانه روی این تپه ویلای به نسبت گسترده و مجلل مالک زمین‌های اطراف محوطه ساخته شده‌است. سفال‌های این تپه بیشتر از نوع سفال‌های دوره‌های اول و دوم در تپه سیلک کاشان، چشمه علی ری وقره تپه شهریار است.
5-مارال تپه
این تپه در حدود ۵۰ متری دامنه غربی تپه مرتفع بر سر راه دوشان تپه قرار دارد. در این تپه علاوه بر شناسایی تعدادی گورخمره مادی از سکویی بزرگ مربوط به نیمه دوم هزاره چهارم پیش از میلاد نیز خاکبرداری شده‌است.
۶- تپه مرتفع ازبکی (دژ مادی)
محوطه ازبکی در اواسط هزاره دوم پیش از میلادبه شهر بزرگی تبدیل شد. در مرکز این شهر و بر روی بقایای باستانی و پیش از تاریخ، تپه‌ای در ارتفاع ۱۲۰۰ متر ارتفاع از سطه دریا و با ۲۶ متر از سطح زمین‌های همجوار، قلعه‌ای به وسعت تقریبی ۲۲۰۰ متر مربع با حصاری عظیم به عرض ۷ متر ساخته شد.
از این تاریخ تا پایان عصر پادشاهی مادها سه قلعه دیگر بر روی ویرانه‌های نخستین قلعه بر پا شد که آخرین آن‌ها دژ مادی با وسعتی بالغ بر ۹۰۰ متر مربع است. این تپه که خود کهن دژ این محوطه باستانی است به تپه ازبکی معروف است و در ۸ مهر ۱۳۵۲ با شماره ۹۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
**شگفتی‌های باستانی ازبکی
این محوطه باستانی با توجه به قدمت قابل توجه و اسکان اجتماعات بشری در دوره‌های مختلف تاریخی، شگفتی‌ها و ویژگی‌های خاصی را در خود جای داده است که شرح مختصری از آن در موارد زیر آورده شده‌است.
۱- خشت‌های 9 هزار ساله
'یان تپه' یکی از تپه‌های باستانی این محوطه است که در ۷۰۰متری تپه مرتفع (دژ مادی) قرار دارد. در این تپه کم ارتفاع بقایای کهن‌ترین روستای ایران متعلق به دوره‌های فرهنگی هزاره هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده‌است. کهن‌ترین خشت‌های دست‌ساز بشر از «یان تپه» کشف شده‌است.
این در حالی است که کهن‌ترین خشت‌های شناخته شده در فلات مرکزی ایران تا پیش از حفاری های محوطه ازبکی تنها از تپه سیلک در نزدیکی کاشان و تپه زاغه در دشت قزوین به دست آمده بود.
آثار محوطه ازبکی به شکل یک روستای کوچک پیش از تاریخی به وسعت تقریبی یک هکتار است و شواهد نشان می‌دهد که ۱۵ تا۲۰ خانوار در این روستا ساکن بوده‌اند.
خشت‌های 9 هزار ساله یان تپه بیشتر پوک هستند و چون با دست شکل گرفته‌اند، اندازه‌ها و ابعاد مختلفی دارند. همچنین آثار معماری این تپه نشان دهنده دوره آغاز خشت سازی در ایران است چرا که هنوز ساکنان آن با تکنیک معماری و دیوار سازی به‌طور کامل آشنایی نداشتند و خشت‌ها را با دست شکل داده و بر روی هم می‌چیدند.
طی کاوش‌های صورت گرفته آثاری از وجود سقف در هیچ‌یک از خانه‌های یان تپه به دست نیامده است بلکه کوچکی بیش از حد معمول آن‌ها اشاره بر سرپوشیده بودنشان با وسایل بسیار ابتدایی مانند شاخ و برگ درختان و به احتمال اندودی از گل یا کاهگل بر روی آن‌ها دارد.
در این سکونتگاه، مردم مردگان خود را در کف اتاق‌های مسکونی دفن کرده و سپس کف آن‌ها را خشت فرش می‌کردند.
۲- معبد رنگین یان تپه
یکی از مهم‌ترین آثار یان تپه متعلق به هزاره هفتم پیش از میلاد، بخشی از یک بنای بسیار زیبا است که قسمت شمالی آن حدود ۶۰ سانتی‌متر مرتفع تر از قسمت‌های دیگر ساخته شده‌است و دستیابی به آن از دو راه پله در شمال شرق و شمال غرب امکان‌پذیر است.
رنگ اخرایی دیوارها و کف تمامی مجموعه و وسعت چشمگیر آن نسبت به معماری در لایه‌های بالاتر اشاره بر اهمیت این ساخت و ساز به عنوان محلی عمومی و به احتمال فراوان جایگاهی مقدس همچون عبادتگاه دارد.
از نکات بی‌سابقه معماری یان تپه ۱۲ نوع کف سازی فضاهای معماری است که در مراحل مختلف سکونت در این دهکده باستانی به دست آمده‌است و از نظر تنوع در معماری پیش از تاریخ ایران بی‌نظیر است.
3- دستیابی ساکنان پیش از تاریخ محوطه ازبکی به سیمان
در آغاز دومین فصل حفاری ها در محوطه ازبکی، باستان شناسان به کف‌های سخت ساروج مانند در معماری‌های یان تپه برخورد کردند. از نظر آنان پذیرش اینکه در دورانی آن چنان کهن، انسان توانسته به فرمول ساخت ساروج مانند دست یابد، بسیار دشوار بوده غافل از اینکه در فاصله چند کیلومتری شمال غربی محوطه ازبکی یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های تولید سیمان (کارخانه سیمان آبیک) قرار داشت.
برهمین مبنا در گزارش سومین فصل حفاری در محوطه ازبکی آمده‌است: 'بی تردید ساکنان پیش از تاریخ فلات مرکزی در محوطه ازبکی در چند کیلومتری شمال غرب روستاهای خود به وجود خاک سیمان در کوهپایه‌های جنوب البرز پی برده بودند و از آن در ساختن کف‌های شنی استفاده می‌کرده‌اند'
۴- لوح آغاز عیلامی، سند همکاری تجاری ازبکی و شوش
باستان شناسان در یکی از روزهای سرد پاییز سال ۱۳۷۸، یک لوح گلی باستانی را در مارال تپه کشف کردند که با مطالعه آنت نتایج شگفت‌انگیزی به دست آمد. مارال تپه از اواسط هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح این سند افتخار آمیز را در دل پر راز خود حفظ کرده‌است.
این لوح گلین بیشتر شبیه گل نبشته‌های دوران آغاز عیلامی است که ارقام و نشانه‌های آن تاکنون مشاهده نشده است.
به نظر می‌رسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد. در آن ارقام بیشتر به صورت سوراخ‌های کوچک گرد در اثر ناخن یا وسیله‌ای مانند آن ایجاد شده‌است وقبل از باز کردن حساب دوباره به کمک خطی افقی حساب پیشین را به اصطلاح بسته‌اند.
ورز گل چنان به خوبی انجام گرفته که جنس آن به‌طور کامل فشرده و سخت شده‌است و حتی یک حباب هر چند کوچک هوا هم در سطح لوح به چشم نمی‌خورد. طول این قطعه در حالت کنونی ۶٫۷ و عرض آن ۵٫۷ سانتیمتر استاما به نظر می‌رسد که در اصل ابعادی به مراتب بیشتر از این داشته‌است.
۵- بناهای آریایی‌ها در ازبکی
مدارک به دست آمده از مهاجرت آریایی‌های دارای سفال خاکستری متعلق به هزاره دوم تا پیش از تأسیس پادشاهی مادها بیشتر شامل قبور و گورستان‌ها بوده‌است. اعتقاد عمومی باستان شناسان بر آن است که آریایی‌های اولیه، زندگی چادرنشینی داشته‌اند.
حال آنکه در محوطه ازبکی (دوشان تپه) آثاری از سه بنای عظیم مشاهده شده که قطر حصار کهن‌ترین آن‌ها در حدود هفت متر و وسعت آن بیش از ۲۰۰۰ متر مربع است.
وجود 2 دوره معماری در این مکان نشان می‌دهد که در دوره دوم از بقایای دیوار اولیه به عنوان پی استفاده شده‌است و دیوارهای جدید را بر روی آن بنا کرده‌اند.
کارشناسان معتقدند وجود دیوارهای قطور در این بناهای باستانی نشان دهنده آن است که این بناها برای استفاده عمومی یا عبادتگاه کاربری داشته‌اند.
تمامی این بناها خشتی بوده و بنا به شواهد موجود احتمالاً سطح دیوارها را نخست با لایه‌ای از گل و کاه اندود کرده و سپس سطح آن را با رنگ سفید گچ یا آهک می‌پوشاندند.
همچنین سفال خاکستری و نخودی به صورت ساده و منقوش همراه با پایه‌های سفالی در محوطه ازبکی به دست آمده‌ که دلیلی بر حضور مادها و اجداد آن‌ها در این منطقه دارد، گورستان متعلق به این مردم در ۲۵۰ متری جنوب بناهای شناسایی و حفاری شده و همچنین آثاری از این مهاجران سفال خاکستری در جیران تپه محوطه ازبکی به دست آمده‌است.
با این اوصاف شهرستان نظرآباد واقع در حاشیه جنوبی آزاد راه کرج - قزوین و 45 کیلومتری غرب کرج مرکز استان البرز به عنوان یک قطب گردشگری در البرز و کشور مطرح است منطقه ای که در مسیرمسافران 13 استان شمالی و غربی کشور قرار دارد.
نظرآباد به واسطه فاصله کمی که 2 کلانشهر کرج و تهران دارد یکی از کانون های مهم گردشگری کشور به حساب می آید و نزدیکی به پایتخت موجب شده تا همه ساله درایام نوروز، بهار و تابستان این منطقه پذیرای گردشگران باشد.
نظرآباد زادگاه دکتر محمد مصدق از مشاهیر تاریخ معاصر ایران همواره مهد فرهنگ و تاریخ بوده و جاذبه های آن در کنار محوطه تاریخی ازبکی فراوان است .
خانه مصدق و فرودگاه آموزشی تفریحی آزادی از جاذبه هایی است که در کنار طبیعت زیبا و محوطه باستانی ازبکی می تواند مورد استفاده گردشگران قرار گیرد.
فرماندار نظرآباد می گوید: جاذبه‌های گردشگری نظرآباد به عنوان پایتخت مشاهیر استان البرز آن طور که باید و شاید به مردم معرفی نشده است.
محمدرضا فلاح نژاد درخصوص اقدامات انجام شده در نوروز امسال برای شناساندن جاذبه‌های این شهرستان به گردشگران، گفت: تمام اعضا ی ستاد اجرایی خدمات سفر برای راهنمائی و ارائه خدمات مطلوب به گردشگران و مسافران نوروزی با آمادگی کامل در کلیه مبادی ورودی و خروجی شهرستان‌ مستقر شده اند.
‍ وی گفت: به همت همه دستگاه های اجرایی شهرستان نظرآباد ، نوروز 97 میزبان بیش از50هزار مسافر و گردشگر در محوطه ازبکی و مناظر طبیعی ، مذهبی و فرهنگی شهرستان نظرآباد به عنوان بهشت گمشده ایران خواهیم بود.
وی افزود: اگر بخواهیم ظرفیت‌های گردشگری این شهرستان را به فعلیت برسانیم در مرحله نخست باید زیرساخت‌های مناسب گردشگری را مهیا کنیم.
فرماندار نظرآباد مهم‌ترین کانون گردشگری در شهرستان نظرآباد را محوطه باستانی ازبکی دانست و یادآورشد: این محوطه باستانی در برگیرنده شش هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران از نیمه اول هزاره هفتم تا نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد است؛ تاریخی در هم تنیده و عمیق که کمتر به آن توجه شده ولی زمان آن رسیده تا این منطقه در جایگاه شایسته خود شناخته شود.
فلاح نژاد با اشاره به سیاست های دولت تدبیر و امید در بخش اشتغالزایی وتاکید استاندار البرز گفت: محوطه ازبکی به عنوان نماد استان دارای ظرفیت های بسیار در بخش اشتغال زایی است که با شناسایی پتانسیل های شهرستان تلاش داریم با جذب سرمایه گذاران و رونق کسب و کار صنایع و اصناف شهرستان در جهت سیاست های دولت تدبیر و امید گام های بلندی برداریم.
با این اوصاف ، بی شک مجموعه به هم پیوسته آثار تاریخی در نقطه نقطه خاک پرگهر ایران که از ادوار مختلف برجای مانده است،بیانگر غنای فرهنگی و معرفی تمدن های بزرگ این سرزمین است .
کاووش های باستانی نشان می دهد ایران در ردیف نخستین سرزمین های تمدن ساز بشری قرار دارد و هر نقطه از این سرزمین آثاری منحصر به فرد از تاریخ در خود جای داده است.
شهرستان نظرآباد استان البرز از مناطقی است که امروزه در جهان آن را با نام سرزمین خشت کهن می شناسند و نمونه خشت 9 هزار ساله این منطقه در مقر سازمان ملل متحد در دید جهانیان قرار دارد.
وجود محوطه باستانی ازبکی با تپه های ازبکی،جیران تپه، مارال تپه، دوشان تپه،گوموش تپه و یان تپه مربوط به هزاره ششم و هفتم قبل از میلاد از آثاری است که همه ساله توجه هزاران گردشگر و شمار زیادی کاووشگر باستانی را از داخل و خارج از کشور به این منطقه جلب می کند.
این آثار ارزشمند تاریخی که تاکنون چند فصل کاووش توسط کارشناسان ایرانی و خارجی روی آنها انجام شده،در ایام نوروز امسال پذیرای گردشگران نقاط مختلف ایران هستند.
تاکنون 52 اثر تاریخی و باستانی شهرستان نظرآباد در فهرست آثار ملی و تاریخی کشور به ثبت رسیده است.
برخورداری از مناظر و چشم اندازهای زیبای طبیعی در کنار آثار باستانی فضای مناسب را برای گردشگری در نظرآباد فراهم کرده است.
بقعه های متبرکه در نظرآباد از جمله امامزاده ابراهیم (ع) روستای تنکمان، امامزاده ابوالحسن (ع) در روستای مسکین آباد و امامزاده چهل دختر(ع) از جاذبه های معنوی ، فرهنگی و تاریخی این شهرستان هستند.
روستای عشایری گلدره در بخش مرکزی نظرآباد که مرحله نخست مردم نگاری آن انجام شده از دیگر جاذبه های این منطقه به شمار می رود.
در این روستا درآمد مردم از پرورش شتر ، دام و تولید صنایع دستی است.
درختان کهنسال درکنار بناهای خشتی و کاهگلی دوره صفویه زیبایی خاصی به شهرستان نظرآباد بخشیده است.
تینال تپه با سفال های دوران تاریخی و اسلامی واقع در روستای خرم آباد نظر آباد جلوه دیگری از تاریخ در این منطقه باستانی است.
تالاب صالحیه از دیگر جلوه های گردشگری در نظرآباد است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان نظرآباد نیز در تکمیل موارد ذکر شده درگزارش اظهار داشت: جاذبه های شهرستان مانند محوطه ازبکی ، کویر حلقه دره و روستای نجم آباد، فرودگاه آموزشی خصوصی آزادی ، تالاب صالحیه، قلعه گازرسنگ وآذری ، حرم مطهر امامزادگان ابوالحسن گازرسنگ،امامزاده محمددنگیزک، امامزاده جعفراحمدآباد، امامزاده چهل دختر وباغات میوه همه ساله در ایام نوروزی پذیرای گردشگران زیادی از گوشه و کنار کشور است .
صیاد جعفری فرد بیان داشت: برنامه های متنوع فرهنگی ، رفاهی و سرگرمی برای گردشگران در شهرستان نظرآباد پیش بینی شده که در تلاش برای جذب گردشگران بیشتری از سراسر کشور هستیم .
با این حال در نوروز 97 مجموعه تاریخی ازبکی و مکان های طبیعی مانند تالاب صالحیه و دیگر مجموعه های طبیعی تاریخی شهرستان نظرآباد برای جذب گردشگران آماده شده است.
بی شک بازدید از این مناظر تاریخی و طبیعی با دستاوردهایی به لحاظ دانش و شناخت گذشته ایران کهن برای گردشگران همراه خواهدداشت ضمن آنکه طبیعت بکر و زیبای این شهرستان ، اوقات خوشی برای مردم رقن خواهد زد.
شهرستان 150 هزار نفری نظرآباد در 45 کیلومتری غرب کرج مرکز استان البرز قرار دارد.
6155