اجرای سیاستهای حمل و نقل مبتنی بر برنامه ریزی علمی و اصولی باشد

به گزارش خبر آنلاین و به نقل از پایگاه مدیریت شهری کرج: بی شک نیاز به حمل و نقل و جا بجایی و هرآنچه که مربوط به این موضوع است از بدو خلقت جزو نیازهای حیاتی و ابتدایی بشر بوده که با گذر زمان و پیشرفت دانش و تکنولوژی همچنان بعنوان یکی از دغدغه های اساسی و از موضوعات در حال بهینه شدن به شمار می رود. در اهمیت این موضوع می توان به رصد اختراعات و جریانات بوقوع پیوسته در طول تاریخ زندگی بشر از گذشته تا حال و پیش بینی ادامه دار بودن آن در آینده در حوزه حمل و نقل اشاره نمود. موضوعات و مسائلی که از سوی انسان به منظور تسریع در حمل و نقل با شرایطی ایمن و آسان مطرح بوده و خواهد بود.
بی تردید نتایج و ماحصل این تلاشها در تغییراتی است که در شیوه های جابه جایی و ترابری در طول ادوار مختلف بوجود آمده است. حال با شرح این مقدمه و ضرورت توجه به این نیاز جدا ناشدنی از زندگی انسانها، همانند سایر علوم و دانش بشری جهت یافتن راه حلهای بهینه در حل مسائل مطرح در این مقوله، دانشی چند رشته ای تحت عنوان مهندسی برنامه ریزی حمل و نقل(مهندسی ترابری) وارد علوم فنی و مهندسی گردید. بعبارت دیگر برنامه ریزی حمل و نقل به مجموعه اقدامات و برنامه ریزی هایی اطلاق می گردد که با هدف جابه جایی انسان و کالا به منظور دستیابی به سطح سرویس بالاتر، بهبود ایمنی، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، رشد اقتصادی، افزایش دسترسی و کاهش زمان نقل و انتقال تعریف می گردد. (1)
دانش برنامه ریزی حمل و نقل را می توان در عصر حاضر در بخشهای درون شهری و برون شهری و بر مبنای مدهای حمل و نقل هوایی، دریایی، جاده ای و ریلی تقسیم بندی نمود. طبیعتاً تشریح و توضیح هر یک از شاخه های این دانش به تنهایی مستلزم زمان و مطالعات بسیار پیرامون موضوعات مطروح در آن خواهد بود. از این رو در این مقاله صرفاً و مختصراً به بخش حمل و نقل درون شهری و راهکارهای پیشنهادی در کاهش اتلاف سرمایه های ملی با نگرش اقتصاد مقاومتی و موثر در تولید و اشتغال پرداخته می شود.
بی تردید در تمام جوامع حمل و نقل، نقش عمده ای را در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی بعهده دارد. هیچ جامعه ای بدون یک سیستم حمل و نقل قابل قبول پیشرفته و برنامه ریزی شده، براساس احتیاجات معقول آن جامعه، نمی تواند شاهد پیشرفت در زمینه های فوق بوده و قادر به رقابت با جوامع دیگر داشته باشد. علاوه بر این میزان سرمایه گذاریی که معمولاً در زمینه های حمل و نقل و ترافیک در راستای اهداف تعیین شده در حوزه نفوذ این موضوع بعمل آمده و خواهد آمد، ارقام بسیار بزرگ و قابل توجهی را تشکیل می دهد. لذا بدون توجه به مسائل علمی و برنامه ریزی های صحیح، بازده این سرمایه ها ناچیز و باعث حیف و میل اموال عمومی که در تضاد با سیاستهای اقتصاد مقاومتی است، خواهد شد.
حوزه های نفوذ حمل و نقل و مدیریت ترافیک در بخشهای هزینه کردی
1-بخشهای عمرانی: بر اساس مشاهدات، سالیانه اعتبارات قابل توجهی در حوزه های عمرانی در سطوح کشوری(جدول1) و شهری متناسب با نیازهای پیش بینی شده با هدف تسهیل در عبور و مرور و به منظور کاهش ترافیک و مدیریت تبعات آن، بصورت بودجه های استانی و شهری ازسوی مدیران مربوطه در قالب بهسازی شبکه معابر، احداث آزادراهها و بزرگراهها، ساخت تونلها، احداث پلها، تعریض معابر(استملاک اراضی) و ... تخصیص داده شده و هزینه کرد می شود.
جدول1: مقدار بودجه عمومی دولت که به ازای هر ایرانی در سال 96 خرج خواهد کرد(تومان)(2)
2-توسعه و بهسازی ناوگان حمل و نقل: در بخش مدیریت شهری به منظور تسهیل در آمد و شد و دسترسی شهروندان به سیستم حمل و نقل کارا و مناسب، سالیانه اعتبارات قابل توجهی را برای بخش بهسازی، نوسازی، توسعه و بکار گیری انواع مدهای حمل و نقلی شامل تاکسیرانی،اتوبوسرانی، مترو و سایر سیستم های حمل و نقل عمومی در نظر گرفته شده که سهم قابل توجهی از بودجه عمومی صرف این موضوعات می گردد.(برای شهر تهران مطابق جدول 2)
جدول 2- پیش بینی بودجه سال96 در حوزه حمل و نقل عمومی شهر تهران
3-محیط زیست: بی تردید یکی از تبعات منفی ترافیک در کلانشهرها انتشار آلاینده های محیط زیست در اثر مصرف سوختهای فسیلی بوده که اثرات مخربی را بر محیط زیست ساکنان شهرها گذاشته است. از این رو به جهت کاهش این اثرات و مدیریت این معضل مدیران و برنامه ریزان شهری سالیانه بخش قابل توجهی از بودجه و اعتبارات عمومی را به طرحها و سیاستهای مربوط به این هدف اختصاص می دهند و از موضوعاتی است که سالیانه ضمن تخصیص اعتبار از دغدغه های اصلی مدیریت شهری جهت رفع تبعات آن بوده است.
4-هزینه کردهای مرتبط با بخش سلامت جسمی و روان: از تبعات منفی و مضر ترافیک، شلوغی و آلودگی صوتی ، هوا و همچنین آثار مخربی است که این معضل بر روی روان و سلامت افراد ساکن در شهرها با بروز انواع بیماریها و استرس های ناشی آن (جدول4) قرار می دهد. از این رو سیاستها و تصمیمات اخذ شده از سوی مدیران و برنامه ریزان شهری در حوزه حمل ونقل و ترافیک می تواند مستقیماً و در مراحل بعدی بصورت غیر مستقیم بر هزینه کردهای این بخش از بودجه عمومی دربلند مدت تاثیر گذار باشد. به گونه ای که با بررسی‌های جدید بانک جهانی نشان می‌دهد آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان است. همچنین بررسی ها نشان می دهد هوای آلوده عوارض اقتصادی سهمگینی برای کشورهای در حال توسعه به همراه دارد و سالانه بیش از 5 تریلیون دلار هزینه در سطح جهانی صرف تعطیلی روزهای کاری در اثر آلودگی هوا و هزینه های پیشگیری از مرگ و میر زودرس می شود. با این شرح مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا و تبعات آن در ایران در دو دهه گذشته از رقم 17 هزار نفر در سال 1990 به بیش از 21 هزار نفر در سال 2013 رسیده است. تبعات اقتصادی این معضل نیز هر سال 23میلیارد دلار معادل 80 هزار میلیارد تومان به کشور خسارت وارد می کند(3).
جدول3: گزارش سازمان بهداشت جهانی از تبعات آلودگی هوا (3)
شکل1: مقایسه آهنگ تغییرات نمودار آمار مرگ و میر افراد با آلودگی هوا در شهر تهران از ابتدای سال 90تا دیماه93. (4)
5-سایر بخش های متاثر از برنامه ریزی حمل و نقل: سایر موضوعاتی که با سیاستها و طرحهای ترافیک و حمل و نقلی در ارتباط بوده و بدیهی است هر یک از برنامه های این حوزه بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم می تواند در افزایش و یا کاهش هزینه ها و بودجه های مرتبط با آن نقش اثر گذاری ایفا نماید از قبیل:
اثرات ضرر و زیان و یا صرفه جویی اقتصادی ناشی از تغییر مدت زمان سفرهای درون شهری.
میزان مصرف سوخت.
هزینه های بیمه ای که در تصادفات حرجی، فوتی و یا خسارتی پرداخته می شود.(شکل2)
مرکز پژوهش‌های مجلس در آخرین گزارش خود که از تصادف‌های جاده‌ای برآورد کرده است، هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی تصادفات رانندگی حدود ۸ درصد تولید ناخالص داخلی است. هزینه مورد نظر در سال ۱۳۹۰ در حدود ۵۱ هزار و ۹۱۰ میلیارد تومان است. البته هزینه درمانی سالانه ۱۱ هزار میلیارد ریالی افرادی که بر اثر تصادف مصدوم شده‌اند و هزینه ۱۸۰ میلیون تومانی هر فرد کشته شده در تصادفات و هزینه ۲۸۰ میلیون تومانی هر معلول بر اثر تصادف‌های جاده‌ای هم باید در این آمارها محاسبه کرد.(5)
اثرات ناشی از افزایش و یا کاهش قیمت اراضی در اثر سیاستهای پیشنهاد شده در بخش حمل و نقل (کاربری زمین ها).
برنامه ریزی های حمل و نقلی که می تواند با نگرش ایجاد اشتغال و درآمدهای پایدار به سبب خدمات ارائه شده در این بخش صورت پذیرد.
کاهش اثرات مخرب فردی و اجتماعی ناشی از فوت و یا صدمه دیدن افراد در اثر تصادفات رانندگی.
و ...
شکل 2: روند تعداد تصادفات و آمار متوفیان و مصدومان
جدول 4: رتبه بندی شهر تهران در میان 150 شهر دنیا از لحاظ استرس(6)
با نگاهی اجمالی بر 5 حوزه تحت نفوذ برنامه ریزی حمل و نقل بر زندگی افراد یک جامعه و مبالغی که تنها برای این پنج بخش از اعتبارات و بودجه های عمومی هزینه خواهد شد ، اهمیت توجه و حساسیت ویژه به این مطلب و برنامه ریزی های دقیق تر و علمی برای آن را بیش از پیش نمایان می نماید.
با این توضیح و با در نظر گرفتن گردش مالی هزینه های صورت گرفته در این بخشها که به شکلی زنجیروار به یکدیگر وابسته هستند و همچنین هزینه کرد مبالغ هنگفتی که بر اثر تبعات ناشی از ترافیک از سوی افراد ساکن در شهرها پرداخته می شود، نتیجتاً اجرا و اتخاذ طرحها، سیاستها و برنامه های نادرست مبتنی بر دیدگاههای سیاسی و همچنین ورود سلایق شخصی در تصمیم گیری های مدیریتی در این حوزه بدون پایه و اساس علمی که بعضاً با تکیه بر روشهای سعی و خطا استوار است هزینه های زیادی را بر بودجه عمومی و بیت المال وارد می نماید. از این رو بدیهی است تحقق سیاستها، طرحها و برنامه های حمل و نقلی به شکلی صحیح و اصولی می تواند علاوه بر جلوگیری از هدر رفت بخش قابل توجهی از بودجه عمومی، در حوزه های اقتصاد شهری، اشتغال، تولید، کسب درآمدهای پایدار شهری در ازای خدمات ارائه شده نقش شاخصی ایفا نماید و بدنبال آن با تکیه بر سیاستهای اقتصاد مقاومتی راه رسیدن به اهداف عالی مد نظر با کمترین هزینه و با بالاترین کیفیت فراهم گردد.
برای تحقق این مهم و رسیدن به اهداف عالی مطرح در اقتصاد مقاومتی در حوزه حمل و نقل شهری با نگرش تولید و اشتغال قبل از نتیجه گیری از مطالب فوق در نظر گرفتن راهکارهای زیر از سوی مدیران و برنامه ریزان مدیریت شهری در این راستا ضروری به نظر می رسد:
1-با عنایت به بهره مند بودن جامعه حاضر از وجود متخصصین برنامه ریزی حمل و نقل و صاحبنظران لایق در حوزه مهندسی ترافیک و ترابری در سطوح عالی علمی و دانشگاهی، بهره گیری از این متخصصین در بخشهای مدیریتی و تصمیم گیری های کلان و کارشناسی امری ضروری است.
2-استفاده از توان و نظر مشاورین ذی صلاح قبل از اتخاذ تصمیمات مدیریتی به منظور بررسی و مطالعه همه جوانب امر و پیش بینی های لازم در خصوص سیاستهای ارائه شده بدون در نظر گرفتن ملاحضات شخصی و سیاسی در راستای پرهیز از سعی و خطا در اجرای پروژه ها که از عوامل اصلی هدر رفت منابع عمومی است.
3-بهره گیری مستمر از فرآیند مهندسی ارزش بر روی پروژه ها و طرحهای مد نظر در طول تحقق پروژه از مطالعه تا احداث و بهره برداری از آنها.
4-ضرورت بکار گیری و ایجاد بستر مناسب برای دسترسی و جمع آوری آمار و اطلاعات در بخش مطالعات ترافیکی از زمان گذشته، حال و استمرار آن در آینده، با امعان نظر بر این نکته که کلیات نتایج حاصل از مطالعات ترافیکی بر اساس روشهای علمی آمار و احتمالات استوار بوده و در نتیجه هر اندازه اطلاعات و داده های مورد مطالعه تکمیل تر و دقیق تر باشند نتایج حاصله از خطای کمتری برخوردار خواهد بود و لذا در صورت استمرار اطلاعات و داده ها در طول بهره برداری پروژه ها، روند سیاست اجرا شده قابل آنالیز بوده و در صورت نیاز اصلاح و یا بروزرسانی خواهند شد.
5-تلاش و برنامه ریزی در خصوص خروج از روشهای سنتی برای مدیریت ترافیک و استفاده از تکنولوژ ی روز دنیا به همراه بهره گیری از فناوری ها و نرم افزارهای نوین جهت مدیریت و آنالیز موضوعات مربوط به حوزه حمل و نقل و ترافیک.
6-اعتقاد و ایمان راسخ به پتانسیلهای نهفته در حوزه های فرهنگی از سوی مدیران و برنامه ریزان شهری برای کسب نتایج بهتر در سیاستهای ترافیکی و همچنین پذیرش ریسک از سوی ایشان به منظور سرمایه گذاری در این بخش و ضرورت تغییر روند فعلی حاضر، از "شعار" به "عمل" و لزوم اجرای موضوعات مطروح در این راهکار با برنامه ای مدون و هدفدار بصورت کاملا مطالعه شده.
7-نظر به چند متولی بودن امور مربوط به سیاستگذاری ها، هزینه کردها و اجرای طرح ها و پیشنهادات مربوط به حوزه حمل و نقل و ترافیک در سطح شهرها، ضروریست در راستای تحقق مدیریت یکپارچه در این خصوص و پرهیز از موازی کاری، اتلاف هزینه ها وکاهش پروسه و بروکراسی های اداری، اقدام لازم از سوی مدیران و برنامه ریزان شهری در این خصوص صورت پذیرد.
8-لزوم حرکت و تحقق تصمیمات مواخذه بر مبنای طرح های جامع مصوب و پرهیز از تغییر در سیاستها، برنامه ها و اولویتها خارج از برنامه های مطالعه شده.
نتیجه گیری:
امروزه معضل ترافیک بعنوان موضوعی خود ساخته از سوی بشر به شکل یک معضل اساسی در زندگی انسانها تعریف شده است. مشکلی که که با گسترش شهرها، افزایش جمعیت و تولید انبوه خودروها حادتر و با جبری ظالمانه در طول حیات موثر انسان ، زمان و هزینه های بسیاری را که می تواند صرف زندگی و تولید علم و دانش و اشتغال برای جوامع گرددرا در مسیری ناصحیح به خود اختصاص داده است.
از این رو با امعان نظر به مطالب اشاره شده و اهمیت موضوع، مدیریت صحیح و علمی در این بخش با لحاظ ضرورت تحقق راهکارهای مطروح و الزام توجه به هر سه ضلع مثلت موثر در برنامه ریزی حمل و نقل که شامل انسان، راه و وسیله نقلیه خواهد بود، می تواند ضمن کاهش تبعات منفی ناشی از ترافیک، بودجه و اعتبارات قابل توجهی که دراین صنعت جریان دارد را نیز بهینه و بر مبنای اصل سیاستهای اقتصاد مقاومتی در بخشهای تولید و اشتغال در مسیری درست هدایت نماید.
بدیهی است کوتاهی و عدم دقت در تصمیمات مربوط به این موضوع با چنین وسعت و گستردگی در گردش مالی و همچنین ظرفیتهای بالقوه آن برای بخشهای تولید و اشتغال، نتیجه ای جز افزایش تبعات منفی در 5حوزه صدرالاشاره و هدر رفت بخش قابل توجهی از اعتبارات عمومی بصورت سالیانه نخواهد داشت و این نکته نیز قابل پیش بینی است که در صورت تعلل در برنامه ریزی های مربوطه حل مشکلات در آینده پیشرو به مراتب سخت تر و پیچیده تر از گذشته خواهند بود.