رودخانه کرج در طول تاریخ دیرین حیات زندگی بخش خود هیچگاه همچون امسال، نا مهربان و بی رحم نبوده است، نمی‌دانم آیا اساساً درست است که واژه‌هایی همچون نامهربانی و بی رحمی را به آب - مایه حیات - نسبت داد.
شمار کشته شدگان ناشی از غرق شدگی در این رود دوپاره نه چندان طولانی در مدت کمتر از چهار ماه سال جاری، بین ١٧ تا ٣٠ تن گزارش شده و این در حالیست که هنوز در نیمه ماه اول تابستان قرار داریم!
باید پرسید چرا چنین وضعیتی پیش آمده است؟
مساله اول بارش‌های پر حجم ( اعم از برف و باران ) بود که در سال جاری شاهد بودیم، علاوه بر بارش‌های ( باران ) در پاییز سال گذشته و بهار سال جاری، ایستگاه‌های برف‌سنجی میزان بارش و ذخیره برف در زمستان سال گذشته را کم سابقه توصیف کردند، بر اثر بروز این وضعیت کم سابقه و شرایط بسیار مناسب، علاوه بر آن که ذخیره سد کرج در موقعیت بسیار خوبی قرار گرفت، اکنون چندین ماه است که به طور مستمر میزان آب موجود در رود کرج در هر دو بخش ( جاری در بالا دست و رها شده در پایین دست تقریباً در بیشترین شرایط نسبی، حدود بیست متر مکعب در ثانیه ) است.
این وضعیت در حالی روی داده که در اسفند ماه سال گذشته که ماه ذخیره سازی آب است به منظور پیشگیری از وقوع سیلی ویرانگر، اقدام به رها سازی حدود پنجاه میلیون متر مکعب آب ذخیره از سد کرج شد.
طی 30 سال گذشته سابقه نداشته که در چنین روزی - 18 تیر ماه - بعد از تامین آب مورد نیاز تهران و إشباع آب در آبگیر بیلقان و همچنین جاری شدن آب ( حقابه) تعدادی از نهرهای منشعب واقع شده ( بعد و قبل از آبگیر ) همچون انهار قدیمی، حاجی آغاسی، کمال آباد، حسین‌آباد، مردآباد، وسنفارد و کلاک ، همچنان حجم متنابهی آب، حدود سه متر مکعب در ثانیه، از زیر پل فردیس ( سرحد آباد ) در ناحیه بزرگراه تهران کرج، جاری باشد.
وقوع همین پدیده کم سابقه یکی از دلایلی است که موجب شده بسیاری از گردشگران - غیر بومی، کم تجربه و نا آشنا با منطقه، نگاهشان به رودخانه کرج و میزان آب جاری در بستر آن، همچون سال‌های گذشته که این میزان آب در چنین روزهایی از سال، تقریباً نصف آبی بود که در این روزها جاریست، باشد و از روی عادت و تکرار رویه مشابه در سال‌های گذشته، نزدیک رودخانه شده و به درون آن پای نهند!
مساله دیگر گرمای طاقت فرسا در روزهای اخیر است که موجب هجوم مردم به محور جاده چالوس ( جاده البرز ) و استفاده از محیط تفریحی حاشیه رودخانه است.
و یک مساله بسیار مهم دیگر تراکم رو به رشد و به نوعی لجام گسیخته جمعیت تهران و کرج و افزایش روز افزون شمار ساکنان استان‌های تهران و البرز است که متاسفانه بدون کمترین چاره اندیشی و برنامه ریزی به شکل فزاینده ای ادامه دَارد.
چه باید کرد ؟
همزمان با تاکید بر لزوم گسترش مطالعات مرتبط با پدیده‌های جمعیت شناسانه خصوصاً رشد جمعیت، مهاجرت‌ها و سکونتگاه‌های (دائمی، موقت و غیر مجاز ) تدابیری مبتنی بر رهیافت‌های جامعه شناسانه و به کارگیری علوم و فرضیه‌های مرتبط با مطالعات شهری و روستایی و چگونگی گسترش شهرها، بر هم خوردن تعادل جمعیتی بین شهرها و روستاها و همچنین لزوم توجه دقیقتَر و علمیتَر به پدیده انسان، تفریح و اوقات فراغت، در خصوص این مساله خاص - کاهش از تلفات انسانی - چند نکته پیشنهاد می‌شود:
آموزش، آموزش و باز هم آموزش. پدیده بسیار مهم، بنیانی و تعیین کننده ای که به نظر می‌رسد به عنوان یک حلقه مفقوده در سراسر زندگی و در تمامی شئون حیات اجتماعی ایرانیان به چشم می‌خورد. بدیهیست عواملی همچون آگاهی بخشی، اطلاع رسانی و هشدار، در همین بند و به عنوان زیر مجموعه‌ای در روند با اهمیت اموزش مطرح است.
استفاده از قدرت آموزش و اطلاع رسانی رادیو و تلویزیون و خصوصاً استفاده از فضای مجازی که به صورت گسترده و موثری عمل کرده و تقریباً در دسترس همگان قرار دَارد، نقشی موثر در کاهش حوادث دَارد.
حادثه جزء جدایی ناپذیر جاده البرز شده است
در مورد محور مواصلاتی کرج چالوس ( جاده البرز ) با عنایت به حادثه خیز بودن این محور باید گفت که متاسفانه وقوع حادثه و بحران به صورت جزئی لاینفک از مسائل این محور در آمده و به صور مختلف، در طول سال ( سیل، بهمن، کولاک، مه گرفتگی، ترافیک سنگین، آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع، رانش کوه، سقوط سنگ و دیگر حوادث طبیعی ) بروز کرده به صورت مستمر در این محور روی می‌دهد. بِنَا بر این لزوم تشکیل ستادی ویژه - جدای از مدیریت بحران و یا با تغییراتی کاربردی، زیر نظر آن - و خصوصاً از طریق به کار گیری افراد بومی از ضروریات است.
همچنان بر روی این امر مهم یعنی بهره‌برادری از دانش و به ویژه استفاده از تجارب مفید بومیان، دانش و تجربه‌ای که حاصل قرون متمادی زیست در محل است و طی گذران سالیانه طولانی حاصل گردیده ، تاکید دارم. جوانان بومی در حوادث اخیر و در روند امداد و نجات شهروندان حادثه دیده نقش موثر و قابل تأملی داشته اند . این عزیزان بدون کمترین توقع و چشمداشت و صرفاً از روی نیات خیر خواهانه و با انگیزه خدمت رسانی بی منت به مهمانان عالیقدر خود ، فراتر از انتظار ظاهر شده و صحنه‌های حماسی شایسته تقدیری را رقم زدند.
راهکار دیگر ارائه تسهیلات پر شمار و متنوع در شهرها - با هدف تشویق شهروندان به توقف در شهر و استفاده از مراکز تفریحی متعدد و افزایش جذابیت‌ها به منظور کاهش تمایل و انگیزه شهروندان به سفرهای خارج از شهر است. علاوه بر برنامه‌های هنری پر جاذبه همچون فیلم ( سینما ) تئاتر ، کنسرت‌های موسیقی، نمایشگاه‌های مختلف و دیگر برنامه‌های جذاب، در این مورد ویژه، احداث مراکز ورزشی خصوصاً تاسیس استخرهای مناسب با ایجاد تسهیلات - و حتی پرداخت برخی یارانه‌ها همچون یارانه پرداخت تعرفه آب ، برق و گاز - و همچنین آموزش فن شنا و دیگر مهارت‌ها به شهروندان از ضروریات است.
تقاضای کمک از مردم، امر مذمومی نیست، تشکیلات دولتی کمتر به فکر استفاده از مردم - خصوصاً سازمانهای مردم نهاد - و یاری خواستن از این مجموعه‌های پر توان هستند. دولت‌ها در ایران متاسفانه بعد از وقوع بحران پی به این نیروی مستعد می‌برند و دست یاری به سوی آنان دراز می‌کنند حال انکه این سازمان‌ها ظرفیت و توان خیر کننده‌ای در امور مرتبط با آموزش، آگاهی بخشی، راهنمایی و هدایت شهروندان دارند.
رودخانه‌خواری هم دلیلی برای وقوع بحران است
هجوم به حریم و حتی بستر رودخانه و آنچه که تحت عنوان «خواری» از مصدر خوردن ( و بلعیدن و چپاول کردن ) همچون کوه خواری، زمین خواری و ... از آن یاد می‌شود، نیز از جمله دلایل وقوع بحران‌های مختلف در کشور شده است.
برای در گذشتگان حوادث اخیر رحمت الهی و بهشت جاودانی آرزو دارم و صمیمانه با همه وجود به بازماندگان عزیز آزرده خاطر، ابراز همدردی نموده برایشان صبر و اجر مسالت دارم. از تصمیم گیرندگان، برنامه‌ریزان، مدیران و مسولان کشور و استان ( همانگونه که بارها تاکید کرده‌ام مسائل البرز مختص و در حد یک استان نیست، بسیاری از امور البرز ، جنبه ملی دَارد ) آری ، از مسولان ملی و محلی نیز تقاضا دارم با انگیزه موثر و دقت بیشتر و از طریق همدلی و تشریک مساعی و خصوصاً با استفاده از تجارب دیگر کشورها و همچنین استفاده از تجارب داخلی، نسبت به این رویدادهای تلخ و جانکاه و خانمان برانداز، تفکر، تامل و چاره اندیشی نمایند .
" ان الله یدافع عن الذین آمنوا "
یادداشت از مهراب رجبی، رئیس بنیاد البرزشناسی
انتهای پیام
