دکتر منصور خلیلی عراقی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در هشتمین همایش دو سالانه اقتصاد اسلامی درباره امر به معروف و نهی از منکر گفت: مردم باید به همدیگر، دولت و مسئولان خطاها و همچنین نکات مثبتشان را گوشزد کنند و این روال باعث استحکام جامعه اسلامی می شود.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری و اطلاع رسانی جماران، خلیلی در این همایش که با عنوان «اخلاق در اقتصاد اسلامی و اقتصاد ایران» در سالن جابربن حیان دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد، با اشاره به اخلاق اسلامی و آسیب شناسی جرم گفت: مایکل کوک در مقدمه کتاب خود حادثه ای تکان دهنده را نقل می کند که همین مطلب، مقدمه ای برای فعالیت او در زمینه امر به معروف و نهی از منکر محسوب می شود.
این اقتصاددان ایرانی در توضیح تجربه اسلام شناس آمریکایی از مواجهه با امر به معروف و نهی از منکر ادامه داد: در سال 1988، کوک در روزنامه ای می خواند که در یک قطار در شیکاکو زنی مورد تجاوز قرار می گیرد و از مردم کمک می خواهد اما کسی به او کمک نمی کند. براساس نوشته کوک اصل تجاوز، موضوع خیلی مهمی است اما مهم تر از آن، عدم توجه رهگذران به این واقعه است. او بعدها با مطالعاتی که انجام می دهد، متوجه می شود که جوامع اسلامی برای موضوعی این چنینی، راهکاری با عنوان امر به معروف و نهی از منکر دارند و به تدریج در این مسیر پیش می رود تا درنهایت کتابی با عنوان امر به معروف و نهی از منکر تالیف می کند.
خلیلی عراقی ضمن اشاره به اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در دین اسلام و فقه امامیه تصریح کرد: در جوامع اسلامی بین دولت و مردم یک رابطه تعاملی وجود دارد. دولت باید از بطن مردم به وجود بیاید و براساس آیات و روایات، همه باید خودشان را در مقابل ناهنجاری های جامعه، چه از جانب مردم و چه از جانب دولت، مسئول بدانند.
خلیلی عراقی تبیین کرد: یکی از اصول مسلم دین اسلام و فقه امامیه، وجود مقوله امر به معروف و نهی از منکر است که براساس آن، مردم باید به همدیگر، دولت و مسئولان، خطاها و همچنین نکات مثبتشان را گوشزد کنند که این روال باعث استحکام جامعه اسلامی می شود. بر مردم مسلمان و دیگر آحاد جامعه واجب است که در این زمینه به روش های زبانی یا به روش های دیگر از خود واکنش نشان دهند. امر به معروف و نهی از منکر که به معنای مسئولیت فرد در قبال مردم و جامعه بوده، شامل مبارزه با همه عوامل انحرافی و ضد ترقی و سلامت جامعه است.
وی اظهار داشت: باید توجه داشته باشیم که میزان جرم و جنایت در جوامعی که امربه معروف و نهی از منکر می کنند، پایین است و می توان این موضوع را براساس نظریه بازی ها توضیح داد. در اسلام نیز پیشگیری از وقوع جرم و همچنین پیشگیری از ارتکاب گناه در درجه اول، دارای اهمیت است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: سه نظر در مورد وجوب امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که بر این اساس، یا کفایی است و یا عینی. برخی آن را واجب کفایی دانسته اند به این معنی که با وجود عمل تعدادی از افراد به آن، عمل به این قیام، از دیگران ساقط می شود. امام علی (ع) در این رابطه می فرمایند: «قوام شریعت بر پایه امر به معروف و نهی از منکر و اقامه حدود الهی استوار است.»
این اقتصاددان با استناد به نظریه بازی ها توضیح داد: به طور فرضی هنگامی که در جامعه ای، جرمی اتفاق می افتد، در اینجا هر فردی از این جامعه ترجیح می دهد که این جرم اتفاق نیفتد. اما چون نهی از منکر هزینه دارد، فرد ترجیح می دهد این کار را دیگران انجام دهند. با این حال اگر شخص دیگری این وظیفه را برعهده گیرد محصول این کار به همه حتی فردی که حاضر به پرداخت هزینه امر به معروف و نهی از منکر نشده نیز می رسد.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: بنابراین در جوامع بزرگ امروزی که تعداد افراد جامعه بسیار زیاد و در حال افزایش است، احتمال پیشگیری از وقوع جرم توسط هر فرد در تعادل، به سمت صفر میل می کند از این رو هر یک از افراد جامعه در شرایط تعادلی بهره مندی صفر را به دست خواهد آورد و به تبع آن، بهره مندی کل جامعه برابر صفر خواهد بود.
