انتقاد فرشاد مومنی خطاب به دولت: تا درک مشترکی از منافع ملی نباشد به هیچ وفاقی نخواهیم رسید/ غفلت از بنیه تولیدی، کشور را دچار سلطه فراگیر می کند/ به جای اتحاد استراتژیک چین و روسیه با ما، شاهد مسائل دیگری هستیم

گروه اقتصادی: دکتر فرشاد مومنی ضمن برشمردن ضرورتهای تدوین و اجرای سیاست صنعتی در ایران، به تشریح اصولی که در نگارش آن باید مورد توجه قرار گیرد پرداخت و با تاکید بر اینکه تصمیم گیری درباره سیاست صنعتی قبل از هر چیز یک تصمیم گیری سیاسی و ناظر بر حیطه اقتصاد سیاسی است، گفت: رئیس جمهور محترم شعاری با عنوان وفاق ملی مطرح کرده است، در حالی که وفاق ملی زمانی موضوعیت پیدا می کند که ما درک مشترک از مفهوم منافع ملی داشته باشیم. اگر درک مشترکی از منافع ملی نداشته باشیم، روی چه مسائلی وفاق کنیم!؟ در این جا وفاق می شود اسم رمز چیزهای دیگری که هر چه هست اهل سیاست به ما بگویند. اما آنچه که یقینی است، این است که مطلقا از درون آن وفاق بیرون نخواهد آمد و کارهایی مباح می شود که از دریچه اندیشه توسعه دقیقا ضد منافع ملی است.

 

آمادگی ذهنی و عینی برای تدوین و اجرای سیاست صنعتی باکیفیت نداریم

به گزارش جماران، دکتر فرشاد مومنی، استاد تمام اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، که در یکی از سلسله جلسات نشستهای تخصصی «استراتژی توسعه صنعتی» در مرکز پژوهشهای اتاق ایران سخن می گفت، با بیان اینکه در این نشست مهیا شدن برای فاز صفر سیاست صنعتی را بررسی می کند، خاطرنشان کرد: چندان آمادگی های ذهنی و آمادگی های عینی بایسته برای اینکه در این سرزمین گرامی، سیاست صنعتی باکیفیتی تدوین و اجرا شود، مشاهده نمی کنم. باید گستاخی مواجه شدن با واقعیت را در خود ایجاد کنیم و از ادا درآوردن، ظاهرسازی و وعده های سرخرمن پرهیز کنیم و حتی المقدور به روش علمی، مساله را همان طور که هست ببینیم و تلاش کنیم به نحو بایسته ای در این مسیر گام برداریم.

 

نمی خواهیم واقعیتها را ببینیم

وی افزود: مساله اساسی کنونی ایران از دریچه اقتصاد سیاسی به این برمی گردد که در سطح نظام تصمیم گیریهای اساسی کشور، آمادگی بایسته برای ارائه یک تصویر عالمانه روندی از واقعیتهای موجود وجود ندارد. این مساله بسیار تکان دهنده ای است. وقتی آمادگی نداشته باشیم واقعیتهای موجود را ببینیم، به این معنا است که می خواهیم چیزی را تغییر دهیم که نمی دانیم چیست.

 

مساله صنعت، مساله نظام حیات جمعی است

این اقتصاددان با بیان اینکه در تمام متون کلیدی توسعه، مساله «صنعت»، مترادف با «توسعه» درنظر گرفته می شود و گفته می شود مساله صنعت، مساله نظام حیات جمعی است و نه فقط فعالیتی در گوشه ای از شهر، زیر یک سوله، تاکید کرد: تا زمانی که ما چنین درکی از صنعت پیدا نکنیم و در سطوحی این درک هویت جمعی پیدا نکند، هر تصمیم گیری و تخصیص منابعی که تحت این عنوان اتفاق می افتد، می تواند بدون نسبت با توسعه و یا در نقطه مقابل آن باشد. هر جا توسعه را می بینید، متوجه می شوید که آنها ابتدا این جنبه را به خوبی درک کرده اند.

 

مومنی با اشاره به بخشهایی از کتاب «نظام ملی اقتصاد سیاسی و اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی» «فردریک لیست» درباره اهمیت و ضرورت و اجتناب ناپذیری صنعتی شدن، عنوان کرد: این درک هیچ نسبتی با آنچه در اسناد رسمی کشور جریان دارد، ندارد. «فردریک لیست»، می گوید شما باید صنعت را به مثابه پدر و مادر علم، ادبیات، هنر، روشنفکری، نهادهای مفید، قدرت، ثروت و استقلال ملی و دورنگری و اعتلای فرهنگی درنظر بگیرید. انصاف ایجاب می کند که ما متوجه شویم بازکردن هر یک از این وجوه، چه زاویه هایی را به روی ما باز می کند.

 

درباره دگرگونی ارزشها نگرانند اما راهکارهایشان ضد تحقق امنیت اقتصادی است

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد به آرای داگلاس نورث و اینگلهارت درباره تاثیر سطوحی از امنیت اقتصادی در اخلاق در جوامع انسانی اشاره کرد و گفت: اکنون هر کدام از این زمینه ها را انتخاب کنیم، می توانیم به یک واکاوی انتقادی ناشی از کج فهمی در نظام سیاستگذاری اساسی کشورمان برسیم. اکنون دوستانی با نهایت حسن نیت درباره دگرگونی ارزشها در ایران نگران و اعصاب خرد هستند، اما راهکارهایی که انتخاب کرده اند، عموما ضد تحقق امنیت اقتصادی است و بنابراین همان اندازه که ضداستقلال ملی است، ضددین و ضد فرهنگ و اخلاق هم است. اسناد بودجه 10 سال گذشته نشان می دهد عزیزان فکر می کنند اگر بودجه نهادهای موعظه گر را افزایش دهند، بهبود و اعتلای فرهنگی اتفاق می افتد!

 

تا سطوحی از امنیت اقتصادی پدیدار نشود، اعتلای دینی ممکن نیست

این استاد دانشگاه با بیان اینکه شهید مطهری در کتاب «انسان و ایمان» عنوان می کند که تا سطوحی از امنیت اقتصادی پدیدار نشود، اعتلای دینی امکان پذیر نیست، به تاکیدات متفکران توسعه در این باره اشاره کرد و اظهارداشت: هر کس از هر دریچه ای نگاه کرده به این مساله بر می خورد که ما با یک پدیده جدید روبرو هستیم که باید آن را با استانداردهای خودش بفهمیم و وقتی که می خواهیم سیاست صنعتی بنویسیم باید بدانیم در حال صحبت درباره چنین چیزی هستیم.

 

مومنی ضمن تاکید بر اینکه اگر جامعه ای صنعت مدرن می خواهد، باید نظام آموزشی، منطق زیربناسازی و منطق بروکراسی و همه چیزش با اقتضائات صنعت مدرن تنظیم شود، ادامه داد: این اقتضائات، توانایی های استثنایی منحصر به فرد را هم ایجاد می کند که نشان می دهد هزینه فرصت مواجهه سهل انگارانه و غفلت از آن اصلا قابل تصور نیست. اکنون هم وقتی درباره مولفه های پردستاورد صحبت می کنیم، عزیزان می گویند ما آن را می خواهیم، اما حاضر نیستند به هیچ یک از لوازمش تن دهند.

 

غفلت از بنیه تولیدی، کشور را دچار سلطه فراگیر می کند

وی با بیان اینکه این وضعیت می تواند به سمت سلطه فراگیر حرکت کند بنابراین این درک در سرنوشت بین المللی ما هم تاثیر تعیین کننده می گذارد، گفت: ما هنوز از میراث اندیشه ای 200 سال پیش هم بهره ای نبرده ایم. فردریک لیست می گوید در جامعه ای که ساخت مسلط تولیدی اش، ساخت معیشتی است، ارتباطات اندک و محدود می شود و این ارتباطات محدود خودمطلق انگاری و رواج تعصبهای جاهلی پدیدار می کند. در کنار آن با رواج بی کفایتی، ناکارآمدی و استمرار عادتهای بد روبرو هستید و دچار ایستایی و درجا زدن می شوید، در حالی که آنها که این مناسبات را درک کرده اند، مرتبا از شما فاصله می گیرند و این فاصله برای شما بحران امنیت ملی هم پدید می آورد. او می گوید حتی اگر فرهنگ خواه هم نیستید و جنگ طلبید، برای جنگ طلبی هم باید بتوانید بنیه تولیدی تان را روزآمد کنید.

 

سه اتفاقی که به دلیل غفلت از تولیدفناورانه رخ می دهد

حضور نظامیان در اقتصاد به دلیل غفلت از صنعت مدرن

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: داگلاس نورث هم 200 سال بعد از فردریک لیست خطاب به مخاطبانش گفت اگر شما از صنعت، به معنای تولیدفناورانه، غفلت کردید، سه اتفاق می افتد: گسترش و تعمیق تعصبهای جاهلی، در غیاب صنعت با سلطه سیاسی و اقتصادی نظامیان بر همه شئون حیات جمعی تان روبرومی شوید و دیگر اینکه به جای اینکه حس عزت نفس، مشارکت و تعلق در مردم پدیدار شود، شما با مناسبات سفله ساز و سفله پرور روبرو می شوید. در واقع یکی از قابلیتهای صنعت مدرن این است که قدرت خلق تقاضاهای جدید در یک ابعاد غیرقابل تصور دارد و اگر به این تقاضاهای جدید پاسخ داده نشود، سیستم با ناپایداری ذاتی و فراگیر روبرو خواهد بود؛ چرا که دائما تقاضاهایی خلق می شود که پاسخ پیدا نمی کنند و بحران کمیابی تشدید می شود. وقتی بحران کمیابی شدت گرفت، هر کس برای دستیابی به نیازهای خود باید رقبای بالقوه را حذف کند. بنابراین الگوی مسلط مناسبات اقتصادی و اجتماعی به جای همکاری و تقسیم کار عقلایی، ستیز و حذف می شود. وقتی الگوی مسلط ستیز و حذف می شود، نظامیان روی کار می آیند و در اقتصاد، سیاست و همه مقدرات دیگر حیات جمعی ورود می کنند.

 

ضرورت بررسی مفهوم صنعت در دنیای مدرن

به گفته مومنی؛ یکی از مهم ترین مفاهیمی که ما باید به آن توجه داشته باشیم ، بازکردن مفهوم صنعت در دنیای مدرن است. این مفهوم به ما می گوید شما با یک نظام حیات جمعی روبرو شدید. «هیرشمن» در کتاب «استراتژی توسعه اقتصادی» می گوید صنعت مدرن، بزرگترین نیروی محرکه پیوند برقرار کردن میان همه عناصر یک جامعه و همه عناصر یک جامعه با بقیه دنیا است. یعنی صنعت زدایی به معنای پیوند زدایی هم در درون و هم در بیرون. چقدر خوب بود ما قادر بودیم گفت و گویی با جامعه شناسان، کارشناسان اقتصاد سیاسی، روان شناسی اجتماعی ایجاد می کردیم تا مساله پیوند زایی و پیوند زدایی را برای ما شرح دهند.

 

حسگرهای سیستم کار نمی کند

این استاد اقتصاد ابراز عقیده کرد: اکنون باید گفت حقیقتا حسگرهای این سیستم کار نمی کند، به این دلیل که در دو دهه گذشته ما با بی سابقه ترین صنعت زدایی های تاریخ اقتصادی معاصر ایران روبرو بودیم و درباره این پدیده حتی یک مقاله هم وجود ندارد. یعنی ما چون نمی دانیم در حال نابود کردن چه چیزی هستیم، طبیعتا به آن حسی هم نداریم!

 

در شش سال 620 میلیارد دلار به اقتصاد تزریق شده، خالص فرصتهای شغلی بخش صنعت منفی 415 هزار نفر بوده

مومنی توضیح داد: برای اولین بار در تاریخ معاصر ایران ما در دهه 1380 دو سرشماری در 1385 و 1390 داشته ایم، مقایسه این دو سرشماری، نشان می دهد در این دوره شش ساله حدود 620 میلیارد دلار به این اقتصاد تزریق شده، خالص فرصتهای شغلی بخش صنعت ما منفی 415 هزار نفر بوده است! واقعا حکومت گرامی اگر درک می کرد که این چه معنا دارد، باید دست استمداد به سمت انجمن جامعه شناسان دراز می کرد و از آنان می خواست این وضعیت را برایش شرح دهند.

 

آثار عمیق صنعت زدایی در انحطاط اجتماعی و فرسودگی آدمها

به گزارش جماران، وی با بیان اینکه اشتغال مولد مدرن 17 کارکرد دارد که تنها سه کارکرد آن جنبه اقتصادی دارد، تاکید کرد: آثار این صنعت زدایی در انحطاط اجتماعی و فرهنگی و فرسودگی و سرخورده کردن و منزوی کردن آدمها، بسیار فراتر از آن چیزی که از جنبه اقتصادی به ما لطمه می زند، می تواند ما را تحت تاثیر قرار دهد و ما اکنون دچارش شدیم.

 

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با تاکید بر اینکه وقتی به تولیدفناورانه پشت می کنید جامعه تان را دچار انواع بحرانهای کوچک و بزرگ اجتماعی می کنید، یادآورشد: کلید بحث در اینجا قدرت تشخیص است. اگر ما می خواهیم سیاست صنعتی بنویسیم و به اندازه کافی روی مفهوم صنعت مدرن کار نکرده باشیم، نمی توانیم طراحی اصولی داشته باشیم.

 

فکر می کنیم، اگر ماشین آلات وارد کنیم، تکنولوژی آورده ایم!

مومنی با بیان اینکه باید درباره مفاهیم کلیدی و سرنوشت ساز، ژرف کاوی کرد و مواجهه سهل انگارانه سقف قابلیت عینیت بخشی اش را تعیین می کند، گفت: در طی 40 ساله گذشته، حدود 250 میلیارد دلار فقط واردات کالاهای سرمایه ای داشته ایم، اما با گذشت حدود 250 سال از انقلاب صنعتی، هنوز هم در بالاترین سطوح سیاسی و فکری ما، تلقی مان از فناوری، جابجایی ماشین آلات است. یعنی فکر می کنیم، اگر ماشین آلات وارد کنیم، تکنولوژی آورده ایم. هیچ کدام از اینها تصادفی نیست. چون ما سنسورهایی نداریم که هزینه های این سوء درک از یک واقعیت پیچیده را برای ما برملا کند، نسبت به آن حساسیت بایسته هم نشان نمی دهیم و در چند وجه آسیب می بینیم.

 

در یک دوره کمتر از 20 سال، صدور سنگ آهن در ایران 37 برابر شده!

این استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: در اسناد رسمی کشور می بینیم که برای عبور از اقتصاد تک محصولی خام فروشانه، گزینه هایی را مطرح می کنند که از نظر سطح دانایی بسیار شرم آور است. یکی می گوید گونه های دیگری از خام فروشی را برپا کنیم! بررسی ما نشان داد در چارچوب این ایده، در یک دوره کمتر از 20 سال ، در دهه 1370 و 1380 ، اندازه صدور سنگ آهن در ایران 37 برابر شده است. شگفت آور است. عده ای می گویند توریسم و یا صنایع دستی را گسترش دهیم و هنوز نمی فهمند که شما نمی توانید مصارف مدرن را با آن سطح از خلق ارزش پاسخ دهید. اگر این کار را نکردید دچار عوارض متعددی می شوید و از همه مهمتر اینکه ناپایداری سیستمی ابتدا گریبان حکومت را خواهد گرفت و از آن مشروعیت زدایی می شود. حالا مرتب رانت توزیع می کنند و فکر می کنند ثوابش را می برند!

 

فهرست آنچه «پیشران» درنظر می گیرند غم انگیز و فاجعه ساز است

وی با بیان اینکه فهرست آنچه که با عنوان «پیشران» درنظر می گیرند بسیار غم انگیز و فاجعه ساز است، گفت: خیلی ها که می خواهند کولاک کنند، می گویند مسکن و ساختمان را پیشران کنیم. کتاب «رشد و توسعه اقتصادی هماهنگ»، منوچهر زندی حقیقی را ببینید، با جزئیات توضیح داده که اگر به جای تولید فناورانه به سمت قسمت ساختمان بروید، چگونه تمام سیستم به فروپاشی تهدید می شود. این ذخیره دانایی هم وجود دارد اما به هر دلیل به آن نگاه نمی کنند.

 

در برنامه های توسعه ایران، محوریت، خام فروشی است

مومنی با انتقاد از رویکردهایی که در اسناد ششم و هفتم توسعه کشور درباره تدوین استراتژی توسعه صنعتی درنظر گرفته شده که در آن مناسبات خام فروشانه را اولویت قرار داده اند، گفت: کل برنامه ای که این اسناد دنبال می کنند این است که می گویند مناسباتی بوده که عده ای در آن خیر دیده اند، همان را هم ادامه دهید! در این برنامه ها، محوریت با رانتی معدنی ها است و اکنون بعد از 30 سال که از این شیرین کاریها کرده اند، گزارش رسمی منتشر می شود و می گوید اگر این میزان سرمایه گذاری نمی کردیم که این میزان فلان فراورده به اصطلاح پتروشیمیایی که اسم رمز آن همان خام فروشی است را ایجاد کنیم، و فقط همان گازی که به آنها داده اید را می فروختید، عایدی ارزی اش بیشتر از کل ارزی است که از طریق صادرات متانول به دست می آید. آنچنان در همه وجود ناهنجاری می بینیم که کل نظام حیات جمعی دچار آشفتگی می شود.

 

مقالات منجر به ثبت اختراع جدید در ژاپن 460 برابر ایران است

این اقتصاددان، با بیان اینکه تعداد مقالاتی که به طور متوسط به ثبت یک اختراع جدید منجر می شود، در ژاپن 460 برابر ایران است، افزود: حسین مهدوی، می گوید مشخصه مناسبات رانتی این است که به ملاحظات کارشناسی سهل انگار و بی اعتنا است و در تخصیص منابع عجول و شتاب زده عمل می کند. در هر عرصه ای وارد می شویم، این ناهنجاری ها را مشاهده می کنیم.

 

مومنی بزرگترین هنر صنعت مدرن را ترکیب دانایی های مدرن با توانایی دانست و با بیان اینکه اگر از این پیوند غافل شویم دچار ناتوانی سیستمی می شویم، در بیان نمونه هایی از بروز ناتوانی سیستمی در ایران، تصریح کرد: برای نمونه؛ سرشماری های سه دهه گذشته ایران نشان می دهد به طور متوسط نزدیک به دو، سوم جمعیت در سنین فعالیت کشور، هیچ نقشی در تولید ملی ندارند. ببینید این جامعه باید دچار چه آخر و عاقبتی می شود!؟ اگر حساب و کتابی در کار بود و ما نظام اموزشی داشتیم که غیر از مدرک سازی به مسائل ما هم اهمیت می داد، این مساله باید موضوع گفت و گوهایی در چه سطوحی می شد! از زمان آقای روحانی چقدر تلاش کردند تا بتوانند 5 میلیارد دلار از بانک جهانی و صندوق بین المللی پول وام بگیرند و تاکنون ممکن نشده است، اما ما مناسباتی ایجاد کردیم که در بخش صنعت در 35 سال گذشته، نزدیک به دو، سوم ظرفیتهای تولیدی نصب شده بلااستفاده است! شما آدمها و ظرفیتهای تولیدتان را اینگونه ضایع می کنید اما سنسورهایتان بر چیزهای دیگری حساس است. پیوند این وضعیت را با سفله پروری نگاه کنید! تولید صنعتی با یک، سوم ظرفیت کار می کند اما بخش مهمی از آن هم فروش نمی رود و همزمان با بحران انباشت موجودی انبار بنگاه های تولیدی هم روبر هستیم.

 

مردم ایران از نظر اقتصادی ناتوان شده اند

وی ادامه داد: آیا مردم ایران نیاز ندارند و از سر استغنا مصرفهای ضروری را انجام دهند!؟ مردم ایران ناتوان شده اند. بهای این تداوم این وضعیت گسترش و تعمیق فقر است. اگر سنسورهای سیستم کار می کرد و دنبال ریشه اصلی قضیه می گشت ، برای اولین بار در تاریخ اقتصادی ثبت شده ایران، در نیمه دوم دهه 1390 در عرض سه سال، اندازه جمعیت فقیر دو برابر شده است. در تاریخ اقتصادی ثبت شده ما چنین چیزی وجود ندارد، اما یک کلمه از مقامات کلیدی کشور در این باره حرف نشنیدیم که بگویند ما چه می کنیم که این گونه مردممان را به فقر و مسکنت و افلاس انداخته ایم!؟

 

سنسورهای سیستم به اینکه چه کرده که به طرز وحشتناکی با خروج سرمایه انسانی و مادی روبرو است، توجهی ندارد

مومنی بااشاره به اظهارات برخی مقامات که به دنبال جذب سرمایه گذاری خارجی هستند، گفت: سنسورهای سیستم به اینکه چه کرده که به طرز وحشتناکی با خروج سرمایه انسانی و مادی روبرو است، توجهی ندارد. در حالی که در اقتصاد سیاسی توسعه، این جزء اصول موضوعه است که هیچ کشوری تا امروز قادر نبوده از ظرفیتهای سرمایه خارجی جذب شده استفاده کارآمد کند، مگر اینکه ابتدا صلاحیت خود را در نحوه استفاده از ظرفیتهای مادی و انسانی جامعه خود نشان داده باشد. شما که ظرفیتهای انسانی و مادی خود را اینگونه پراسراف و پراتلاف خرج می کنید، روشن است که اگر به سمت جذب سرمایه خارجی هم بروید، چه کارنامه ای رقم می خورد! فساد مدرن ریشه در هوای نفس ندارد، بلکه نشانه ناتوانی نظام تصمیم گیریهای اساسی در ایجاد انگیزشهای تولید فناورانه است و همه اینها برای این است که ما به هدف پشت کرده ایم.

 

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد، با بیان اینکه در چارچوب یک ساختار نهادی متکی به فعالیتهای غیرمولد، وام به نام مصالح ملی از بیرون اخذ و به کام اشخاص فاسد از کشور خارج می شود و تنها هزینه هایش برای نظام ملی باقی می ماند، اظهارداشت: ما ابتدا باید حد و حدود این مفهوم و لوازم آن را خوب درک کنیم تا از مواهبش بهره ببریم، در غیر این صورت در همه عرصه ها دچار انحطاط خواهیم شد، وقتی به سطحی نگری عادت می کنیم، همه چیز را سطحی نگاه می کنیم. اکنون عده ای با نهایت حسن نیت می گویند رابطه مان را با آمریکا خوب کنیم، همه چیز درست شود، در حالی که تنها اگر قادر به فهم شئون اداره خردورزانه جامعه تان باشید، می توانید از رابطه با دیگران نصیب مثبت ببرید.

 

مومنی با یادآوری اینکه در دوران جنگ سرد، اهمیت استراتژیک ایران برای آمریکایی ها از اهمیت استراتژیک کره جنوبی بیشتر و روابط سیاسی و اقتصادی نیز کاملا خوب بود، توضیح داد: در دوره 1352 تا 1356 که از نظر درهم تنیدگی و اتحاد استراتژیک میان ایران و آمریکا، ما در قله تاریخی روابط و قله درآمدهای نفتی بودیم. در انتخاب رشته فعالیتهایی که در آن سرمایه خارجی جذب شود هم قدرت چانه زنی تاریخی داشتیم. اما داده های رسمی می گوید در این دوره در مجموع 972 شرکت خارجی در ایران به ثبت رسیده که 371 شرکت آن در زمینه واسطه گری مالی و بیمه فعال بودند. 251 شرکت در زمینه بازرگانی، رستوران و هتل داری به ثبت رسیدند و 206 شرکت هم در زمینه ساختمان فعال بودند. این نشان می دهد اگر خودتان قادر نباشید مصالحتان را تشخیص دهید و منابع مادی و انسانی تان را صرف آن کنید، سرمایه گذار خارجی ابتدا این بستر نهادی و نظام پاداش دهی شما را نگاه می کند و بعد تصمیم می گیرد که در کجا سرمایه گذاری کند. سرمایه گذار خارجی که از بیخ و بن منگول یا ایثارگر که نیست!

 

فکر می کنند شق القمر کرده اند و اتحاد استراتژیک با چین و روسیه تعریف می کنند

هر زمان که لازم است ردّی از این اتحاد استراتژیک ببینیم، چیزهای دیگری می بینیم

وی با بیان اینکه اکنون عده ای فکر می کنند شق القمر کرده اند و برای ما اتحاد استراتژیک با چین و روسیه تعریف می کنند، اما هر زمان که وقت این می رسد که ردّی از این اتحاد استراتژیک ببینیم، چیزهای دیگری می بینیم، تاکید کرد: باید قابلیتها را بالا برد و قابلیت ملی در کادر تولید فناورانه ارتقا پیدا می کند، اگر به تولیدفناورانه پشت کرده باشید، سیاست خارجی تان مانند سیاست داخلی و سیاست فرهنگی و اجتماعی تان ناکارآمد است. تا زمانی که بستر نهادی ما علیه فعالیتهای مولد آرایش پیدا کرده باشد، سرمایه خارجی هم جذب کنید یا در کانال فساد و یا در چنین رشته های غیرمولدی می افتد. ما باید فهمی عمیق از تولید فناورانه پیدا کنیم و اگر می خواهیم سیاست صنعتی بنویسیم تمام دلالتهایش را بر اساس این فهم عمیق رعایت کرده و درنظر گرفته باشیم.

 

نباید تصمیم گیری برای تخصیصها پشت پستوها انجام شود و روزمره بحران درو کنیم

به گزارش جماران، این استاد اقتصاد با تاکید بر اینکه اگر بخواهیم سیاست صنعتی کارآمد بنویسیم باید نظام آموزشی مان را از بیخ و بن زیر و رو کنیم و محال است از درون این نظام آموزشی، توانمندی صنعتی بیرون بیاید، گفت: باید از بیخ و بن نظام تصمیم گیری و تخصیص منابع زیر و رو شود. نمی شود تصمیم گیریها برای تخصیصها پشت پستوها انجام شود و روزمره بحران درو کرد.

 

مومنی با اشاره به ضرورت توجه به مفهوم «هزینه مبادله» با یادآوری اینکه حتی تاریخ توسعه را تاریخ نوآوری های نهادی کاهنده هزینه مبادله دانسته اند، گفت: با منطق هزینه مبادله می توان فهمید در چه زمینه هایی اگر مسئولیت هماهنگی را به دولت بدهید حماقت کرده اید و در چه زمینه هایی اگر مسئولیت هماهنگی را به بخش خصوصی بدهید حماقت کرده اید. در واقع با ایدئولوژی زدایی می گوید با منطق هزینه مبادله باید مسئولیت هماهنگی را در هر موردی به جایی بدهید که از درون آن هزینه مبادله کمتر بیرون می آید. در حالی که در کشور ما هیچ حساسیتی نسبت به این منطق مبادله وجود ندارد.

 

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد با اشاره به اینکه وزارت مسکن سال 1393 در گزارشی اعلام کرد در دوره 68 تا 93 حدود 250 میلیارد دلار معادل ساختمان بلااستفاده ساخته شده و این رقم در سال 1393 از اندازه بورس ایران بزرگتر بوده است، خاطرنشان کرد: اگر قاعده گذاری ها درست نباشد، اتلاف و اسراف و سوء تخصیص منابع در بخش خصوصی و دولتی بیداد می کند. مفهوم ایدئولوژی زدایی از ابزارهای هماهنگی را بسیار جدی بگیرید. وقتی به تولید پشت می کنید، مناسباتتان مافیایی می شود و برای دستیابی به منافع رانتی باید رقبای بالقوه را حذف و نابود کنید.

 

مومنی به گزارشهای رسمی بانک مرکزی اشاره کرد که در آنها آورده شده در فاصله 1370 تا 1402 تحت عنوان کنترل نرخ ارز، حدود 450 میلیارد دلار روانه بازار آزاد ارز شده و در همین دوره با لحاظ کردن سقوط قدرت خرید دلار قیمت ارز در ایران بیش از 30 هزار برابر شده است، گفت: ببینید این سنسورها چگونه کار می کند که همین اکنون عزیزان کفگیر خزانه شان به ته دیگ می خورد و اتفاقاتی می افتد و حسب روایت رسمی به طور تصادفی، نرخ ارز جهش پیدا می کند و بعد دوباره مجوز می گیرند از صندوق توسعه، منابع ارزی آزاد کنند. بعد می گویند ما در اقتصاد جنگی هم هستیم! کدام آدم عاقلی در اقتصاد جنگی خودش به دست خودش منابعش را این گونه هدر می دهد و بعد هم این گونه از آن نتیجه می گیرد!؟

 

تا درک مشترکی از منافع ملی نباشد، به هیچ وفاقی نمی رسیم

زمانی که درک مشترکی از منافع ملی نداریم، وفاق اسم رمز چیزهای دیگری می شود

این اقتصاددان با تاکید بر اینکه تصمیم گیری درباره سیاست صنعتی قبل از هر چیز یک تصمیم گیری سیاسی و ناظر بر حیطه اقتصاد سیاسی است، گفت: رئیس جمهور محترم شعاری با عنوان وفاق ملی مطرح کرده است، آنها که به او مشورت می دهند، نگفته اند که وفاق ملی زمانی موضوعیت پیدا می کند که ما درک مشترک از مفهوم منافع ملی داشته باشیم!؟ اگر ما درک مشترک از منافع ملی نداشته باشیم، روی چه مسائلی وفاق کنیم!؟ در این جا وفاق می شود اسم رمز چیزهای دیگری که هر چه هست اهل سیاست به ما بگویند. اما آنچه که یقینی است، این است که مطلقا از درون آن وفاق بیرون نخواهد آمد. چرا که شما لوازمش را ندارد. لازمه تعریف عملیاتی از منافع ملی این است که توزیع قدرت، ثروت، منزلت، صدا و اطلاعات عادلانه باشد. تا زمانی که ما در این پنج عرصه توزیع عادلانه نداشته باشیم، منافع ملی همراه با سوگیری تعریف می شود و کارهایی مباح می شود که از دریچه اندیشه توسعه دقیقا ضد منافع ملی است. اما می گوید چون من زورم بیشتر است، آن را انجام می دهم!

 

مومنی با بیان اینکه تا زمانی که برنامه عادلانه کردن این پنج مولفه را نداشته باشید، وقتی سند استراتژی توسعه صنعتی می نویسید، این سوگیری در انتخابها منعکس می شود، توضیح داد: با این کار مناسبات رانتی را تشدید می کنید و اسم آن را سند توسعه صنعتی می گذارید و انحطاط را در کشور افزایش می دهید.

 

در 35 سال گذشته تمام جهت گیری های کلیدی در حیطه اقتصاد با شکست روبرو شده

وی با بیان اینکه اکنون مسابقه سند نویسی میان دولتها برقرار است و حتی یک دولت دوبار سند استراتژی توسعه صنعتی نوشت، افزود: در طی 35 ساله گذشته تمام جهت گیری های کلیدی اتخاذ شده در حیطه اقتصاد با شکست روبرو شده و ما اکنون یکی از مصادیق اتم و اکمل شکست سیاست گذاری هستیم. در هر زمینه این که سیستم حیثیت بیشتری خرج کرده، گستره و عمق شکست بیشتر بوده است. چه اتفاقی باید بیفتد تا چرت عزیزان پاره شود!؟ استراتژی توسعه صنعتی امر خطیری است و مرگ و زندگی ما را تحت تاثیر قرار می دهد.

 

مومنی تاکید کرد: سیاست صنعتی یک امر صرفا داخلی هم نیست، یعنی باید قابلیتهایی برای شناخت مناسبات قدرت و ثروت در مقیاس جهان داشته باشید. در نگارش سیاست صنعتی راهگشا، برای ایران که در تاریخش چهارراه حوادث بوده است، شناخت عمیق آنچه که اطرافش و دنیا می گذرد حکایت مرگ و زندگی است. در حالی که یک گزارش پیوست درباره اینکه در منطقه ما و در دنیا چه خبر است در این اسناد نمی بینید! چون همه چیز نمایشی و بزن برویی است و در این بین مسابقه این است که چه کسی زودتر سند رو کند و دیگر کسی به کیفیتش کاری ندارد، چون بنا هم بر اجرا نیست! اگر پیوستهای با کیفیت کارشناسی تحولات اخبار دنیا و منطقه نداشته باشیم، محال است بتوانیم سیاست صنعتی قابل اجرا بنویسیم.

 

به گزارش جماران، وی ادامه داد: دور قبل که ترامپ بر سر کار آمد، برآورد شده که حدود 20 میلیارد دلار رشوه به اطرافیان ترامپ داده شد تا اولین سفر خارجی ترامپ به عربستان باشد. وقتی او به عربستان رفت 500 میلیارد دلار قرارداد بستند، که حدود 150 میلیارد دلار نظامی و 350 میلیارد دلار اقتصادی بود. با کمال تاسف در ایران حداکثر اشاراتی به آن 150 میلیارد دلار شد. کاش یک شیر پاک خورده ای آن 350 میلیارد دلار را زیر ذره بین بگذارد. آنچه که من در حد دسترسی محدودم توانستم پیدا کنم نشان داد بیش از دو، سوم آن بر کانونهایی تمرکز دارد که در اقتصاد سیاسی کنونی ایران پتانسیل ارز آوری برای کشور دارد. یک مقام دارای مسئولیت راهبردی یک بار اشاره نکرد که نسبت آن قراردادها با آنچه ما می کنیم چیست!؟ آینده نگری پیش کش!

 

نگاه ما به مناطق مرزی مان، شبه نظامی و امنیتی است

به گفته رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد؛ در 20 سال گذشته حدود 1500 میلیارد دلار فقط سلاح به کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس فروخته شده است. نسبت این واقعیت ها با امنیت ملی ایران چیست!؟ هنوز هم در چارچوب استانداردهای چند صد سال پیش، نگاه ما به مناطق مرزی مان نگاه شبه نظامی و امنیتی است و اجازه نمی دهیم باب توسعه در آن مناطق باز شود. سیاست صنعتی باید تمام اینها را زیر ذره بین قرار دهد و اقتضائاتش را فهم کند.

 

غفلتی بزرگ از راهبرد منازعه هژمونیک قدرتها در برابر ایران

مومنی به اقتضائات بین المللی تدوین سیاست صنعتی در ایران اشاره کرد و یادآورشد : در طی 250 سال گذشته، هر بار که میان قدرتهای بزرگ، منازعه هژمونیک برقرار بوده، طرفین آن بر اینکه ایران نباید سر بلند کند توافق داشتند. اما این تاریخ را نادیده می گیرند و به این یکی و آن یکی امتیازاتی می دهند که ما را در برابر آن سومی مصون کند!

 

باید عظمت اندیشه ای راهبرد موازنه عدمی مصدق و مدرس را درنظر گرفت

وی با اشاره به توافق روسیه و انگلیس علیه ایران بعد از انقلاب مشروطه برای تقسیم ایران، با تاکید بر اینکه نمی توان اقتضائات این منازعه هژمونیک را ندید و سیاست صنعتی نوشت، گفت: باید عظمت اندیشه ای مستتر در راهبرد موازنه عدمی محمد مصدق و سید حسن مدرس را درنظر گرفت و اینکه یکی شهید و دیگری به حصر گرفتار شد، به این دلیل بود که اقتضائات زمانه را فهمیده بودند. استراتژی موازنه عدمی در اساس متکی به بنیه تولید فناورانه است. تنها وقتی که قابلیتهای تولید فناورانه مان را بالا ببریم، می توانیم در منازعه هژمونیک با آبرومندی باقی بمانیم.

 

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن اشاره به بخشهایی از کتاب «اختناق ایران» نوشته مورگان شوستر درباره راهبرد مشترک قدرتهای بزرگ علیه ایران با عنوان «عقیم سازی حکومت در ایران» اظهارداشت: عنصر مشترک در تمام تهاجمهای نظامی به ایران، کودتاهای سامان داده شده و تحریمها این است که نباید بنیه تولیدی ایران ارتقا پیدا کند. بنابراین یکی از ستونهای اصلی سیاست صنعتی ایران، لحاظ کردن این مساله است. اما با کمال تاسف ما ردی در هیچ کدام  از اسناد و مباحثی که وجود دارد در این رابطه مشاهده نمی کنیم.

 

مومنی با بیان اینکه کودتای 28 مرداد برای ایران درسهای بزرگی دارد و استراتژی عقیم سازی حکومت این است که ایران را بلاتکیف نگه دارند، افزود: احمد اشرف با بررسی موجهای اول و دوم انقلاب صنعتی عنوان کرد الگوی رفتاری ایران، رشد اقتصادی در شرایط نیمه استعماری است. نیمه استعماری به این معنا است که بلاتکلیف هستیم، نه مستعمره و نه مستقل باشد. در عین حال از یک جهاتی هم مستعمره است و هم مستقل. نکته کلیدی اش این است که هزینه هر دو را می پردازید، اما نمی توانید از دستاوردهایش استفاده کنید.

 

هر اندیشه ای که خیری برای کشور ایجاد کند را به چپ متهم می کنند

این اقتصاددان با تاکید بر اینکه اسناد متعددی وجود دارد که از ابتدا قصد داشتند به هر شکل ممکن مصدق را برکنار کنند، گفت: راهبردی که طراحی کردند این بود که مردم را منفعل کردند. کتاب گازیوروفسکی را با عنوان «سیاست خارجی آمریکا و شاه» را بخوانید. به خوبی اسناد را آورده است. برخی اقشار را از چپ ترساندند و گفتند مصدق آدم خوبی است اما اگر بماند، چپ ها در ایران همه کاره می شوند. چرا می گویند مطهری و بهشتی چپ بود!؟ همه اینها حساب و کتاب دارد. اینکه ما می خواهیم خودمان را به ندانستن بزنیم، مشکل ما است. هر اندیشه ای که بخواهد از آن خیری برای کشور ایجاد شود را به چپ متهم می کنند.

 

مومنی با انتقاد از اینکه برخی می گویند هر کس بحث از نهادگرایی کرد در چارچوب اندیشه چپ است، این مسیر را در راستای کودتای 28 مرداد دانست و گفت: تا زمانی که ما دچار کژکارکردی هستیم، محال است ایران روی خوش ببینید. این ساختار نهادی به صورت نظام وار، پشت به تولیدفناورانه و رو به ترویج رانت، ربا، فساد و نابرابریهای ناموجه و وابستگی های عمق یافته ذلت آور به دنیای خارج است.

 

شاقول اصلی کیفیت نهادی، نحوه روبروشدنش با تولید فناورانه است

وی با تاکید بر اینکه شاقول اصلی کیفیت نهادی، نحوه روبروشدنش با تولید فناورانه است، توضیح داد: در دوره شوک کرونا تولید صنعتی، ضربه گیر کل سیستم بود، اما از 1397 تا امروز هر شوکی به اقتصاد ایران وارد شده به هم ریختگی و رشد منفی بخش صنعت دو برابر رشد منفی کل اقتصاد بوده است. اگر حساب و کتابی بود باید این را زیر ذره بین می گذاشتیم تا ببینیم این همه حرف از توان رقابت و مقاومت که می شود، در واقع ما با خودمان چه می کنیم. ما مناسباتی ایجاد کردیم که طرف می گوید اگر مصرفهای لوکست را افزایش دهی، توان رقابت تولیدی ات افزایش پیدا می کند و کل سیستم هم در خدمت این ایده قرار گرفته است! خدا می داند که مضحک تر و مشکوک تر و پرفسادتر و ضدملی تر از این عبارت نمی توان چیزی پیدا کرد. ببینید چه کسانی این عبارات را بر زبان جاری می کنند و به گونه ای هم حرف می زنند که گویا امروز ایران متولد شده است!؟ آیا از زمان نخستین موج انقلاب صنعتی تا کنون جز این بوده که ما می خواستیم از طریق مصارف لوکس توان رقابتی مان را بالا ببریم و نتایجش را نمی دانید که دوباره از این حرفها می شنویم!؟

 

به گزارش جماران، این استاد اقتصاد با تاکید بر اینکه حیاتی ترین مساله در ماجرای استراتژی توسعه صنعتی، انتخابهای استراتژیک است، تصریح کرد: تولید فناورانه یک تصمیم بلندمدت است و به تضمین های بلندمدت نیاز دارد، نباید ثبات اقتصاد کلان را دچار آشفتگی کرد. سه گروه گزارش ملی درباره فضای کسب و کار در ایران منتشر می شود، هر سه آنها می گویند بزرگترین تهدید علیه تولید در ایران، بی ثباتی در اقتصاد کلان است.

 

به اسم عدالت به قیمتهای کلیدی شوک وارد می کنند

مومنی گفت: از دوره احمدی نژاد تا امروز هر دولتی روی کار آمده ، به قیمتهای کلیدی شوک وارد می کند و می گوید می خواهم عدالت برقرار کنم. این جزء الفبا است که می گویند سیاستهای تورم زا، ضدعادلانه ترین سیاست اقتصادی قابل تصور است و ببینید این چه طنز تلخی است. کسی که تولید فناورانه می خواهد نباید دائما فضای سیاست و اقتصاد را متشنج کند. اگر واقعا دستگاه های رسمی ما از ظرفیت و مجوز برخوردار بودند باید قبل از تدوین سیاست صنعتی، ابتدا گزارش درباره وضعیت امنیت حقوق مالکیت در ایران از آنها مطالبه می شد.

 

اگر به مشارکت مردم تن داده نشود، دست نشاندگی سرنوشت محتوم خواهد بود

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه گام نخست برای حرکت به سمت توسعه صنعتی این است که باید هزینه فرصت مفت خوارگی را بالا برد، مشارکت مردم در سرنوشت سیاسی و اقتصادی شان را دیگر لازمه توسعه صنعتی برشمرد و تصریح کرد: اگر به مشارکت مردم تن داده نشود، دریوزگی خارجی ها و دست نشاندگی سرنوشت محتوم خواهد بود. این تجربه تاریخی ما است.

 

سندنویسی تبدیل به مناسک شده و مبنای عمل و تحقق دستاورد نیست

وی با تاکید بر ضرورت ایجاد هماهنگی میان دستگاه ها، وزیران و معاونان درباره سیاستها با بیان اینکه سندنویسی در ایران تبدیل به مناسک شده و مبنای عمل و تحقق دستاورد نیست و ما با بحران هماهنگی روبرو هستیم، اظهارداشت: تا کنون در ایران نشنیده ایم که یک وزیر به دلیل عدم تحقق وعده هایش مواخده شود. پشت کردن به تولید فناورانه، شما را دچار از کارکرد افتادگی سیستمی می کند. بنابراین اگر ما یک گزارش آسیب شناختی از این نداشته باشیم که به صورت شفاف همه وجوه هزینه ها و خسارتهایی که نظام ملی پرداخت می کند را درنظر نگیرد ، نمی توانید سند بایسته بنویسیم.

 

باید برنامه ملی مبارزه با فساد به صورت پیش گیرنده طراحی کرد

مومنی با بیان اینکه باید یک برنامه ملی مبارزه با فساد به صورت پیش گیرنده طراحی کرد و اگر کسی سند توسعه صنعتی نوشت و درباره فساد حرفی نزد، نشان می دهد درکی از توسعه صنعتی ندارد؛ چرا که در مناسبات پرفساد محال است که انگیزه های ریشه دار تولید صنعتی پدیدار شود، گفت: یک رکن سیاست صنعتی این است که باید تکلیف مشارکت مردم در سرنوشت اقتصادی شان را روشن کرده باشد. هیچ کشوری در دو قرن گذشته به توسعه دست پیدا نکرده، مگر اینکه ابتدا استفاده کارآمد از ظرفیتهای منابع انسانی خود را حداکثر کرده باشد.

 

رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد اظهارداشت: هر کس گفت چند ماهه یک سیاست صنعتی می نویسد، یقین بدانید درک او از اقتضائات سیاست صنعتی درکی نابایسته است، ولو اینکه در قله حسن نیت هم باشد. هر کس که فکر کرد می تواند درباره حرفی نزند و نام توزیع قدرت، ثروت، منزلت و اطلاعات و صدا حرفی نزند و اسم آن را استراتژی توسعه صنعتی یا سیاست صنعتی بگذارد ، درک بایسته ای از وجوه اقتصاد سیاسی صنعتی شدن ندارد. هر کس که درکش را از شناخت نظم حاکم بر جهان و ملاحظه های منطقه ای آن و منازعه های هژمونیک روشن نکرده بود و دلالتهای به صفر رسیدن نیاز امریکا به نفت خاورمیانه از 2017 را بررسی نکرد، نمی تواند سیاست صنعتی بنویسد. سیاست صنعتی، انشا نیست. سیاستی که مشارکت وزارتخانه های علوم، آموزش و پرورش ، وزارت کار، نیرو و جهاد کشاورزی را نداشته باشد، سند سیاست صنعتی نیست.

 

حکومت را از کارهای شتاب زده و بی کیفیت پرهیز دهیم

مومنی گفت: هر کس که دلسوز ایران باشد، باید کمک کند که حکومت را از کارهای شتاب زده و بی کیفیتی که در آن صرف اینکه سندی منتشر شود و ما نمایشی بدهیم، پرهیز دهیم. این بازی کردن خطرناک با سرنوشت کشور در یک حیطه بسیار تعیین کننده است.

 

اگر رو به هدف داشته باشیم، قطعا می رسیم

وی با تاکید بر اینکه اگر رو به هدف داشته باشیم، قطعا می رسیم، افزود: آن فرایندی که آمریکا توانست از دورهای باطل توسعه نیافتگی بیرون بیاید و به معنای مدرنش صنعتی شود، در قرن هجدهم 200 سال طول کشید. این مسیر برای آمریکا در قرن نوزدهم 100 سال طول کشید. این مسیر برای شرق آسیایی ها در قرن بیستم برای شرق آسیایی ها کمتر از 40 سال طول کشید و برآورد شده این مسیر در قرن بیست و یکم زیر ربع قرن قابل حصول است. یعنی تنها کافی است که ما رویمان را به هدف کنیم تا در یک نسل این دگرگونی بزرگ و خروج از دورهای باطل را عینیت یافته ببینیم. اینکه می گوییم در ساحت اندیشه عمیق باشید ، احاله به زمان طولانی نیست، بلکه این است که باید رو به هدف داشت.