گروه اقتصاد و درآمد: مهدی شاپوری، عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی با بیان اینکه وقتی کشوری تحریم می شود و چشم‌اندازی برای رفع تحریم ها علیه آن وجود ندارد، کشورهای دیگر خود را وارد تعامل بلندمدت با آن کشور نمی کنند و ظرفیتهای ژئوپلیتیکی اش دچار فرسایش می شود، گفت: تحقق کریدور «مسیر توسعه» در بلندمدت به ضرر ظرفیتهای ژئوپلیتیکی ایران است؛ هرچند ممکن است مشارکت کنندگان در توسعه این کریدور لزوما چنین قصد و نیتی نداشته باشند.
مهدی شاپوری، عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی، در گفت وگو با جماران، با اشاره به طرحهای مختلفی که در قالب کریدورها در رقابت با دیگر کشورها ارائه شده، تصریح کرد: این ابتکارها در سطح جهانی تبدیل به یکی از محورهای رقابت میان قدرتهای بزرگ و در سطح پایین تر، به بخشی از رقابت بین بازیگران منطقه ای تبدیل شده اند. بازیگران مختلف با هدف تامین منافع خویش، می کوشند در این کریدورها حضور و ایفای نقش موثر داشته باشند و از منافع آن بهره مند شوند. عراق هم تلاش می کند از چنین ظرفیتهایی استفاده کند. کریدور«مسیر توسعه» تحت تاثیر چالش‌هایی که بعد از درگیریها میان انصارلله و کشورهای حامی اسرائیل در تنگه باب المندب و کانال سوئز رخ داد و باعث ناامنی آن منطقه شد، مطرح شده است. در واقع، کریدور مسیر توسعه، به عنوان مسیری جایگزین برای کانال سوئز و حتی تنگه هرمز مطرح است.
این عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی توضیح داد: بر اساس تفاهم نامه ای که در مورد «مسیر توسعه» میان وزیران حمل و نقل ترکیه، عراق، امارات و قطر امضا شده، بندر فاو توسعه می یابد و مسیرهای حمل و نقل ریلی و جاده ای میان عراق و ترکیه گسترش پیدا می کند و به این ترتیب، قرار است این مسیر تبدیل به کریدوری پررونق میان آسیا و اروپا شود.
شاپوری با بیان اینکه در بیانیه امضا شده در میان این چهار کشور آمده است که کشورهای دیگر هم می توانند در این طرح شرکت کنند، گفت: ایران تاکنون تمایلی برای حضور در این کریدور نشان نداده است. البته این کریدور تاکنون در سطح مطالعه و اقدامات اولیه بوده و هنوز وارد فاز اجرایی نشده است. طرح های آن مورد بررسی قرار گرفته و قرار است در چند فاز در سالهای 2025، 2028، 2033 و حتی تا 2050 توسعه یابد.
وی به رایزنیهای ترکیه با چند کشور اروپایی از جمله مجارستان و بلغارستان برای پوستن به این طرح اشاره کرد و اظهار داشت: شورایی با حضور ترکیه، عراق، مجارستان، بلغارستان و صربستان تشکیل شده که راه های توسعه، رونق و مشارکت در این طرح را بررسی کنند. این کریدور در واقع قرار است عراق را از طریق ترکیه به اروپا وصل کند، از همین رو ترکیه در پیگیری آن بسیار جدی به نظر می رسد.
شاپوری اضافه کرد: در تئوری، قرار بوده کریدور شمال – جنوب علاوه بر اتصال آسیای مرکزی و قفقاز و روسیه به هند از طریق ایران، اروپا را نیز وارد مشارکت در استفاده از این کریدور کند. اما در عمل امکان آن وجود ندارد. اکنون روسیه و ایران زیر سنگین ترین تحریمها قرار دارند و در پی جنگ اوکراین، روابطشان با اروپا به تیره ترین وضعیت پس از جنگ سرد رسیده است.
وی با بیان اینکه اگر «مسیر توسعه» به اجرا درآید، در بلندمدت به ضرر ظرفیتهای ژئوپلیتیکی ایران است، تصریح کرد: ما در عمل رابطه ای با اروپا نداریم و رابطه روسیه نیز با اروپا به پایین ترین سطح رسیده است. تا زمانی که ما زیر فشار تحریمها هستیم، عملا باید قید حضور در این کریدورها را بزنیم. کریدور شمال – جنوب هم عمدتا بعد از جنگ اوکراین مطرح شده، چون روابط روسیه با غرب به‌ویژه اروپا محدود شده و مسکو زیر فشار تحریمها قرار گرفته، به فکر توسعه کریدور شمال – جنوب افتاده است. البته روشن هم نیست بخواهد از آن استفاده چندانی داشته باشد؛ چرا که از ظرفیتهای موجود این کریدور نیز در حال حاضر استفاده کامل نمی کند و در مورد اینکه تکمیل خط آهن رشت به آستارا بتواند تحول خاصی در رونق بخشی به کریدور شمال-جنوب ایجاد کند، تضمینی وجود ندارد. ضمن اینکه همین خط آهن نیز سرنوشت مشخصی ندارد؛ چون اختلافاتی میان روسیه و ایران بر سر اجرای توافق توسعه این مسیر وجود دارد.
شاپوری گفت: وقتی کشوری تحریم می شود و چشم اندازی هم برای رفع تحریم آن وجود ندارد، دیگر کشورها خود را وارد تعامل بلندمدت با آن نمی کنند. این وضعیت، کشوری که مورد هدف تحریم قرار گرفته را از زنجیره ارزش جهانی خارج می کند و در واقع ظرفیتهای ژئوپلیتیکی اش دچار فرسایش می شود. تحریمها علیه روسیه و ایران نیز چنین شرایطی را ایجاد کرده است. تا زمانی که این تحریمها وجود دارد و امکان رفع یا خنثی سازی موثرشان وجود ندارد، دیگران این محدودیتها را در روابطشان با این کشورها اعمال خواهند کرد. این در حالی است که استفاده از ظرفیت های کریدوری نیازمند رفع یا خنثی سازی موثر تحریم هاست.
